Vier dagen na hun arrestatie wordt Anne Frank met de andere onderduikers van de gevangenis in Amsterdam naar Kamp Westerbork gebracht. Een maand later worden ze met 1019 mensen naar concentratiekamp Auschwitz-Birkenau op transport gezet. Dat is een concentratiekamp waar meer dan 1 miljoen Joden zijn vermoord. Gevangenen die niet vermoord worden, moeten hard werken en worden zo slecht behandeld, dat ze vaak alsnog sterven. 
In november 1944 worden Anne en Margot naar concentratiekamp Bergen-Belsen gestuurd, met Auguste van Pels en ongeveer 1000 andere vrouwen. In Bergen-Belsen zijn de omstandigheden heel slecht en worden Anne en Margot zo ziek en verzwakt, dat ze er sterven in februari 1945.

Toen de acht onderduikers in Westerbork aankwamen, moesten zij eerst worden geregistreerd. Vanaf 1944, toen de groepen nieuwaangekomenen steeds kleiner werden, werden de registraties doorgaans afgehandeld in administratiebarak nummer 34, waar nu ook de controle op luizen plaatsvond. Waarschijnlijk was dit ook het geval voor het transport waarmee de acht onderduikers naar Westerbork kwamen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Eerst werd er een lijst van binnenkomst gemaakt (Eingangsliste), het persoonsbewijs en de distributiebescheiden moesten worden afgegeven. De gevangenen werden ingeschreven in de centrale administratie (Zentralkartei) en ze kregen een Lagerpass (kamppas).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;De Zentralkartei was het belangrijkste administratieve instrument in het kamp voor het doorsturen van de transporten. De Zentralkartei was alfabetisch-lexicografisch geordend, zodat de leden van een gezin administratief bij elkaar stonden. Zo kwamen ze ook op de transportlijst te staan, en de acht onderduikers uit het Achterhuis dus bij elkaar.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<h1>Lagerpas</h1>

Alle gevangenen krijgen een&nbsp;Lagerpas en&nbsp;mogen per gezin maximaal tweehondervijftig gulden inwisselen tegen kampgeld. De rest van hun geld en waardevolle voorwerpen moeten ze inleveren bij de afdeling van&nbsp;Lippmann Rosenthal&nbsp;in het kamp.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;De&nbsp;strafgevallen moeten naast hun bagage en&nbsp;bezittingen ook hun&nbsp;kleren inleveren en kregen een blauwe overall met een rood ingezet schouderstuk, een witte band met daarop de S van &lsquo;strafgeval&rsquo;, een Jodenster en klompen. De mannen kregen bovendien een rood-blauw petje. Zo waren ze duidelijk te herkennen als strafgevallen.

<h1>Antragstelle</h1>

Een belangrijk onderdeel van de registratieprocedure was het aanmeldingsbureau, de Antragstelle, dat onder leiding stond van de Duitse jurist Hans Ottenstein. Dat regelde niet alleen de registratie van de nieuwkomers in het kamp, maar handelde ook de aanvragen voor voorlopige vrijstellingen van deportatie naar de kampen in het oosten af. Gevangenen die aan bepaalde voorwaarden voldeden, kregen op advies van Ottenstein vrijstelling van deportatie. Iemand kreeg dan een Sperre (uitstel).<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Op enkele uitzonderingen na was de kans op het verkrijgen van een Sperre voor strafgevallen (de &lsquo;S&rsquo; gevallen) klein. Of Otto Frank en Fritz&nbsp;Pfeffer op basis van hun status als Eerste Wereldoorlog veteraan desondanks een poging hebben gedaan om van hun S af te komen, weten we niet: de kaarten van de Zentralkartei en de Antragstelle zijn niet bewaard gebleven.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;Maar zij zouden dit zeker kunnen hebben geprobeerd.

<h1>Medisch onderzoek</h1>

De registratieprocedure van de acht onderduikers eindigde met een medisch onderzoek. Alle mannen en vrouwen moesten zich uitkleden en werden gecontroleerd op besmettelijke ziekten en hoofdluis.Ten slotte kregen zij een plek in een van de barakken toegewezen.&nbsp;De acht onderduikers kwamen terecht in strafbarak 67.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;De volgende ochtend werden de mannen in de wasruimte van de barak kaalgeschoren.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;Dat gold dus ook voor Otto Frank, Hermann en Peter van Pels en Fritz Pfeffer. Ze droegen vanaf dat moment een petje.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>&nbsp;Auguste van Pels, Edith, Margot en Anne Frank behielden, net als de andere meisjes en vrouwen, hun haar. Alleen vrouwen die luizen hadden, werden kaalgeschoren en kregen dan een petroleumkap op. Uit alle beschikbare verklaringen is er niets wat erop wijst dat dit bij Auguste, Edith of de twee meisjes het geval was.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

&nbsp;

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="a1c7c" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Schriftelijke toelichting Guido Abuys, conservator Herinneringscentrum Kamp Westerbork (HCKW).</cite></li>
	<li data-footnote-id="84u38" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Raymund Sch&uuml;tz, Vermoedelijk op transport. De Joodsche Raadcartotheek als informatiesysteem binnen sterk veranderende kaders: repressie, opsporing en herinnering: een archiefwetenschappelijk onderzoek naar de herkomst, het gebruik en het beheer van een bijzondere historische bron, Masterscriptie Archiefwetenschappen, Universiteit Leiden Instituut Geschiedenis, 2010, p.33.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5z4kl" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, 2050, inv.nr. 650, transportlijst 3 september 1944. De kaarten van de Zentralkartei zijn niet bewaard gebleven. Alleen de kaarten van de circa achthonderd mensen die bij de bevrijding nog in het kamp waren zijn bewaard gebleven; Sch&uuml;tz, Vermoedelijk op transport, p.25.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pbi2q" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NRK, Collectie Westerbork, inventaris p. 40.</cite></li>
	<li data-footnote-id="51rcq" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Zie voor Ottenstein ook: Eva Moraal,&nbsp;Als ik morgen niet op transport ga&hellip; Kamp Westerbork in beleving en herinnering,&nbsp;Amsterdam: De Bezige Bij, 2014, p.106-107, 177-200; Sch&uuml;tz, Vermoedelijk op transport, p. 20.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dgkp6" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Frank van Riet, De bewakers van Westerbork,&nbsp;Amsterdam: Boom, 2016, p.124.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zkrs0" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NRK, Joodsche Raad Kaarten van Otto Frank (doss. nr. 118834), Edith Frank-Holl&auml;nder (117265), Margot Frank (117267), Anne Frank (117266), Auguste van Pels-R&ouml;ttgen en Hermann van Pels (103586), Peter van Pels (135177), Fritz Pfeffer (7500).</cite></li>
	<li data-footnote-id="xoivi" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Is van Nierop en Louis Coster, Westerbork. Het leven en werken in het kamp,&nbsp;Den Haag: Haagsche Drukkerij en UItgevers Maatschapij, 1945,&nbsp;p.8; HCKW, verzameldocument over de strafbarak, Witness 195: Weinberg.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3jq1r" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Er zijn meerdere getuigenissen die bevestigen dat de mannelijke gevangenen werden kaalgeschoren. HCKW, Hans Goudsmit, Vijf clandestiene brieven uit Westerbork van Hans Goudsmit aan zijn vrouw Gerry, brief van 13 juli 1944; Willem Willing en Edgar Weinberg (transport 4 september), in: Moraal, Als ik morgen niet op transport ga, p. 108-109; Rosa de Winter-Levy, in: Schnabel,&nbsp;Anne Frank: Spur eines Kindes,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 129; Van Nierop en Coster, Westerbork, p. 8.</cite></li>
	<li data-footnote-id="map4c" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Hoewel Hans Ottenstein later zou verklaren dat vrouwen in Westerbork wel werden kortgeknipt, wordt dit door meerdere getuigen expliciet tegengesproken. NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, 250d, Kampen en gevangenissen buiten Nederland, 731, Ottenstein. Vgl. HCKW, ra 1850, Interview Lies van de Kolk-Cohen door Guido Abuys, 2 november 1999; HCKW, Interviews Henri&euml;tte van Bekkum-Sachs, Sonja Wagenaar-van Dam, Goldstein-van Cleef, en B. de Brave-Schelvis; Edgar Weinberg, in: Moraal, Als ik morgen niet op transport ga, p. 54-57. In petroleum gedrenkte doeken werden vroeger gebruikt bij de bestrijding van hoofdluis.</cite></li>
</ol>
</section>

When the eight people who had been in hiding arrived in Westerbork, they first had to be registered. From 1944, when the groups of new arrivals became smaller and smaller, the registrations were usually handled in administration barracks number 34, where the inspection for lice was now also carried out. This was probably also the case for the transport on which the eight people who had been in hiding came to Westerbork.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

First, a list of entry was made (Eingangsliste), the identity card and distribution documents had to be handed over. The prisoners were registered in the central administration (Zentralkartei) and they were given a Lagerpass (camp pass).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> The Zentralkartei was the main administrative tool in the camp for forwarding transports. The Zentralkartei was arranged alphabetically-lexicographically, so that members of a family were listed together administratively. This is also how they ended up on the transport list, and how the eight people from the Secret Annex stayed together.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<h1>Camp pass</h1>

All prisoners received a Lagerpas and were allowed to exchange a maximum of two hundred and fifty guilders per family for camp money. The rest of their money and valuables had to be handed in to Lippmann Rosenthal&#39;s department in the camp.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> In addition to their luggage and possessions, the punishment cases had to hand in their clothes and were given blue overalls with a red inset shoulder patch, a white belt bearing the letter S to indicate &#39;prison case&#39;, a yellow badge and clogs. The men were also given red and blue caps. This made them&nbsp;clearly recognisable as criminal cases.

<h1>Antragstelle</h1>

An important part of the registration process was the registration office, the Antragstelle, which was headed by German lawyer Hans Ottenstein. This not only took care of the registration of new arrivals to the camp, but also handled applications for provisional exemptions from deportation to camps in the east. Prisoners who met certain conditions were granted exemption from deportation on Ottenstein&#39;s advice. Prisoners were given a Sperre (postponement) in such cases.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> With few exceptions, the chances of prison cases (the &#39;S&#39; cases)&nbsp;obtaining a Sperre&nbsp;were slim. Whether Otto Frank and Fritz&nbsp;Pfeffer, based on their status as World War I veterans, nevertheless made an attempt to get their S status removed, we do not know: the cards from the Zentralkartei and the Antragstelle have not been preserved.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> But they may certainly have tried.

<h1>Medical examination</h1>

The registration procedure of the eight people from the Secret Annex ended with a medical examination. All men and women had to undress and were checked for contagious diseases and head lice. Finally, they were assigned a place in one of the barracks.The eight people from the Secret Annex ended up in prison barrack 67.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> The next morning, the men were shaved bald in the barrack&#39;s washroom.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Otto Frank, Hermann and Peter van Pels, and Fritz Pfeffer were among them. They wore caps from then on.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Auguste van Pels, Edith, Margot and Anne Frank, like the other girls and women, kept their hair. Only women who had lice were shaved bald and then given a petroleum hood. From all available accounts, there is nothing to suggest that this was the case with Auguste, Edith, or the two girls.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="a1c7c" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Schriftelijke toelichting Guido Abuys, conservator Herinneringscentrum Kamp Westerbork (HCKW).</cite></li>
	<li data-footnote-id="84u38" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Raymund Sch&uuml;tz, Vermoedelijk op transport. De Joodsche Raadcartotheek als informatiesysteem binnen sterk veranderende kaders: repressie, opsporing en herinnering: een archiefwetenschappelijk onderzoek naar de herkomst, het gebruik en het beheer van een bijzondere historische bron, Masterscriptie Archiefwetenschappen, Universiteit Leiden Instituut Geschiedenis, 2010, p.33.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5z4kl" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, 2050, inv.nr. 650, transportlijst 3 september 1944. De kaarten van de Zentralkartei zijn niet bewaard gebleven. Alleen de kaarten van de circa achthonderd mensen die bij de bevrijding nog in het kamp waren zijn bewaard gebleven; Sch&uuml;tz, Vermoedelijk op transport, p.25.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pbi2q" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NRK, Collectie Westerbork, inventaris p. 40.</cite></li>
	<li data-footnote-id="51rcq" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Zie voor Ottenstein ook: Eva Moraal,&nbsp;Als ik morgen niet op transport ga&hellip; Kamp Westerbork in beleving en herinnering,&nbsp;Amsterdam: De Bezige Bij, 2014, p.106-107, 177-200; Sch&uuml;tz, Vermoedelijk op transport, p. 20.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dgkp6" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Frank van Riet, De bewakers van Westerbork,&nbsp;Amsterdam: Boom, 2016, p.124.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zkrs0" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NRK, Joodsche Raad Kaarten van Otto Frank (doss. nr. 118834), Edith Frank-Holl&auml;nder (117265), Margot Frank (117267), Anne Frank (117266), Auguste van Pels-R&ouml;ttgen en Hermann van Pels (103586), Peter van Pels (135177), Fritz Pfeffer (7500).</cite></li>
	<li data-footnote-id="xoivi" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Is van Nierop en Louis Coster, Westerbork. Het leven en werken in het kamp,&nbsp;Den Haag: Haagsche Drukkerij en UItgevers Maatschapij, 1945,&nbsp;p.8; HCKW, verzameldocument over de strafbarak, Witness 195: Weinberg.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3jq1r" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Er zijn meerdere getuigenissen die bevestigen dat de mannelijke gevangenen werden kaalgeschoren. HCKW, Hans Goudsmit, Vijf clandestiene brieven uit Westerbork van Hans Goudsmit aan zijn vrouw Gerry, brief van 13 juli 1944; Willem Willing en Edgar Weinberg (transport 4 september), in: Moraal, Als ik morgen niet op transport ga, p. 108-109; Rosa de Winter-Levy, in: Schnabel,&nbsp;Anne Frank: Spur eines Kindes,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 129; Van Nierop en Coster, Westerbork, p. 8.</cite></li>
	<li data-footnote-id="map4c" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Hoewel Hans Ottenstein later zou verklaren dat vrouwen in Westerbork wel werden kortgeknipt, wordt dit door meerdere getuigen expliciet tegengesproken. NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, 250d, Kampen en gevangenissen buiten Nederland, 731, Ottenstein. Vgl. HCKW, ra 1850, Interview Lies van de Kolk-Cohen door Guido Abuys, 2 november 1999; HCKW, Interviews Henri&euml;tte van Bekkum-Sachs, Sonja Wagenaar-van Dam, Goldstein-van Cleef, en B. de Brave-Schelvis; Edgar Weinberg, in: Moraal, Als ik morgen niet op transport ga, p. 54-57. In petroleum gedrenkte doeken werden vroeger gebruikt bij de bestrijding van hoofdluis.</cite></li>
</ol>
</section>

Westerbork fungeerde vanaf oktober 1939 als een vluchtelingenkamp voor Duits-Joodse vluchtelingen die, vooral na de Kristallnacht, naar Nederland waren gekomen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Na de capitulatie in mei 1940 bleef de leiding van het kamp vooralsnog in Nederlandse handen, maar werd het regime strenger.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Op 1 juli 1942 werd het kamp officieel overgedragen aan de Duitse autoriteiten. Westerbork heette nu officieel Polizeiliches&nbsp;Judendurchgangslager onder het gezag van de Befehlhaber der Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (BdS) en het Reichssicherheitshauptamt (rsha). Het kamp maakte vanaf die datum deel uit van het uitgebreide systeem van Duitse concentratiekampen en functioneerde als belangrijk doorgangspunt voor de systematische moord op de Joden uit Nederland.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Vanaf 15 juli 1942 werden ruim 100.000 Joden vanuit het kamp doorgestuurd naar concentratie- en/of vernietigingskampen: Auschwitz-Birkenau, Sobibor, Bergen-Belsen en Theresienstadt. Soms werd onderweg gestopt om mannen bij Duitse werkkampen af te geven. In Westerbork werden naast Joden ook Roma, Sinti en soms verzetsmensen vastgehouden.

Aan het hoofd van Westerbork stond vanaf 13 oktober 1942 kampcommandant ss-Obersturmf&uuml;hrer Albert Konrad Gemmeker (1907-1982). In maart 1944 werd in opdracht van Gemmeker een film gemaakt over het kamp, waarin hij wilde laten zien hoe goed en effici&euml;nt het kamp georganiseerd was.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Deze film laat een duidelijk propagandistisch beeld zien van het functioneren van doorgangskamp Westerbork. Vijf maanden na de opnames van de film kwamen ook de acht onderduikers uit het Achterhuis in Westerbork terecht.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Het laatste transport uit Westerbork was op 4 september 1944. De achtergebleven gevangenen zaten gevangen tot de bevrijding van het kamp op 12 april 1945.

<div style="text-align:start">
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="6cwhx" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie de <a href="https://www.kampwesterbork.nl/" target="_blank">website van Herinneringscentrum Kamp Westerbork</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="tykvy" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p. 69.</cite></li>
	<li data-footnote-id="inqv7" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann, Na het Achterhuis, p. 59; Frank van Riet, De bewakers van Westerbork,&nbsp;Amsterdam: Boom, 2016,&nbsp; p.27-62; Jacques&nbsp;Presser,&nbsp;Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945,&nbsp;&rsquo;s-Gravenhage: Aspekt,&nbsp;1965, deel II, p. 295-296.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lvhar" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>De film werd gemaakt door kampgevangene Rudolf Breslauer (1903-1945). De opnamen begonnen op 5 maart 1944. De film wordt bewaard in het <a href="https://www.beeldengeluid.nl/verhalen/de-westerborkfilm-een-beeld-om-nooit-te-vergeten" target="_blank">archief van Beeld en Geluid</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="geckc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 73.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Westerbork functioned from October 1939 as a refugee camp for German-Jewish refugees who had come to the Netherlands, especially after Kristallnacht.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> After the capitulation in May 1940, the management of the camp remained in Dutch hands for the time being, but the regime became stricter.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

On 1 July 1942, the camp was officially handed over to the German authorities. Westerbork was now officially called Polizeiliches Judendurchgangslager under the authority of the Befehlhaber der Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (BdS) and the Reichssicherheitshauptamt (rsha). From that date, the camp was part of the extensive system of German concentration camps and functioned as an important transit point for the systematic murder of Jews from the Netherlands.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

From 15 July 1942, over 100,000 Jews were shipped from the camp to concentration and/or extermination camps: Auschwitz-Birkenau, Sobibor, Bergen-Belsen and Theresienstadt. Sometimes stops were made along the way to drop men off at German labour camps. In addition to Jews, Westerbork also held Roma, Sinti and sometimes resistance fighters.

At the head of Westerbork from 13 October 1942 was camp commander ss-Obersturmf&uuml;hrer Albert Konrad Gemmeker (1907-1982). In March 1944, Gemmeker was commissioned to make a film about the camp, in which he wanted to show how well and efficiently the camp was organised.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> This film shows a clear propagandistic picture of the functioning of Westerbork transit camp. Five months after the film was made, the eight people from the Secret Annex also ended up in Westerbork.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

The last transport from Westerbork was on 4 September 1944. The remaining prisoners were imprisoned until the liberation of the camp on 12 April 1945.

<div style="text-align:start">
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="bhgdz" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>See the <a href="https://www.kampwesterbork.nl/" target="_blank">website van Herinneringscentrum Kamp Westerbork</a>:&nbsp;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="tykvy" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p. 69.</cite></li>
	<li data-footnote-id="inqv7" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann, Na het Achterhuis, p. 59; Frank van Riet, De bewakers van Westerbork,&nbsp;Amsterdam: Boom, 2016,&nbsp; p.27-62; Jacques&nbsp;Presser,&nbsp;Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945,&nbsp;&rsquo;s-Gravenhage: Aspekt,&nbsp;1965, deel II, p. 295-296.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lvhar" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>The film was shot by inmate Rudolf Breslauer (1903-1945). The shooting started&nbsp; at 5 March 1944. The film is preserved in the <a href="https://www.beeldengeluid.nl/verhalen/de-westerborkfilm-een-beeld-om-nooit-te-vergeten">archive of Beeld en Geluid</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="geckc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 73.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Leo en Rosa Röttgen-Rosenau worden gevangen gezet in Kamp Westerbork

Op 6 maart 1943 worden Leo en Rosa Röttgen-Rosenau opgepakt en naar Kamp Westerbork gebracht. Op 23 maart 1943 worden ze naar Vernietigingskamp Sobibor gedeporteerd, waar ze worden vermoord.

On 6 March 1943, Leo and Rosa Röttgen-Rosenau were detained and taken to Camp Westerbork. On 23 March 1943, they were deported to Sobibor extermination camp, where they were killed.

Clara van Pels wordt gevangen gezet in Kamp Westerbork

Clara van Pels is een jongere zus van Hermann van Pels. Op 17 april 1943 wordt zij met haar man Günther Neumann gearresteerd en naar Westerbork gebracht. Daar worden zij op 26 april gedeporteerd naar vernietigingskamp Sobibor, waar ze, vermoedelijk op 29 april 1944, worden vermoord.

Clara van Pels is a younger sister of Hermann van Pels. On 17 April 1943, she and her husband Günther Neumann were arrested and taken to Westerbork. There, on 26 April, they were deported to Sobibor extermination camp, where they were murdered, presumably on 29 April 1944.

Familie Ledermann wordt gevangen gezet in Kamp Westerbork

Op 20 juni 1943 wordt de familie Ledermann in hun woning opgepakt bij een grote razzia in Amsterdam-Zuid. Hun dochter Barbara is ondergedoken. Ze worden op 16 november 1943 naar Auschwitz gedeporteerd.

On 20 June 1943, the Ledermann family was arrested in their home during a large raid in Amsterdam-Zuid. Their daughter Barbara went into hiding. They were deported to Auschwitz on 16 November 1943.

Familie Goslar wordt gevangen gezet in Kamp Westerbork

Op 20 juni 1944 werd de familie Goslar opgepakt tijdens een grote razzia in Amsterdam-Zuid en naar Kamp Westerbork overgebracht. Hans Goslar had een zogenaamde Albersheimverklaring, waarmee hij de mogelijkheid had om door de Engelsen tegen gevangen Duitsers uitgewisseld te worden. Om daarvoor beschikbaar te zijn, werd hij met twee dochters op 15 februari 1944 naar Concentratiekamp Bergen-Belsen gedeporteerd.

On 20 June 1944, the Goslar family was rounded up during a large raid in Amsterdam-Zuid and taken to Camp Westerbork. Hans Goslar had an 'Albersheim declaration', which allowed him to be exchanged by the British for captured Germans. To be available for this, he and two daughters were deported to Bergen-Belsen concentration camp on 15 February 1944.

Op 31 augustus &#39;43 is zij naar Concentratiekamp Auschwitz gedeporteerd. Ze kwam 16 juni 1945 terug.&nbsp;Over haar man Max en hun zoon G&uuml;nter is niet veel bekend. Zij kwamen in juli 1945 terug.

On 31 August 1943, she was deported to Auschwitz concentration camp. She returned on 16 June 1945.

Not much is known about her husband Max and her son G&uuml;nter. They returned in July 1945.

Margarethe Goldschmidt-Röttgen wordt gevangen gezet in Kamp Westerbork

Gretha Goldschmidt is een zus van Auguste van Pels-Röttgen. Ze is op 6 augustus 1943 in Kamp Westerbork in strafbarak 67 gevangen gezet.

Gretha Goldschmidt was a sister of Auguste van Pels-Röttgen. She was imprisoned in penal hut 67 in Camp Westerbork on 6 August 1943.

Hoe Anne Frank Westerbork heeft ervaren weten we niet precies. Wel hebben haar vader Otto en enkele anderen hier iets over gezegd.

Otto Frank vertelde dat het verblijf in Westerbork voor de kinderen in zekere zin een opluchting was, omdat ze niet meer &#39;opgesloten&#39; waren en andere mensen konden ontmoeten.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>Rosa de Winter, die Anne en haar familie in Westerbork leerden kennen, beschreef haar als een persoonlijkheid.&nbsp;Volgens Ernst Schnabel vertelde&nbsp;Rosa de Winter dat Anne in Westerbork een gelukkige indruk maakt. Ze zou veel samen zijn geweest met Peter van Pels. Ook vertelde&nbsp;De Winter dat Otto Frank uren aan haar bed zit toen Anne&nbsp;een keer ziek was en dat Anne zich ontfermde over&nbsp;een zieke jongen in de barak.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Otto Frank vertelde&nbsp;naderhand dat zijn gezin in Westerbork moest werken, maar dat ze &rsquo;s avonds bij elkaar konden zijn.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Anne was op&nbsp;12 juni 1944&nbsp;vijftien jaar geworden&nbsp;en&nbsp;in Westerbork moeten kinderen van vijftien jaar en ouder werken.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Rachel van Amerongen werkte in Westerbork bij de binnendienst. waar ze moest: schrobben, wc&#39;s schoonmaken,&nbsp;nieuwe transporten ontvangen, overalls en klompen uitdelen. Zij vertelde dat Otto Frank vroeg of Anne haar kon helpen, maar Rachel had daar niets over te zeggen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Verschillende getuigen vertelden dat Anne en haar moeder, zusje in de batterijensloop werkten: aan lange tafels gezeten moesten ze met een hamer en een beitel oude batterijen opensplijten en vervolgens de verschillende onderdelen scheiden.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Het was vies en eentonig werk.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Als voordeel werd genoemd dat je met elkaar kon praten tijdens het werk, dat je dagelijks een&nbsp;glas melk kreeg en na het werk mocht douchen.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ito4n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stiching, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_070: Bitte schreiben Sie mir etwas &uuml;ber Anne Frank, p.5.</cite></li>
	<li data-footnote-id="i8f84" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Spur eines Kindes. Ein Bericht von Ernst Schnabel, Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag,1958, p.129-130.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mh6av" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Herinneringscentrum Kamp Westerbork: Lagerbefehl Nr. 86 en 87. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="8vrwv" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Eva Moraal, &#39;Als ik morgen niet op transport ga, ga ik &#39;s avonds naar de revue&#39;: kamp Westerbork in brieven, dagboeken en memoires (1942-2010), PhD thesis, Faculty FGw: &nbsp;Instituut voor Cultuur en Geschiedenis, 2013, p. 149.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kf4wc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Willy Lindwer, De laatste zeven maanden. Vrouwen in het spoor van Anne Frank, Hilversum: Gooi &amp; Sticht, 1988, p.106-107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3fu4s" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Onder andere Rachel van Amerongen, Janny Brandes-Brilleslijper, Bloeme Evers, in: Lindwer,&nbsp;De laatste zeven maanden, resp. p. 106, 70, 134.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7qq04" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Lindwer,&nbsp;De laatste zeven maanden, p.70.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="ale3s" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Eva Moraal, &#39;Als ik morgen niet op transport ga, p.151, 255.</cite></li>
</ol>
</section>

We do not know exactly how Anne Frank experienced Westerbork. However, her father Otto and some others did say something about this.

Otto Frank said that the stay in Westerbork was a relief for the children in a way, because they were no longer &#39;locked up&#39;&nbsp;and could meet other people.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Rosa de Winter, who got to know Anne and her family in Westerbork, described her as a personality, and according to Ernst Schnabel, Rosa de Winter said that Anne made a happy impression in Westerbork. She reportedly spent a lot of time together with Peter van Pels. De Winter also said that Otto Frank spent hours at her bedside when Anne was ill on one occasion and that Anne took care of a sick boy in the barracks.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Otto Frank told afterwards that his family had to work in Westerbork, but that they could be together in the evenings.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Anne had turned 15 on 12 June 1944, and in Westerbork children aged 15 and over had to work.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Rachel van Amerongen worked in Westerbork in internal services, where she had to: scrub, clean toilets, meet new arrivals from transports, hand out overalls and clogs. She said Otto Frank asked if Anne could help her, but Rachel had no say in the matter.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Several witnesses related that Anne and her mother and&nbsp;sister worked breaking up batteries: sitting at long tables, they had to split open old batteries with a hammer and chisel and then separate the different parts.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> It was dirty and monotonous work.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> The advantages of this work were that you could talk to each other while working, that you got a glass of milk every day and were allowed to shower after work.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ito4n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stiching, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_070: Bitte schreiben Sie mir etwas &uuml;ber Anne Frank, p.5.</cite></li>
	<li data-footnote-id="i8f84" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Spur eines Kindes. Ein Bericht von Ernst Schnabel, Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag,1958, p.129-130.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mh6av" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Herinneringscentrum Kamp Westerbork: Lagerbefehl Nr. 86 en 87. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="8vrwv" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Eva Moraal, &#39;Als ik morgen niet op transport ga, ga ik &#39;s avonds naar de revue&#39;: kamp Westerbork in brieven, dagboeken en memoires (1942-2010), PhD thesis, Faculty FGw: &nbsp;Instituut voor Cultuur en Geschiedenis, 2013, p. 149.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kf4wc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Willy Lindwer, De laatste zeven maanden. Vrouwen in het spoor van Anne Frank, Hilversum: Gooi &amp; Sticht, 1988, p.106-107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3fu4s" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Onder andere Rachel van Amerongen, Janny Brandes-Brilleslijper, Bloeme Evers, in: Lindwer,&nbsp;De laatste zeven maanden, resp. p. 106, 70, 134.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7qq04" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Lindwer,&nbsp;De laatste zeven maanden, p.70.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="ale3s" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Eva Moraal, &#39;Als ik morgen niet op transport ga, p.151, 255.</cite></li>
</ol>
</section>

Anne Frank in Westerbork

Anne Frank zat bijna een maand gevangen in kamp Westerbork. Ze verbleef in Strafbarak 67 en moest waarschijnlijk samen met haar moeder en zusje werken in de batterijensloop.

Anne Frank was imprisoned in Camp Westerbork for almost a month. She stayed in Prison Barrack 67 and probably had to work breaking batteries with her mother and sister.

Aankomst en registratie onderduikers in Westerbork

Na aankomst doorlopen de acht onderduikers de procedure van inschrijving en registratie, om vervolgens te worden ondergebracht in een strafbarak.

Upon arrival, the eight people who had been in hiding went through the registration process, before being housed in a prison barrack.

De acht onderduikers ontmoetten in Westerbork allerlei bekende en nieuwe mensen die na de oorlog getuigden over hun ontmoetingen met Anne, Margot, Edith,&nbsp;Otto, Peter, Hermann, Auguste of&nbsp;Fritz. E&eacute;n van hen was de destijds dertig jaar oude Rachel Frankfoorder (1914-2012).

Rachel Frankfoorder was in de zomer van 1944 in de trein opgepakt met een vals persoonsbewijs en kwam&nbsp;in Westerbork terecht.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Ze herinnerde zich dat ze in de strafbarak van het kamp ook de familie Frank ontmoette.

In Westerbork werkte Rachel Frankfoorder bij de &lsquo;binnendienst&rsquo;&nbsp;waarbij ze moest schrobben, de wc&rsquo;s schoonmaken en wanneer er een transport aankwam deelde ze klompen en overalls uit aan nieuwaangekomen gevangenen. Het was een gewild baantje en ze herinnerde&nbsp;zich dat Otto Frank haar vroeg om voor Anne een plekje bij de schoonmaak te regelen:

<blockquote>&#39;Otto Frank kwam met Anne naar mij toe en vroeg of Anne mij mocht helpen. Anne was heel aardig en vroeg mij ook of ze mocht helpen. Ze zei: &lsquo;Ik kan van alles, ik ben toch z&oacute; handig.&rsquo; Ze was werkelijk allerliefst, een beetje ouder dan op de foto die wij van haar kennen, vrolijk en opgewekt. Ik had daar helaas geen zeggenschap in en stuurde haar naar de barakleiding. Meer aandacht kon ik daar natuurlijk niet aan besteden.&#39;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a></blockquote>

Anne bleef uiteindelijk in de batterijenafdeling werken.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Rachel Frankfoorder zou net als Anne en Margot Frank en Auguste van Pels vanuit Westerbork via Auschwitz in Bergen-Belsen terecht komen en ook in die&nbsp;kampen dichtbij hen blijven.&nbsp;

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="r0g0o" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie&nbsp;<a href="https://www.joodsamsterdam.nl/rachel-frankfoorder/" target="_blank">https://www.joodsamsterdam.nl/rachel-frankfoorder/</a>.&nbsp;geraadpleegd op 25 juli 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lx469" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Willy Lindwer, De laatste zeven maanden. Vrouwen in het spoor van Anne Frank&nbsp;(Hilversum 1988)&nbsp;106-107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h68f6" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen&nbsp;(Amsterdam 2020)&nbsp;81.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

The eight people in hiding met all sorts of familiar and new people in Westerbork who testified after the war about their encounters with Anne, Margot, Edith, Otto, Peter, Hermann, Auguste or Fritz. One of them was the then 30-year-old Rachel Frankfoorder (1914-2012).

Rachel Frankfoorder had been caught on the train in the summer of 1944 with a false identity card and ended up in Westerbork.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She remembered also meeting the Frank family in the camp&#39;s punishment barrack.

In Westerbork, Rachel Frankfoorder worked in &#39;internal services&#39;,&nbsp;scrubbing, cleaning the toilets and when a transport arrived, distributing&nbsp;clogs and overalls to newly arrived prisoners. It was a sought-after job and she remembered Otto Frank asking her to arrange a place in the cleaning team for Anne:

<blockquote>&quot;Otto Frank came to me with Anne and asked if Anne could help me. Anne was very kind and also asked me if she could help. She said: &#39;I can do anything, I&#39;m so handy,&#39; she was really lovely, a bit older than in the photo we know of her, cheerful and upbeat. Unfortunately, I had no say in that and told her she would have to talk to the barracks management. That was the limit of the attention I could give to that, of course.&quot;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a></blockquote>

Anne eventually continued to work in the battery department.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Rachel Frankfoorder, like Anne, Margot and Auguste van Pels, would end up in Bergen Belsen from Westerbork via Auschwitz and would also remain close to them in those camps.

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="r0g0o" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite><a href="https://www.joodsamsterdam.nl/rachel-frankfoorder/">https://www.joodsamsterdam.nl/rachel-frankfoorder/</a>.&nbsp;geraadpleegd op 25 juli 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lx469" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Willy Lindwer, De laatste zeven maanden. Vrouwen in het spoor van Anne Frank&nbsp;(Hilversum 1988)&nbsp;106-107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h68f6" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen&nbsp;(Amsterdam 2020)&nbsp;81.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Ontmoeting Rachel Frankfoorder in Westerbork

In Westerbork ontmoetten de onderduikers onder meer Rachel Frankfoorder. Na de oorlog vertelde ze over haar ontmoetingen met hen.

In Westerbork, the people in hiding met Rachel Frankfoorder. After the war, she talked about her encounters with them.

Abraham (Bram)&nbsp;Asscher, een klasgenoot van Margot Frank op het Joods Lyceum, schreef op 25 augustus 1944 vanuit Westerbork aan zijn moeder: &lsquo;Mama, weet U dat Margot hier is? Dat vriendinnetje van Trees. U kent haar zeker nog wel h&egrave;? Zij is met haar ouders en zusje in de S. Erg jammer!&rsquo;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Bram zat zelf in het &lsquo;vrije&rsquo; kampdeel en hij mocht eens in de veertien dagen een brief of twee kaarten schrijven en pakjes ontvangen. De acht onderduikers hadden deze mogelijkheden niet omdat ze strafgevallen waren.&nbsp;Of Bram Margot, die dus in een ander, afgezonderd deel van het kamp zat, zelf heeft gezien of zelfs gesproken, blijkt niet uit de briefwisseling. Het is een van de weinige documenten&nbsp;over het verblijf van de familie Frank in Kamp Westerbork.&nbsp;

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="mdus4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Herinneringcentrum Kamp Westerbork, RA 1090, Bram Asscher aan familie D.L. Tollenaar, 24 augustus 1944; Eva Moraal, Als ik morgen niet op transport ga..... Kamp Westerbork in beleving en herinnering, Amsterdam: De Bezige Bij, 2014, p, 363.</cite></li>
</ol>
</section>

Abraham (Bram) Asscher, a classmate of Margot Frank at the Jewish Lyceum, wrote to his mother from Westerbork on 25 August 1944: &quot;Mama, do you know that Margot is here? That friend of Trees. You surely remember her don&#39;t you? She is with her parents and sister in the S. Very unfortunate!&quot;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Bram himself was in the &#39;free&#39; camp section and he was allowed to write a letter or two cards and receive parcels once every fortnight. The eight people in hiding did not have these opportunities because they were criminal cases. Whether Bram himself saw or even spoke to Margot, who was therefore in another, segregated part of the camp, is not clear from the correspondence. It is one of the few documents about the Frank family&#39;s stay in Camp Westerbork.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="mdus4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Herinneringcentrum Kamp Westerbork, RA 1090, Bram Asscher aan familie D.L. Tollenaar, 24 augustus 1944; Eva Moraal, Als ik morgen niet op transport ga..... Kamp Westerbork in beleving en herinnering, Amsterdam: De Bezige Bij, 2014, p, 363.</cite></li>
</ol>
</section>

Brief Bram Asscher uit kamp Westerbork

Bram Asscher, een klasgenoot van Margot Frank, schreef op 25 augustus 1944 aan zijn moeder dat Margot in Westerbork was.

Bram Asscher, a classmate of Margot Frank, wrote to his mother on 25 August 1944 that Margot was in Westerbork.

Op zondag 3 september 1944 gingen de acht onderduikers op transport van Westerbork naar Auschwitz. In vergrendelde veewagons zaten steeds ongeveer 70 personen opgesloten. In iedere wagon stond een ton met water en een wc-ton. Het transport omvatte ruim 1000 personen: Anne Frank is nummer 309 op de transportlijst van Westerbork naar Auschwitz.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;

Volgens een getuigenis van Lenie de Jong - van Naarden (1915-2015), die met de familie Frank in dezelfde wagon zat, zou Edith Frank tijdens de reis&nbsp;het rode bovenstuk van haar kleding hebben afgetornd. Ook vertelde Lenie dat veel van de kinderen in de wagon tegen hun moeder of vader aan sliepen, zo&nbsp;ook de zusjes Frank.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Op 5 september 1944, laat in de avond, arriveerde het transport in&nbsp;Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;

Op de Rampe (het perron) van Auschwitz-Birkenau vonden de selecties plaats en werden de mannen en vrouwen van elkaar gescheiden. De gevangenen moesten hun bagage in de wagons achterlaten en werden onder geschreeuw, hondengeblaf en schijnwerpers de Rampe (laadperron) van Auschwitz-Birkenau opgedreven.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="1gelm" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, inv. nr. 1066: Transportlijst Westerbork-Auschwitz, 3 september 1944.&nbsp;Otto Frank staat op nummer 307 als Frank Otto 12.5.89 Kaufman op de transportlijst.Margot, Edith en Anne hebben de nummers 306, 308 en 309. NRK, Transportlijst, blatt 7.&nbsp;Het transport vindt plaats per spoor in gesloten veewagons. Otto Frank zegt hierover: W&auml;hrend des schrecklichen Transports -3 Tage in verschlossenem Viehwagen- war ich zum letzten Mal zusammen mit meiner Familie. Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_070.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="m2tvn" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Willy Lindwer, De laatste zeven maanden. Vrouwen in het spoor van Anne Frank, Hilversum: Gooi en Sticht, 1988,&nbsp;p.158-159.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mst6a" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Vanaf begin mei 1944 komen de transporten niet meer buiten het kamp (Judenrampe) aan, maar in Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II). Verschillende verklaringen zeggen dat het transport van 3 september in de nacht aankwam. Verklaringen dat bij aankomst de poort met &lsquo;Arbeit macht frei&rsquo; zichtbaar is kunnen dus niet kloppen omdat deze zich in Auschwitz I bevindt. Zie: Franciszek Piper, Tersesa Swiebocka (eds.), Auschwitz Nazi death camp, Oswicim: The Auschwitz-Birkenau State museum in Oswicim, 2007, ill. tussen pp.32-33.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wnpkl" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Familiearchief Anne Frank-Fonds (AFF), Bazel, Alice Frank, AFF_AlF_corr_10: Otto Frank aan Alice Frank-Stern, 8 juni 1945. Zie ook: AFS, AFC, reg.code OFA_071: Otto Frank aan Alice Frank-Stern, 23 februari 1945 (&lsquo;Wir sind seit 5. Sept. 44 getrennt&rsquo;).</cite></li>
</ol>
</section>

On Sunday 3 September 1944, the eight people from the Secret Annex were put on a transport from Westerbork to Auschwitz. About 70 people at a time were locked in cattle wagons. In each wagon was a barrel of water and a toilet barrel. More than 1000 people were on the transport: Anne Frank was number 309 on the transport list from Westerbork to Auschwitz.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

According to testimony by Lenie de Jong - van Naarden (1915-2015), who was in the same wagon with the Frank family, Edith Frank allegedly tore off the red top of her clothing during the journey. Lenie also said that many of the children in the wagon slept next to their mother or father, as did the Frank sisters.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

On 5&nbsp;September 1944,&nbsp;late at night, the transport arrived in Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

At the Rampe (platform) of Auschwitz-Birkenau, the selections took place and the men and women were separated. The prisoners had to leave their luggage in the wagons and were herded onto the Rampe (loading platform) of Auschwitz-Birkenau, accompanied by shouting, dogs barking and spotlights.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="1gelm" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, inv. nr. 1066: Transportlijst Westerbork-Auschwitz, 3 september 1944.&nbsp;Otto Frank staat op nummer 307 als Frank Otto 12.5.89 Kaufman op de transportlijst.Margot, Edith en Anne hebben de nummers 306, 308 en 309. NRK, Transportlijst, blatt 7.&nbsp;Het transport vindt plaats per spoor in gesloten veewagons. Otto Frank zegt hierover: W&auml;hrend des schrecklichen Transports -3 Tage in verschlossenem Viehwagen- war ich zum letzten Mal zusammen mit meiner Familie. Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_070.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="f6wev" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Willy Lindwer, De laatste zeven maanden. Vrouwen in het spoor van Anne Frank, Hilversum: Gooi en Sticht, 1988,&nbsp;p.158-159.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mst6a" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Vanaf begin mei 1944 komen de transporten niet meer buiten het kamp (Judenrampe) aan, maar in Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II). Verschillende verklaringen zeggen dat het transport van 3 september in de nacht aankwam. Verklaringen dat bij aankomst de poort met &lsquo;Arbeit macht frei&rsquo; zichtbaar is kunnen dus niet kloppen omdat deze zich in Auschwitz I bevindt. Zie: Franciszek Piper, Tersesa Swiebocka (eds.), Auschwitz Nazi death camp, Oswicim: The Auschwitz-Birkenau State museum in Oswicim, 2007, ill. tussen pp.32-33.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wnpkl" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Familiearchief Anne Frank-Fonds (AFF), Bazel, Alice Frank, AFF_AlF_corr_10: Otto Frank aan Alice Frank-Stern, 8 juni 1945. Zie ook: AFS, AFC, reg.code OFA_071: Otto Frank aan Alice Frank-Stern, 23 februari 1945 (&lsquo;Wir sind seit 5. Sept. 44 getrennt&rsquo;).</cite></li>
</ol>
</section>

Deportatie naar Auschwitz-Birkenau

Op 3 september 1944 werden Anne Frank en de andere onderduikers uit Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. De reis duurde drie dagen.

On 3 September 1944, Anne Frank and the other people from the Secret Annex were deported from Westerbork to Auschwitz. The journey took three days.

Westerbork boulevard des miseres

De hoofdweg door kamp Westerbork. Langs deze weg lag de spoorweg en vertrokken de treinen, vanaf de zogenaamde 'Rampe', naar de concentratie- en vernietigingskampen in het oosten.

Kamp Westerbork

Er waren ongeveer 1.000 concentratie- en subkampen en zeven vernietigingskampen. Ze waren bedoeld voor de moord op miljoenen mensen, de eliminatie van politieke tegenstanders, de uitbuiting door dwangarbeid, menselijke medische experimenten en de internering van krijgsgevangenen. Het kampsysteem vormde een essentieel onderdeel van het nationaal-socialistische regime van onrecht, waarvan grote takken van de Duitse industrie direct of indirect profiteerden.

De onderduikers uit het Achterhuis belandden allemaal&nbsp;in verschillende concentratie- en vernietigingskampen:&nbsp;

<ul style="margin-left:40px">
	<li>Anne Frank: Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Margot Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Edith Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau</li>
	<li>Otto Frank: Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Peter van Pels: Westerbork,&nbsp;Auschwitz-I, Mauthausen, Melk</li>
	<li>Hermann van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Auguste van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen, Raguhn</li>
	<li>Fritz Pfeffer:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I, Neuengamme</li>
</ul>

There were about 1,000 concentration and sub-camps and seven extermination camps. They were designed for the murder of millions of people, the elimination of political opponents, exploitation through forced labour, human medical experiments and the internment of prisoners of war. The camp system was an essential part of the National Socialist regime of injustice, from which large branches of German industry directly or indirectly benefitted.

The people from the Secret Annex all ended up in various concentration and extermination camps:

<ul style="margin-left:40px">
	<li>Anne Frank: Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Margot Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Edith Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau</li>
	<li>Otto Frank: Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Peter van Pels: Westerbork,&nbsp;Auschwitz-I, Mauthausen, Melk</li>
	<li>Hermann van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Auguste van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen, Raguhn</li>
	<li>Fritz Pfeffer:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I, Neuengamme</li>
</ul>

Concentratiekampen

Concentratiekampen is het verzamelbegrip voor de gevangenenkampen, meestal in de vorm van barakken, die worden gebruikt om mensen (gedwongen) te verzamelen. Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog werden concentratiekampen gebruikt om vervolgden op te sluiten of te vermoorden. Ook werden ze gebruikt voor de tewerkstelling van gevangenen.

Concentration camps is the collective term for internment facilities, usually in the form of huts, used to (forcibly) imprison people. Before and during World War II, concentration camps were used to imprison or kill persecuted people. They were also used for forced labour.

Het dagelijks leven in kamp Westerbork werd voor een belangrijk deel bepaald door werk. Iedereen in Westerbork tussen de 15 en 65 jaar moest zes dagen in de week, tien uur per dag werken.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Maar strafgevallen kregen daarnaast op zondagochtend van zes tot acht uur ook nog strafexercitie (voor de mannen) of verplichte gymnastiek (voor de vrouwen).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Edith, Margot en Anne Frank moesten &lsquo;in de batterijen&rsquo; werken.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Het recyclen van batterijen was smerig en ongezond werk.&nbsp;Na het werk gingen ze onder begeleiding van de Ordedienst (OD)&nbsp;naar de douches.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> De meeste mensen hadden geen zeep om zich mee te wassen. Wel kregen ze dagelijks een extra rantsoen melk.

<h1>Batterijensloop</h1>

Wat de andere onderduikers moesten doen is onbekend. Rose de Liema-van Gelder &ndash; wier echtgenoot Sal later in Auschwitz goed bevriend zou raken met Otto Frank &ndash; suggereert in een interview dat ook Otto Frank en Peter en Hermann van Pels bij de batterijensloop waren ingedeeld.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Er zijn geen andere gegevens gevonden die dit bevestigen, en ook uit Otto Franks eigen verklaringen wordt niet duidelijk of de mannen en vrouwen in Westerbork hetzelfde werk deden. Otto Frank heeft hier alleen over verklaard dat iedereen moest werken en ze &rsquo;s avonds vrij waren.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<h1>Dagritme</h1>

Er is dus alleen in algemene zin iets bekend over het&nbsp;dagritme in Westerbork. &rsquo;s Ochtends om halfzes werden de gevangenen in de strafbarak gewekt. Na het wassen, kleden, eten halen en ontbijten moesten ze om kwart voor zeven naast de barak opgesteld staan in blokken van drie bij drie. Onder leiding van de OD&nbsp;gingen ze vervolgens door het hek naar de industriebarakken in het &lsquo;vrije&rsquo; kamp. Daar werkten ze van zeven tot twaalf uur. Daarna onder begeleiding van de OD&nbsp;weer terug naar de barak om te eten (meestal stamppot van rodekool of knolraap) en vervolgens werden ze weer teruggebracht om van twee tot zeven uur te werken.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Tijdens het werk mochten ze met elkaar praten, maar er werd ook streng door de OD&nbsp;op toegezien dat er geen contact was met gevangenen uit het andere kampdeel. Om naar de wc te gaan had je toestemming nodig.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Na het werk en het douchen (voor hen die in de batterijen werkten) werd in de strafbarak brood gegeten.

&lsquo;s Ochtends en &rsquo;s avonds moest iedereen zich melden bij de barak- of zaalleider. Buiten werktijd konden mannen, vrouwen en families bij elkaar zijn. Om tien uur &rsquo;s avonds moest iedereen weer in zijn eigen gedeelte zijn, de deur tussen beide barakdelen werd dan gesloten en om kwart over tien ging het licht uit.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="wb1um" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Eva Moraal, Als ik morgen niet op transport ga... : kamp Westerbork in beleving en herinnering, Amsterdam: De Bezig Bij, 2014, p. 83-85.</cite></li>
	<li data-footnote-id="spcon" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Jacques Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Nijhoff, 1965, deel 2, p. 324-325</cite></li>
	<li data-footnote-id="tzsqk" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Willy Lindwer, De laatste zeven maanden, Vrouwen in het spoor van Anne Frank, Hilversum: Gooi &amp; Sticht, p. 76, 144; Ernst Schnabel, Anne Frank: Spur eines Kindes. Ein Bericht, Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 129.</cite></li>
	<li data-footnote-id="p89we" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Het bewaken van de gevangenen was vooral de taak van&nbsp;de Ordedienst, een ploeg die uit Joodse gevangenen bestond die daarmee hun deportatie naar&nbsp;Oost-Europa wisten uit te stellen. Het is niet verwonderlijk dat de Ordedienst door de&nbsp;gevangenen werd verafschuwd. &#39;De joodse SS&#39;, zo luidde hun bijnaam. Zie verder:&nbsp;Frank van Riet, De bewakers van Westerbork, Amsterdam: Boom, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h8dnn" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, interview Rose de Liema-van Gelder door David de Jongh, 11 juni 2009.</cite></li>
	<li data-footnote-id="igo47" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_070, Bitte schreiben Sie mir etwas &uuml;ber Anne Frank, p. 4.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xbcni" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Hooghalen, Interview van H.J. van Collem door Guido Abuys, Schoonhoven, 5 juli 2000.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rf7yz" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Leny Boeken Velleman Breekbaar, maar niet gebroken. Het verhaal van een Auschwitz-overlevende, Laren: Uitgeverij Verbum, 2008, p. 14.</cite></li>
</ol>
</section>

Daily life in Westerbork camp was largely determined by work. Everyone in Westerbork between the ages of 15 and 65 had to work six days a week, ten hours a day.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;But criminal cases also were forced to punitive drills&nbsp;(for men) or compulsory gymnastics (for women) on Sunday mornings from six to eight o&#39;clock.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<h1>Scapping batteries</h1>

Edith, Margot and Anne Frank had to work &quot;in the batteries&quot;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Scrapping batteries was dirty and unhealthy work. After work they went to the showers accompanied by the camp police force, the so-called Ordedienst (OD).<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Most people had no soap to wash with. However, they did receive an extra ration of milk every day.

What the other people in hiding had to do is unknown. Rose de Liema-van Gelder &ndash; whose husband Sal would later become good friends with Otto Frank in Auschwitz &ndash; suggests in an interview that Otto Frank and Peter and Hermann van Pels were also assigned to the battery recycling detail.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;No other data has been found that confirms this, and it is also not clear from Otto Frank&#39;s own statements whether the men and women in Westerbork did similar work. Otto Frank only stated that everyone had to work and they were free in the evenings.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<h1>Daily routine</h1>

So we only know some general details about their daily routine in Westerbork. At half past five in the morning the prisoners in the penal barracks were awakened. After washing, dressing, getting food and breakfast, they had to line up next to the huts in blocks of three by three at a quarter to seven. Escorted by the OD, they then went through the gate to the industrial barracks in the &quot;free&quot;&nbsp;camp. There they worked from seven o&#39;clock till noon. Then, accompanied by the OD, back to the barracks to eat (usually stew of red cabbage or turnip) and then they were taken back to work from two to seven o&#39;clock.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;They were allowed to converse with each other while working, but the OD strictly ensured that there was no contact with prisoners from other parts of the camp. You needed permission to go to the toilet.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;After work and a shower (for those who worked in the batteries), they ate bread in the penal barracks.

In the morning and evening everyone had to report to the hut or hall leader. Outside working hours, men, women and families could be together. At ten o&#39;clock in the evening everyone had to be back in their own section, the door between the two parts of the barracks was then closed and the lights went out at a quarter past ten.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="wb1um" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Eva Moraal, Als ik morgen niet op transport ga... : kamp Westerbork in beleving en herinnering, Amsterdam: De Bezig Bij, 2014, p. 83-85.</cite></li>
	<li data-footnote-id="spcon" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Jacques Presser, ndergang. Dee vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Nijhoff, 1965, deel 2, p. 324-325</cite></li>
	<li data-footnote-id="tzsqk" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Willy Lindwer, De laatste zeven maanden, Vrouwen in het spoor van Anne Frank, Hilversum: Gooi &amp; Sticht, p. 76, 144; Ersnt Schnabel, Anne Frank: Spur eines Kindes. Ein Bericht, Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 129.</cite></li>
	<li data-footnote-id="i5b61" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Het bewaken van de gevangenen was vooral de taak van&nbsp;de Ordedienst, een ploeg die uit Joodse gevangenen bestond die daarmee hun deportatie naar&nbsp;Oost-Europa wisten uit te stellen. Het is niet verwonderlijk dat de Ordedienst door de&nbsp;gevangenen werd verafschuwd. &#39;De joodse SS&#39;, zo luidde hun bijnaam. Zie verder:&nbsp;Frank van Riet, De bewakers van Westerbork, Amsterdam: Boom, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h8dnn" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, interview Rose de Liema-van Gelder door David de Jongh, 11 juni 2009.</cite></li>
	<li data-footnote-id="igo47" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_070, Bitte schreiben Sie mir etwas &uuml;ber Anne Frank, p. 4.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xbcni" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Hooghalen, Interview van H.J. van Collem door Guido Abuys, Schoonhoven, 5 juli 2000.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rf7yz" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Leny Boeken Velleman Breekbaar, maar niet gebroken. Het verhaal van een Auschwitz-overlevende, Laren: Uitgeverij Verbum, 2008, p. 14.</cite></li>
</ol>
</section>

Het dagelijks leven in kamp Westerbork

In kamp Westerbork moesten de onderduikers dwangarbeid verrichten.

At camp Westerbork, the people in hiding had to perform forced labour.

De moorden vonden grotendeels plaats in vernietigingskampen in gaskamers en bij massa-executies door Einsatzgruppen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Hierdoor kwamen tussen de 5,1&nbsp;en 6 miljoen Joden om het leven, waarvan 102.000 tot 104.000 Nederlandse Joden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In Oost-Europa werden de Joden grotendeels vermoord tijdens massa-executies, terwijl de West-Europese Joden grotendeels via doorgangskampen werden getransporteerd naar vernietigingskampen in Oost-Europa om daar te worden vergast.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="vazq1" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Voor samenvattende overzichtsartikelen, zie: Koen Smilde, <a href="https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/wat-is-de-holocaust/" target="_blank">Wat is de Holocaust?</a>, Website Anne Frank Stichting; Kevin Prenger, <a href="https://historiek.net/jodenvervolging-in-nederland-tijdens-de-duitse-bezetting-1940-1945/164332/" target="_blank">Jodenvervolging in Nederland tijdens de Duitse bezetting (1940-1945)</a>, Historiek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x5n7r" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie o.a.: Jacques Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965; Nanda van der Zee, Om erger te voorkomen. De voorbereiding en uitvoering van de vernietiging van het Nederlandse Jodendom tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 1997;&nbsp;Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bakker, 1998;&nbsp; Pim Griffioen &amp; Ron Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en Belgi&euml; 1940-1945.&nbsp;Overeenkomsten, verschillen, oorzaken, Amsterdam: Boom, 2011;&nbsp;Carry van Lakerveld &amp; Victor Levie, &#39;Ze doen ons niets&#39;. Vervolging en deportatie van de Joden in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2016;&nbsp;Katja Happe, Veel valse hoop. De Jodenvervolging in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2018;&nbsp;Conny Kristel, Boudewijn Smits &amp; Frank van Vree (red.), Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 : Wat Loe de Jong schreef over de Sjoa in &#39;Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog&#39;, Laren: Verbum, 2018.</cite></li>
</ol>
</section>

&nbsp;Most of the killings took place in death camps in gas chambers and in mass executions by Einsatzgruppen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;As a result, between 5.1 and 6 million Jews were killed, including 102.000 to 104.000 Dutch Jews.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In Eastern Europe, Jews were largely murdered in mass executions, while Western European Jews were largely transported via transit camps to extermination camps in Eastern Europe to be gassed.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="j1qs3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Voor samenvattende overzichtsartikelen, zie: Koen Smilde, <a href="https://www.annefrank.org/en/anne-frank/go-in-depth/what-is-the-holocaust/" target="_blank">What is the Holocaust?</a>, Website Anne Frank Stichting; Kevin Prenger, <a href="https://historiek.net/jodenvervolging-in-nederland-tijdens-de-duitse-bezetting-1940-1945/164332/" target="_blank">Jodenvervolging in Nederland tijdens de Duitse bezetting (1940-1945)</a>, Historiek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sz0sf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie o.a.: Jacques Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965; Nanda van der Zee, Om erger te voorkomen. De voorbereiding en uitvoering van de vernietiging van het Nederlandse Jodendom tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 1997;&nbsp;Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bakker, 1998;&nbsp; Pim Griffioen &amp; Ron Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en Belgi&euml; 1940-1945.&nbsp;Overeenkomsten, verschillen, oorzaken, Amsterdam: Boom, 2011;&nbsp;Carry van Lakerveld &amp; Victor Levie, &#39;Ze doen ons niets&#39;. Vervolging en deportatie van de Joden in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2016;&nbsp;Katja Happe, Veel valse hoop. De Jodenvervolging in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2018;&nbsp;Conny Kristel, Boudewijn Smits &amp; Frank van Vree (red.), Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 : Wat Loe de Jong schreef over de Sjoa in &#39;Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog&#39;, Laren: Verbum, 2018</cite></li>
</ol>
</section>

Holocaust

De Holocaust, ook wel Shoah, Shoa of Sjoa genoemd, was de systematische Jodenvervolging en genocide door de nazi's en hun bondgenoten voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.

The Holocaust, also called Shoah or Shoa, was the systematic persecution and genocide of Jews by the Nazis and their allies before and during World War II.

Kamp Westerbork werd in 1939&nbsp;gebouwd als Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Vanaf oktober 1939&nbsp;werden er Duits-Joodse vluchtelingen opgevangen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Na de Duitse bezetting&nbsp;in mei 1940, bleef het kamp in Nederlandse handen, maar werd het regime strenger onder leiding van de nieuwe directeur Jacques Schol.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

In 1942 werd het kamp door de nazi&#39;s uitgebreid en&nbsp;vanaf 1 juli 1942&nbsp;functioneerde het kamp officieel een&nbsp;Polizeiliches Judendurchgangslager Joodse mensen werden in het kamp&nbsp;verzameld en werden vervolgens&nbsp;naar&nbsp;concentratiekampen in Oost-Europa gedeporteerd. Zo werd kamp Westerbork deel van het uitgebreide systeem van Duitse concentratiekampen en functioneerde het als belangrijk doorganspunt voor de systematische moord op de Joden uit Nederland.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Op 8 augustus 1944 werden ook de acht onderduikers vanuit Amsterdam naar Westerbork&nbsp;gebracht. Ze verbleven&nbsp;er bijna een maand. Op 3 september 1944 gingen zij op transport naar concentratiekamp&nbsp;Auschwitz.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Van de 107.000 Joodse mensen die&nbsp;uit Nederland gedeporteerd waren, keerden er slechts 5.000 levend terug.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="smy6e" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dick Houwaart, Westerbork. Het begon in 1933 ..., Den Haag: Omniboek, 1983; Dirk Mulder &amp; Ben Prinsen (red.), Uitgeweken. De voorgeschiedenis van kamp Westerbork, Hooghalen: Herinneringscentrum Kamp Westerbork, 1989.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x19bc" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann, Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen, Amsterdam: Querido, 2020, p. 69.</cite></li>
	<li data-footnote-id="k03go" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: Jacob Boas, Boulevard des Mis&egrave;res. Het verhaal van doorgangskamp Westerbork, Amsterdam: Nijgh en Van Ditmar, 1988; Willy Lindwer, Kamp van hoop en wanhoop. Getuigen van Westerbork, 1939-1945, Amsterdam: Balans, 1990; Harm van der Veen, Westerbork 1939 - 1945. Het verhaal van vluchtelingenkamp en Durchgangslager Westerbork, Hooghalen: Herinneringscentrum Kamp Westerbork, 2003.</cite></li>
	<li data-footnote-id="t58jf" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis,&nbsp;p. 68, 101.</cite></li>
</ol>
</section>

Camp Westerbork was built in 1939 as Central Refugee Camp Westerbork. German-Jewish refugees were housed there from October 1939.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> After the German occupation in May 1940, the camp remained in Dutch hands, but the regime became stricter under the leadership of the new director Jacques Schol.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

In 1942, the camp was expanded by the Nazis and from 1 July 1942 the camp officially functioned as a Polizeiliches Judendurchgangslager. Jewish people were gathered in the camp and then deported to concentration camps in Eastern Europe. Thus, Camp Westerbork became part of the extensive system of German concentration camps and functioned as an important transit point for the systematic murder of Jews from the Netherlands.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

On 8 August 1944, the eight people from the Secret Annex&nbsp;were also taken to Westerbork from Amsterdam. They stayed there for almost a month. On 3 September 1944, they were put on a transport to Auschwitz concentration camp.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Of the 107,000 Jewish people deported from the Netherlands, only 5,000 returned alive.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="z320c" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dick Houwaart, Westerbork. Het begon in 1933 ..., Den Haag: Omniboek, 1983; Dirk Mulder &amp; Ben Prinsen (red.), Uitgeweken. De voorgeschiedenis van kamp Westerbork, Hooghalen: Herinneringscentrum Kamp Westerbork, 1989.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4o6in" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderuikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p. 69.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fn5gd" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: Jacob Boas, Boulevard des Mis&egrave;res. Het verhaal van doorgangskamp Westerbork, Amsterdam: Nijgh en Van Ditmar, 1988; Willy Lindwer, Kamp van hoop en wanhoop. Getuigen van Westerbork, 1939-1945, Amsterdam: Balans, 1990; Harm van der Veen, Westerbork 1939 - 1945. Het verhaal van vluchtelingenkamp en Durchgangslager Westerbork, Hooghalen: Herinneringscentrum Kamp Westerbork, 2003.</cite></li>
	<li data-footnote-id="t58jf" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p.&nbsp;68, 101.</cite></li>
</ol>
</section>

Kamp Westerbork was het grootste Duitse gevangenkamp in Nederland.

Camp Westerbork was the largest German prison camp in the Netherlands.

Westerbork was het Nederlandse doorgangskamp voor de deportaties van met name Joden naar de concentratie- en/of vernietigingskampen Auschwitz, Sobibor, Bergen-Belsen en Theresienstadt.

Westerbork was the Dutch transit camp for the deportations of Jews in particular to the concentration and/or extermination camps Auschwitz, Sobibor, Bergen-Belsen and Theresienstadt.

Annelies Marie (Anne) Frank werd op 12 juni 1929 geboren in Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Anne was het tweede kind van Otto Frank en Edith Holl&auml;nder en werd&nbsp;voorafgegaan door Margot. Net als haar zus Margot kwam ze ter wereld in de kliniek van de Vaterl&auml;ndische Frauenverein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Ze was 54 centimeter lang en woog 8&frac14; pond.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In een register van de kliniek is aangegeven dat &#39;Saugling&#39; Frank een &#39;Junge&#39; (jongen) was&nbsp;en dat Anne met Edith na de geboorte twaalf dagen in de kliniek bleef.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Volgens dienstmeisje&nbsp;K&auml;thi Stilgenbauer was&nbsp;de verloskundige professor Traugott.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;

Na het besluit van haar ouders om Duitsland te verlaten, woonde Anne aanvankelijk met haar moeder en Margot bij haar grootmoeder in Aken. Margot ging in december 1933 definitief naar Amsterdam; Anne moest nog tot februari 1934 wachten. Van april 1934 tot juli 1935 ging ze naar de kleuterklas van de 6e Montessorischool. In augustus 1935 ging Anne naar eerste klas van dezelfde school. Na de zesde klas moest ze eigenlijk nog een zevende jaar op de school blijven, maar als gevolg van de segregatie in het onderwijs ging dat niet door. Ze werd aangenomen op het Joods Lyceum en ging dus toch middelbaar onderwijs volgen. Haar klasgenoten en verschillende voorvallen op het Joods Lyceum beschreef Anne in haar dagboek en in haar Verhaaltjesboek. Anne had geen erg goede gezondheid. Ze was vaak ziek en ze kon niet aan gym meedoen omdat haar armen en benen snel uit de kom schoten. Ook toen ze in het Achterhuis aan gymnastiek wilde doen, kreeg ze hier last van.

Anne was de enige die de onderduikperiode in het Achterhuis uitgebreid heeft gedocumenteerd. Alleen Otto Frank en Miep Gies hebben hierop enige aanvullingen en correcties gegeven. Dit betekent dat alles wat we over de onderduikperiode weten in hoge mate door Annes perceptie is gekleurd. Ook Margot hield een dagboek bij, maar dat is niet bewaard geleven.

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam Anne via Westerbork in Auschwitz terecht. De eerste acht weken was Anne samen met haar moeder en Margot. Eind oktober of begin november werden de meisjes op transport gezet naar Duitsland en belandden in Bergen-Belsen. Anne kreeg net als Margot vlektyfus en overleed in februari 1945, kort na haar zuster, op 15-jarige leeftijd.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ns0k8" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Frankfurt am Main, Geboorteakte nr. 484, 17 juni 1929.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sr3a8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Het heet nu het Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; hier het Maingau-Krankenhaus. Zie: <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/ueber-uns/geschichte" target="_blank">Geschichte Franffurter Rot-Kreuz Klinken e.V.</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="g88l1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_AFrank_III_027: Fotoalbum met foto&#39;s gemaakt tussen 1929 en 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uaywr" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Research Von Wolzogen voor:&nbsp;J&uuml;rgen Steen, Wolf von Wolzogen,&nbsp;Anne aus Frankfurt. Leben und Lebenswelt Anne Franks,&nbsp;Frankfurt am Main:&nbsp;Historisches Museum, 1990, Historisches Museum Frankfurt am Main, 2.4.1./1. Volgens de notatie van Von Wolzogen komt dit uit het &#39;Soc.Druck.-Archiv&#39;. Volgens H.P. Dieterich van &#39;Societ&auml;ts Verlag&#39; is alle archief in WO2 verwoest (email 17 november 2009). Hij verwijst naar het archief van de kliniek, maar daarvoor geldt hetzelfde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="615mu" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer,&nbsp; 1958, p. 15. Dit moet ongetwijfeld zijn professor Traugott, gynaecoloog en verloskundige, die ook bij de geboorte van Margot was. Von Wolzogen noemt ook Traugott (zie noot 4).</cite></li>
	<li data-footnote-id="nx0mp" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literatuur: Mirjam Pressler, Daar verlang ik zo naar: het levensverhaal van Anne Frank, Amsterdam: Bert Bakker, 1993 Carol Ann Lee, Anne Frank 1929-1945: pluk rozen op aarde en vergeet mij niet, Amsterdam: Olympus, 2001; Carol Ann Lee, Anne Frank, 1929-1945: het leven van een jong meisje: de definitieve biografie, Amsterdam: Balans, 2009; Francine Prose, Anne Frank: haar boek, haar leven, haar voortbestaan, Amsterdam: Atlas, 2009; Hans Ulrich, Wie was Anne Frank? Haar leven, het Achterhuis en haar door: een korte biografie voor jong en oud, Laren: Verbum, 2010; Bart Funnekotter, Anne Frank in een notendop, Amsterdam: Bert Bakker, 2011; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: de biografie, 5e, geheel herz. dr., Amsterdam: Bert Bakker, 2013; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014; David Barnouw, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Frank" target="_blank">Frank, Annelies Marie</a>, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, 2018; Martin van Gelderen &amp; Frank van Vree, &#39;Joods kind dat weet van eeuwen heeft&#39;: Anne Frank als vluchtelinge, schrijfster en icoon, Amsterdam: Prometheus, 2022; Ronald Leopold e.a., Anne Frank: leven, werk en betekenis, Amsterdam: Queriod, 2023.</cite></li>
</ol>
</section>

Annelies Marie (Anne) Frank was born on 12 June 1929, in the Germany city Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Anne was the second child of Otto Frank and Edith Holl&auml;nder and was preceded by Margot. Like her sister Margot, Anne was born in the clinic of the Vaterl&auml;ndische Frauenverein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> She was 54 centimetres long and weighed 8&frac14; pounds.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> A clinic register indicates that &#39;Saugling&#39; Frank was a &#39;Junge&#39; (boy) and that Anne remained at the clinic with Edith for twelve days after the birth.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;According to maid K&auml;thi Stilgenbauer, the obstetrician was Professor Traugott.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

After her parents&#39; decision to leave Germany, Anne initially lived with her mother and Margot with her grandmother in Aachen. Margot moved permanently to Amsterdam in December 1933; Anne had to wait until February 1934. From April 1934 to July 1935 she went to the kindergarten class at the 6th Montessori school. In August 1935 Anne went to the first grade of said school. After the sixth grade she was supposed to stay at the school for a seventh year, but due to educational segregation this was not possible. She was accepted at the Jewish Lyceum, and so went to secondary school after all. Anne described her classmates and various incidents at the Jewish Lyceum in her diary and Verhaaltjesboek (Book of tales). Anne&#39;s health was not very good. She was often ill and couldn&#39;t take part in gymnastics because her arms and legs dislocated easily. This also affected her when she wanted to do gymnastics in the Secret Annex.

Anne was the only person who documented the hiding period in the Secret Annex extensively. Only Otto Frank and Miep Gies have added to and corrected this information. This means that everything we know about the hiding period is highly coloured by Anne&#39;s perception. Margot also kept a diary, but it has not survived.

After the arrest on 4 August 1944, Anne ended up in Auschwitz via Westerbork. For the first eight weeks Anne was with her mother and Margot. In late October or early November the girls were put on a transport to Germany and ended up in Bergen Belsen. Like Margot, Anne contracted typhus and died in February 1945, shortly after her sister, at the age of 15.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="wvqif" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Frankfurt am Main, Geboorteakte nr. 484, 17 juni 1929.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3k121" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Is is now called Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 the &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; opened the Maingau-Krankenhaus here. See: <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html (geraadpleegd december 2015)" target="_blank">Geschichte Frankfurter Rot-Kreiuz Kliniken e.V.</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v9ruq" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_AFrank_III_027: Fotoalbum met foto&#39;s gemaakt tussen 1929 en 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3d436" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Research Von Wolzogen voor:&nbsp;J&uuml;rgen Steen, Wolf von Wolzogen,&nbsp;Anne aus Frankfurt. Leben und Lebenswelt Anne Franks,&nbsp;Frankfurt am Main:&nbsp;Historisches Museum, 1990, Historisches Museum Frankfurt am Main, 2.4.1./1. Volgens de notatie van Von Wolzogen komt dit uit het &#39;Soc.Druck.-Archiv&#39;. Volgens H.P. Dieterich van &#39;Societ&auml;ts Verlag&#39; is alle archief in WO2 verwoest (email 17 november 2009). Hij verwijst naar het archief van de kliniek, maar daarvoor geldt hetzelfde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zicjx" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer,&nbsp; 1958, p. 15. Dit moet ongetwijfeld zijn professor Traugott, gynaecoloog en verloskundige, die ook bij de geboorte van Margot was. Von Wolzogen noemt ook Traugott (zie noot 4).</cite></li>
	<li data-footnote-id="gvqo8" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literature: Mirjam Pressler, The story of Anne Frank, London: MacMillan Children&#39;s Books, 1999; Carol Ann Lee, Roses from the earth: the biography of Anne Frank, London : Viking, 1999; Francine Prose, Anne Frank: the book, the life, the afterlife, New York, NY: HarperCollins, 2009; Hans Ulrich, Who was Anne Frank? Her life, the Annex and her death: a short biography, Laren: Verbum, 2010; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: the biography,&nbsp;upd. and exp. ed., London: Bloomsbury, 2013; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015; David Barnouw, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Frank" target="_blank">Frank, Annelies Marie</a>, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, 2018.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Anne Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1942, foto op p.55 in album van Anne Frank met groene kaft met foto's gemaakt tussen 1929 en 1942.
Bijschrift in handschrift Anne: 'Mei 1942'.

A_AFrank_III_027.098

Anne Frank, Amsterdam, mei 1942

Anne Frank was een Joods meisje dat wereldberoemd is geworden door het dagboek dat ze schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen ze ondergedoken zat in het Achterhuis aan de Prinsengracht in Amsterdam.

Anne Frank was a Jewish girl who became world-famous thanks to the diary she wrote during the Second World War, while she was in hiding in the Achterhuis (the Annex) on Prinsengracht in Amsterdam.

Anne Frank

Auguste R&ouml;ttgen werd&nbsp;op 29 september 1900 geboren in Buer, Kreis (district) Recklinghausen, Duitsland.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> &nbsp;Ze was&nbsp;de dochter van Leo R&ouml;ttgen en Rosa R&ouml;ttgen-Rosenau.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Auguste had vier&nbsp;zussen: Else,&nbsp;Gertrude, Margaretha&nbsp;en Lotte. Na de oorlog verklaarde Margaretha dat Auguste economie had&nbsp;gestudeerd in Keulen en deze studie succesvol afrondde. Volgens het universiteitsarchief van Keulen schreef Auguste zich na een semester uit.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Op 5 december 1925 trouwde&nbsp;Auguste R&ouml;ttgen in haar woonplaats Elberfeld met Hermann van Pels. Ze kreeg&nbsp;hierdoor automatisch de Nederlandse nationaliteit. Op 8 november 1926 werd&nbsp;zoon Peter geboren. Hij bleef&nbsp;enig kind. In 1937 kwam&nbsp;Auguste met haar gezin naar Nederland. Na enkele verhuizingen kwamen ze terecht in een ruime vierkamerwoning aan de Zuider Amstellaan, ingericht met uit Duitsland meegebracht meubilair. Op 30 oktober 1942, toen ze al enkele maanden waren&nbsp;ondergedoken, werd&nbsp;de woning leeggehaald.

In juli 1942 ging&nbsp;ook Auguste van Pels onderduiken in het Achterhuis aan de Prinsengracht. Wat we uit deze periode over haar weten komt uit Annes dagboek, met enige correcties en aanvullingen van Otto Frank en Miep Gies.

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Auguste van Pels via Westerbork in Auschwitz-Birkenau terecht. Later werd&nbsp;ze doorgestuurd naar Bergen-Belsen, naar Raguhn en vandaar naar Theresienstadt. Onderweg naar Theresienstadt kwam&nbsp;ze om.&nbsp;Ze was bij overlijden 44 jaar.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="7dq4a" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Elberfeld (Wuppertal), Huwelijksafkondigingregister nr. 1767, Aktenummer 1374; Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_vPels_I_002): Afschrift (d.d. 14 februari 1996) van trouwakte Hermann van Pels en Auguste R&ouml;ttgen d.d. 5 december 1925.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uhwth" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaarten Leo R&ouml;ttgen en Rosa R&ouml;ttgen-Rosenau.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="bewos" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Details over Auguste R&ouml;ttgens loopbaan in Landesarchiv NRW &ndash; Standort Hannover, Nds 110 W Akz 105/93 Nr. 959. Rechtsanw&auml;ltin Elisabeth Sp&auml;th aan de Regierungspr&auml;sident Hannover, 7 april 1960. Zie ook: Anne Frank Stichting, Anne Frank Colllectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_079: Rechtsanwaltin Elisabeth Sp&auml;th aan Otto Frank, 27 februari 1961;&nbsp;Universit&auml;tsarchiv K&ouml;ln, Zugang 600/64-R&ouml;ttgen, Auguste. Zie ook schriftelijke toelichting Andreas Freitr&auml;ger, 5 februari 2020.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3ryiy" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Een ego&iuml;stische vader, een ijdele moeder en een verlegen jongen? De familie van Pels: medeschuilers in het Achterhuis&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Auguste&nbsp;R&ouml;ttgen was born on 29th of&nbsp;September 1900 in Buer, Germany.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She was the daughter of Leo R&ouml;ttgen and Rosa R&ouml;ttgen-Rosenau.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Auguste had four sisters:&nbsp;Else, Gertrude, Margaretha and&nbsp;Lotte. After the war her&nbsp;sister Margaretha declared that Auguste had studied economics in Cologne and&nbsp;successfully completed this&nbsp;course. According to Cologne university archives, she was deregistered after one semester.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

On 5 December 1925, Auguste R&ouml;ttgen married Hermann van Pels in her hometown of Elberfeld. She automatically received Dutch nationality. On 8 November 1926, her son Peter was born. He remained an only child. In 1937, Auguste and her family came to the Netherlands. After several moves, they ended up in a spacious four-room house on Zuider Amstellaan, furnished with furniture brought from Germany. On 30 October 1942, after they had been in hiding for a few months, the house was cleared out.

In July 1942, Auguste van Pels also went into hiding in the Secret Annex on Prinsengracht. What we know about her from this period comes from Anne&#39;s diary, with some corrections and additions from Otto Frank and Miep Gies.

After the arrest on 4 August 1944, Auguste van Pels ended up in Auschwitz via Westerbork. She was later shipped on to Bergen-Belsen and Theresienstadt. Somewhere along the way to Theresienstadt she died. She was 44 years old when she died.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="v8sz4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Elberfeld (Wuppertal), Huwelijksafkondigingregister nr. 1767, Aktenummer 1374; Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_vPels_I_002): Afschrift (d.d. 14 februari 1996) van trouwakte Hermann van Pels en Auguste R&ouml;ttgen d.d. 5 december 1925.</cite></li>
	<li data-footnote-id="l7yse" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaarten Leo R&ouml;ttgen en Rosa R&ouml;ttgen-Rosenau.</cite></li>
	<li data-footnote-id="df11a" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Details over Auguste R&ouml;ttgens loopbaan in Landesarchiv NRW &ndash; Standort Hannover, Nds 110 W Akz 105/93 Nr. 959. Rechtsanw&auml;ltin Elisabeth Sp&auml;th aan de Regierungspr&auml;sident Hannover, 7 april 1960. Zie ook: Anne Frank Stichting, Anne Frank Colllectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_079: Rechtsanwaltin Elisabeth Sp&auml;th aan Otto Frank, 27 februari 1961;&nbsp;Universit&auml;tsarchiv K&ouml;ln, Zugang 600/64-R&ouml;ttgen, Auguste. Zie ook schriftelijke toelichting Andreas Freitr&auml;ger, 5 februari 2020.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ejh4s" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;An egotistical father, a vain mother and a shy boy. The van Pels family: also in hiding in the Secret Annexe&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13;Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Auguste van Pels, Amsterdam, 16 juli 1941

undefined

Auguste van Pels, 16 juli 1941

Auguste van Pels was één van de acht onderduikers in het Achterhuis.

Auguste van Pels was one of the eight people hiding in the Secret Annex.

Auguste van Pels - Röttgen

Volgens haar geboorteakte werd&nbsp;Edith Holl&auml;nder&nbsp;geboren op 16 januari 1900 in Aachen, op het adres Heinrichsallee 50. Zij was&nbsp;een dochter van Abraham Holl&auml;nder en Rosalie Holl&auml;nder-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Edith was de jongste van vier kinderen. Zij had&nbsp;twee broers: Julius en Walter. Bettina, de enige zuster, overleed&nbsp;op 16-jarige leeftijd.

Edith bezocht de evangelische Viktoriaschule aan de Warmweiherstrasse in haar geboorteplaats. In 1916 deed&nbsp;ze eindexamen. Ze was sportief en ze deed&nbsp;onder meer aan tennis. Voor haar huwelijk werkte ze enige tijd in het familiebedrijf. De door haar grootvader opgerichte firma B. Holl&auml;nder Rohproduktenhandlung&nbsp;handelde&nbsp;in stoomketels, apparaten en industri&euml;le installaties, maar ook in oud ijzer, oud papier en lompen. Er was een nevenvestiging in Keulen en sinds 1914 had&nbsp;het bedrijf ook een wagonfabriek bij Hannover, waar Ediths broer&nbsp;Walter&nbsp;werkte. Op 12 mei 1925 trouwde&nbsp;Edith met&nbsp;Otto Frank&nbsp;en verhuisde&nbsp;naar Frankfurt. In 1926 werd&nbsp;Margot&nbsp;geboren en in 1929 volgde&nbsp;Anne. Nadat zij en Otto in 1933 besloten Duitsland te verlaten, ging Edith met de kinderen eerst enige tijd bij haar moeder in Aken wonen. Ze reisde&nbsp;veel naar Amsterdam heen en weer. Ze was daar onder meer druk met het zoeken naar een woning. In december 1933 vertrok&nbsp;ze definitief naar Nederland.

Het gemis van haar oude leven viel Edith zwaar. Ze correspondeerde&nbsp;regelmatig met het vroegere Frankfurtse buurmeisje Gertrud Naumann en ze richtte zich verder vooral op haar gezin. Vanaf september 1938 ondernam&nbsp;ze met Otto pogingen haar moeder naar Nederland te halen. Kort na de Kristallnacht verleende&nbsp;het Ministerie van Justitie hiervoor ook toestemming. Ediths broers Walter en&nbsp;Julius&nbsp;slaagden erin naar Amerika te emigreren. Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Edith via Westerbork in Auschwitz terecht. Ze was aanvankelijk samen met haar dochters, maar die werden na ongeveer acht weken doorgestuurd naar Bergen-Belsen. Edith leed&nbsp;hier erg onder. Over haar verdere lotgevallen is weinig bekend, maar een vriendin zag&nbsp;haar later in een ziekenbarak. Ze had&nbsp;hoge koorts en was door voedselgebrek en ziekte totaal uitgeput. Ze stierf&nbsp;enkele dagen later op 44-jarige leeftijd.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="6lvfd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_EFrank_I_001: Standesamt Aachen I, Geburterbuch, register A II nr. 211: Geburtsurkunde Edith Holl&auml;nder (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="5lyeg" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur: Dineke Stam, &#39;Wie was Edith Frank-Holl&auml;nder?&#39;, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 52-55; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

According to her birth certificate, Edith Holl&auml;nder was born on 16 January 1900 in Aachen, at Heinrichsallee 50. She was&nbsp;a daughter of Abraham Holl&auml;nder and Rosalie Holl&auml;nder-Stern. Edith was the youngest of four children.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She had two brothers: Julius and Walter. Bettina, the only sister, died at the age of 16.

Edith attended the evangelical Viktoriaschule at Warmweiherstrasse in her birthplace. In 1916 she took her school diploma. She was a sporty girl and played tennis. Before her marriage she worked for some time in the family business. The company B. Holl&auml;nder Rohproduktenhandlung, founded by her grandfather, traded in boilers, equipment and industrial plants as well as old iron, paper and rags. There was a branch in Cologne and from&nbsp;1914 the company also had a wagon factory near Hanover, where Edith&#39;s brother Walter worked. On 12 May 1925 Edith married Otto Frank and moved to Frankfurt. Margot was born in 1926 and Anne followed in 1929. After she and Otto decided to leave Germany in 1933, Edith went to live with her mother in Aachen for a while. She travelled frequently to Amsterdam, where she looked for accommodation. In December 1933 she left for the Netherlands permanently.

The loss of her old life was hard for Edith. She corresponded regularly with Gertrud Naumann, a girl who had lived next door to her in Frankfurt, and otherwise focused on her family. From September 1938 she and Otto tried to bring her mother to the Netherlands. Shortly after Kristallnacht the Ministry of Justice gave permission for this. Edith&#39;s brothers Walter and Julius managed to emigrate to America. After the arrest on 4 August 1944, Edith went via Westerbork to Auschwitz. At first she was with her daughters, but after about eight weeks they were sent on to Bergen-Belsen. Edith suffered greatly from this. Little is known about her further fate, but a friend saw her later in a sick bay. She had a high fever and was totally exhausted due to lack of food and illness. She died a few days later at the age of 44.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="km9st" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_EFrank_I_001: Standesamt Aachen I, Geburterbuch, register A II nr. 211: Geburtsurkunde Edith Holl&auml;nder (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="nl0pq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Dineke Stam, &#39;Who was Edith Frank-Holl&auml;nder?, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 52-55; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Edith Frank-Holländer uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1935 of 1936, foto op p.52 in het album 'Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937'. Bijschrift in handschrift Anne: 'mei 1935'. De datering is niet duidelijk: Anne dateert deze foto mei 1935, Otto andere foto's van dit vel mei 1936.

A_AFrank_III_055.134

Edith Frank-Holländer, Amsterdam, mei 1935 of 1936

Edith Frank-Holländer was de moeder van Margot en Anne Frank.

Edith Frank-Holländer was the mother of Margot and Anne Frank.

Edith Frank - Holländer

Fritz Pfeffer werd&nbsp;op 30 april 1889&nbsp;in Giessen geboren als&nbsp;een zoon van textielhandelaar Ignatz Pfeffer&nbsp;en Jeanette Pfeffer-Hirsch.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij had een zus en vier broers:&nbsp;Minna,&nbsp;Julius, Emil, Ernst en Hans.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Na het gymnasium in zijn geboortestad volgde&nbsp;hij in de jaren 1908-1911 een tandartsopleiding aan de universiteit van W&uuml;rzburg.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a><a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Van 1913 tot 1938 had&nbsp;hij een eigen praktijk in Berlijn-Charlottenburg.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakte hij onder meer deel uit van het 116e Infanterieregiment. De divisie waar dit regiment toe behoorde, nam&nbsp;deel aan de slagen om Verdun en aan de Somme. Terug in Berlijn hervatte hij zijn praktijk. Verder was hij een actief sporter, en deed&nbsp;vooral veel aan roeien in de waterrijke gebieden rond Berlijn.

In 1926 trouwde&nbsp;Pfeffer met Vera Henriette Bythiner, met wie hij in 1927 een zoon genaamd Werner kreeg. Het huwelijk werd&nbsp;in 1933 ontbonden.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Midden jaren dertig leerde&nbsp;hij Charlotte Kaletta kennen. Zij konden niet trouwen omdat inmiddels de rassenwetten van Neurenberg van kracht waren. Een onderdeel hiervan was een verbod op huwelijken tussen Joden en niet-Joodse Duitsers.

Pfeffer deed een poging naar het Verenigd Koninkrijk te emigreren, maar op 5&nbsp;mei 1937&nbsp;werd zijn aanvraag tot registratie als tandarts&nbsp;door de General Medical Council (GMC) in Londen afgewezen.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> Zijn jongere broer Ernst Pfeffer had anderhalf jaar eerder een zelfde verzoek gedaan en was&nbsp;wel toegelaten.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Na de Kristallnacht (9-10 november 1938) vluchtte&nbsp;Pfeffer naar Nederland. Hij wilde&nbsp;naar Chili om zich daar op de paardenfokkerij toe te leggen. Zijn verzoek om die aanvraag in Nederland te mogen afwachten wees&nbsp;minister Goseling in juni 1939 af.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Een huwelijk met Charlotte Kaletta kon ook niet in Nederland gesloten worden omdat hier als gevolg van een verdrag uit 1902 toestemming van de Duitse overheid voor nodig was.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> Pfeffer onderzocht&nbsp;de mogelijkheid in een ander land te trouwen, maar omdat&nbsp;hij sinds januari 1939 niet meer over een geldig paspoort beschikte was dat bij voorbaat kansloos.

Otto Frank ontmoette Pfeffer voor het eerst in het voorjaar van 1940. Pfeffer woonde toen&nbsp;in bij Otto&rsquo;s jeugdvriendin Stephanie Schuster.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> Later betrok&nbsp;hij een kamer aan de Bernard Zweerskade.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> Ondanks de ontzegging van verblijf in Nederland is Pfeffer niet vertrokken. Hij werd&nbsp;ook niet uitgezet. Hij werkte in de praktijk van de tandarts&nbsp;Samuel van der Hoeden. In de herfst van 1942 werd&nbsp;de situatie voor hem gevaarlijk, daar hij formeel niet de relatief veilige status van gemengd gehuwde had. Door bemiddeling van Miep Gies, die patient bij hem was,&nbsp;kon hij op 16 november 1942 in het Achterhuis terecht. Hij vertelde&nbsp;zijn hospes dat hij voor een nierkwaal naar het ziekenhuis moest en verdween. Via Miep hield&nbsp;hij het contact met Charlotte Kaletta in stand.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Pfeffer in Westerbork terecht. Met het transport van 3 september 1944 ging hij naar Auschwitz. Een kampoverlevende verklaarde&nbsp;later dat Pfeffer met een transport bestaande uit tandartsen en tandheelkundigen uit Auschwitz naar Neuengamme was vertrokken. Daar overleed&nbsp;Fritz Pfeffer op 55-jarige leeftijd, volgens de overlijdensakte ten gevolge van een darmontsteking.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="aqpo4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SSA), Dienst Bevolkngsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer; Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Justitie: Rijksvreemdelingendienst (RVD) en Taakvoorgangers, nummer toegang 2.09.45, inv. nr. 1031:&nbsp; Fritz Pfeffer aan &#39;Comit&eacute; de Proteccion a los Immigrantes Israelitas&#39; in Santiago de Chile, 13 januari 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vpuoa" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur; Menno Metselaar, &quot;&#39;Hij stond er alleen voor&#39;: Fritz Pfeffer, de kamergenoot van Anne Frank&quot;, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 44-49; Bernd Lindenthal, &#39;Fritz Pfeffer war der Zimmergenosse von Anne Frank: zur Erinnerung an der Zahnartz aus Gie&szlig;en&#39;, in: Mittteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins, (2000) NF 85, p. 97-131; &nbsp;Nanda van der Zee, De kamergenoot van Anne Frank, Soesterberg: Aspekt, 2001 (herdruk); J&uuml;rgen Dauernheim, &#39;Dr. Fritz Pfeffer aus Gie&szlig;en: Anne Franks &quot;Dr. Dussel&quot;: (eine Erg&auml;nzung)&#39;, in: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins, (2012) NF 97, p. 221-227; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
	<li data-footnote-id="87ab9" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Schularchiv Landgraf-Ludwigs-Gymnasium, Gie&szlig;en: Fritz Pfeffer, Zeugnis der Reife zum Besuch der Universit&auml;t, 26 februari 1908.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e1mcm" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Universit&auml;tsarchiv, Universit&auml;t W&uuml;rzburg, Archiv des Rektorats (ARS), signatuurnrs. 4190, 4192, 4196 en 4198.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h5461" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Berliner Adre&szlig;buch 1913. Unter Benutzung von Amtlicher Quellen, jaargangen 1913-1938 (http://adressbuch.zlb.de).</cite></li>
	<li data-footnote-id="y6nm5" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Stadhuis Sopot, Polen, Archief Standesamt Zoppot, Huwelijksakten 1926, akte B 48, 30 april 1926;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238):&nbsp;Archiefkaart Fritz Pfeffer;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregiser, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Vera H. Bythiner.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qshcp" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>The minutes of the General Medical Council (G.M.C. London) Volume 74 - 1937. Reports on Applications for Registration of Foreign dentists under the Dentists Act 1878, p. 239-242.</cite></li>
	<li data-footnote-id="alz9l" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>The minutes of the General Medical Council (G.M.C. London) Volume 72 - 1935. Reports on Applications for Registration of Foreign dentists under the Dentists Act 1878, p. 245-251.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1zl22" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Justitie / Rijksvreemdelingendienst, 2.09.45, inv.nr.: Aanvraag emigratievergunning.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1oipb" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>&quot;Het Duitsche Ari&euml;rhuwelijksverbod sluit een huwelijk in Nederland uit&quot;,&nbsp;Het Vaderland, 17 september 1935 (avondblad), p. 13.</cite></li>
	<li data-footnote-id="nlnr8" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam (toegang 5225), inv. nr. 4046, Vreemdelingenkaart Fritz Pfeffer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3ib2l" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 4046: Vreemdelingenkaart Fritz Pfeffer;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2mfz1" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Alison Leslie Gold,&nbsp;Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987.</cite></li>
	<li data-footnote-id="y85jh" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>Gedenkst&auml;tte Neuengamme,&nbsp;&quot;H&auml;ftlings-Toten-Nachweis&quot;, 17.12.1944-19.1.1945 (kopie:&nbsp;Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Pfeffer_I_0150).</cite></li>
	<li data-footnote-id="6efpt" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkngsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer.</cite></li>
</ol>
</section>

Fritz Pfeffer was born on 30&nbsp;April 1889 in Giessen as the son of textile merchant Ignatz Pfeffer and Jeanette Hirsch.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;He had a sister and four brothers: Minna, Julius, Emil, Ernst and Hans.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

After attending grammar school in his home town, he trained as a dentist at the University of W&uuml;rzburg from 1908 to 1911.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a><a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> From 1913 to 1938 he had his own practice in Berlin-Charlottenburg.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

During the First World War, he was a member of the 116th Infantry Regiment. The division to which this regiment belonged took part in the battles of Verdun and the Somme. Back in Berlin, he resumed his practice. He was also an active sportsman, and was particularly into rowing in&nbsp;the waters around Berlin.

In 1926, Pfeffer married Vera Henriette Bythiner, with whom he had a son named Werner in 1927.&nbsp;The marriage was dissolved in 1933.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> In the mid-1930s he met Charlotte Kaletta. They could not marry because by now the racist Nuremberg Laws were in effect. Part of this was a ban on marriages between Jews and non-Jewish Germans.

Pfeffer made an attempt to emigrate to the United Kingdom, but on&nbsp;5&nbsp;May 1937 his application for registration as a dentist was rejected by the General Medical Council (GMC) in London.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> His younger brother Ernst Pfeffer had made the same request a year and a half earlier and was admitted.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> After Kristallnacht (9-10 November 1938), Pfeffer came to the Netherlands. He wanted to go to Chile to work as a horse breeder. In June 1939 minister Goseling rejected his request to be allowed to stay in the Netherlands while awaiting a decision on this.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> A marriage to Charlotte Kaletta could not be arranged in the Netherlands either, as a treaty from 1902 required permission from the German government.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> Pfeffer investigated the possibility of marrying in another country, but since he had not held a valid passport since January 1939, that was out of the question.

Otto Frank first met Pfeffer in the spring of 1940. At that time, Pfeffer was living with Otto&#39;s childhood friend Stephanie Schuster.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> Later he moved into a room on the Bernard Zweerskade.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> Despite the denial of residence in the Netherlands, Pfeffer did not leave. Nor was he deported. He worked in the dental practice of Samuel van der Hoeden. In the autumn of 1942, the situation became dangerous for him, as he did not have the relatively safe status of a mixed marriage. Through the mediation of Miep Gies, who was a patient with him, he was able to move into the Secret Annex. He told his landlady that he had to go to the hospital for a kidney complaint and disappeared. Through Miep, he kept in touch with Charlotte Kaletta.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

After the arrest on 4 August 1944, Pfeffer ended up in Westerbork. He was transported to Auschwitz on 3 September 1944. A camp survivor later stated that Pfeffer had left Auschwitz with a transport consisting of dentists and dental technicians to Neuengamme. There Fritz Pfeffer died at the age of 55, according to the death certificate as a result of an intestinal infection.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ozepg" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer; Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Justitie: Rijksvreemdelingendienst (RVD) en Taakvoorgangers, nummer toegang 2.09.45, inv. nr. 1031:&nbsp; Fritz Pfeffer aan &#39;Comit&eacute; de Proteccion a los Immigrantes Israelitas&#39; in Santiago de Chile, 13 januari 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lw0uf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &quot;&#39;He was all alone&#39;: Fritz Pfeffer, the roommate of Anne Frank&quot;, in &nbsp;Anne Frank Magazine 1999, p. 44-49; ; Bernd Lindenthal, &#39;Fritz Pfeffer war der Zimmergenosse von Anne Frank: zur Erinnerung an der Zahnartz aus Gie&szlig;en&#39;, in: Mittteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins, (2000) NF 85, p. 97-131; Nanda van der Zee, The roommate of Anne Frank, Soesterberg: Aspekt, 2003; J&uuml;rgen Dauernheim, &#39;Dr. Fritz Pfeffer aus Gie&szlig;en: Anne Franks &quot;Dr. Dussel&quot;: (eine Erg&auml;nzung)&#39;, in: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins, (2012) NF 97, p. 221-227; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gnlp3" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Schularchiv Landgraf-Ludwigs-Gymnasium, Gie&szlig;en: Fritz Pfeffer, Zeugnis der Reife zum Besuch der Universit&auml;t, 26 februari 1908.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qd6n0" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Universit&auml;tsarchiv, Universit&auml;t W&uuml;rzburg, Archiv des Rektorats (ARS), signatuurnrs. 4190, 4192, 4196 en 4198.</cite></li>
	<li data-footnote-id="30xeu" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Berliner Adre&szlig;buch 1913. Unter Benutzung von Amtlicher Quellen, jaargangen 1913-1938 (http://adressbuch.zlb.de).</cite></li>
	<li data-footnote-id="hez1t" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Stadhuis Sopot, Polen, Archief Standesamt Zoppot, Huwelijksakten 1926, akte B 48, 30 april 1926;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238):&nbsp;Archiefkaart Fritz Pfeffer;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregiser, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Vera H. Bythiner.</cite></li>
	<li data-footnote-id="td4lw" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>The minutes of the General Medical Council (G.M.C. London) Volume 74 - 1937. Reports on Applications for Registration of Foreign dentists under the Dentists Act 1878, p. 239-242.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h8m5c" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>The minutes of the General Medical Council (G.M.C. London) Volume 72 - 1935. Reports on Applications for Registration of Foreign dentists under the Dentists Act 1878, p. 245-251.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6b04a" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Justitie / Rijksvreemdelingendienst, 2.09.45, inv.nr.: Aanvraag emigratievergunning.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9ijcv" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>&quot;Het Duitsche Ari&euml;rhuwelijksverbod sluit een huwelijk in Nederland uit&quot;,&nbsp;Het Vaderland, 17 september 1935 (avondblad), p. 13.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uyhz9" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam (toegang 5225), inv. nr. 4046, Vreemdelingenkaart Fritz Pfeffer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1fj8i" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 4046: Vreemdelingenkaart Fritz Pfeffer;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8knyp" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Alison Leslie Gold,&nbsp;Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xroim" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>Gedenkst&auml;tte Neuengamme,&nbsp;&quot;H&auml;ftlings-Toten-Nachweis&quot;, 17.12.1944-19.1.1945 (kopie:&nbsp;Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Pfeffer_I_0150).</cite></li>
	<li data-footnote-id="2ugb6" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkngsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer</cite></li>
</ol>
</section>

Fritz Pfeffer wordt in 1889 geboren in Giessen als zoon van Ignatz Pfeffer en zijn vrouw Jeanette Hirsch-Pfeffer. Zoals veel Duitse Joden was ook Fritz Pfeffer voorafgaand aan de machtsovername door de NSDAP in 1933 volledig geïntegreerd in de Duitse maatschappij en samenleving. Zo dient hij als dienstplichtig militair tijdens de Eerste Wereldoorlog in het Duitse leger, en richt hij in 1913 een tandartspraktijk op in Berlijn. Na het einde van de vijandelijkheden pakt hij zijn werk weer op en houdt tot 1938 deze praktijk aan. In dat jaar vlucht hij naar Nederland, nadat hij en veel andere Joden na de gebeurtenissen van de Kristallnacht Duitsland ontvluchten. Voorafgaand aan zijn eigen vlucht stuurt Fritz Pfeffer zijn elfjarige zoon Werner naar zijn broer Ernst Pfeffer in Engeland. Fritz Pfeffer heeft voogdij over zijn zoon, nadat hij in 1933 na een huwelijk van zeven jaar gescheiden is van Werner's moeder Vera Henriette Bythiner. Deze foto komt uit de persoonlijke collectie van Fritz Pfeffer of Charlotte Kaletta.

A_Pfeffer_III_054

Portretfoto van Fritz Pfeffer, jaren '30

Fritz Pfeffer was één van de onderduikers in het Achterhuis.

Fritz Pfeffer was one of those hiding in the Secret Annex.

Fritz Pfeffer

Hermann van Pels werd&nbsp;op 31 maart 1898 in Gehrde geboren.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Gehrde is een plaats tussen Osnabr&uuml;ck en Oldenburg.&nbsp;Op de persoons- en gezinskaart van Hermann van Pels staat foutief 31 maart 1890.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Dit is een administratieve vergissing die een eigen leven is gaan leiden.&nbsp;Hermann was&nbsp;een zoon van A&auml;ron van Pels en Lina Vors&auml;nger.&nbsp;Hij was&nbsp;de vierde van zes kinderen. Zijn broer en zussen waren:&nbsp;David Max,&nbsp;Henny,&nbsp;Ida Henri&euml;tte,&nbsp;Clara en&nbsp;Meta.

Over de jonge jaren en schoolopleiding van Hermann van Pels is niets bekend.&nbsp;Uit verklaringen van zijn zuster Ida weten we van een stage bij de firma Alsberg en van een werkkring bij Karstadt in Kiel. Het is zeker dat hij van maart tot en met augustus 1917 in Kiel woonde&nbsp;en vandaar naar Hamburg ging. In december 1925 trouwde&nbsp;hij in Elberfeld met Auguste R&ouml;ttgen. Uit het huwelijk werd&nbsp;in 1926 zoon Peter geboren.

Hermann van Pels woonde&nbsp;met zijn gezin jarenlang in Osnabr&uuml;ck. Toen voor Joden het leven door het nazisme in toenemende mate moeilijk werd, vertrok&nbsp;hij in 1937 naar Nederland en streek&nbsp;in Amsterdam-Zuid neer. Hij had&nbsp;door de jaren heen veel inwoning, onder meer van zijn schoonouders. De komst naar Nederland leverde&nbsp;geen bijzondere moeilijkheden op omdat van Pels de Nederlandse nationaliteit had. Omdat hij Nederlander was, viel&nbsp;hij onder de dienstplichtwet. Welke praktische gevolgen dat voor hem heeft gehad&nbsp;is niet duidelijk. Wel werd&nbsp;hij begin 1939 aangehouden omdat hij gesignaleerd stond&nbsp;als deserteur, maar die kwestie liep&nbsp;met een sisser af. Rond dezelfde tijd plaatste het Amerikaanse consulaat hem op de wachtlijst voor emigratie &ldquo;under the German quota&rdquo;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Van Pels had&nbsp;met zijn zwager Max Goldschmidt een handel in textielgoederen. Hier stapte hij begin 1939 uit, en ging&nbsp;bij Otto Franks bedrijf Pectacon werken. In juli 1942 dook Hermann van Pels met zijn gezin onder in het Achterhuis. Wat over deze periode over Van Pels bekend is, komt uit het dagboek van Anne, met enige aanvulling en correctie door Otto en Miep.

Van Pels kwam&nbsp;na de arrestatie in Westerbork terecht. Hij ging&nbsp;vandaar met het transport van 3 september 1944 naar Auschwitz. In het mannenkamp deed&nbsp;hij zwaar werk, waarbij hij zijn duim ernstig bezeerde. Hij vroeg&nbsp;om Stubendienst&nbsp;maar werd&nbsp;daardoor slachtoffer van een tussentijdse selectie en het is vrijwel zeker dat hij in de gaskamer werd vermoord. Hermann van Pels was toen&nbsp;46&nbsp;jaar.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="wj5sk" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Gehrde, Geboorteregister 6 juli 1948 (afschrift); Nationaal Archief, Den Haag, Nederlands Beheersinstituut (NBI): Beheersdossiers, nummer toegang 2.09.16, inv. nr. 141144.</cite></li>
	<li data-footnote-id="261ka" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart H. van Pels; Gezinskaarten, Gezinskaart H. van Pels.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uoomf" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code&nbsp; A_vPels_I_001: Amerikaanse Consul aan H. van Pels, 25 april 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wgolo" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Een ego&iuml;stische vader, een ijdele moeder en een verlegen jongen? De familie van Pels: medeschuilers in het Achterhuis&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Hermann van Pels was born in Gehrde on 31 March 1898.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Gehrde is a place between Osnabr&uuml;ck and Oldenburg. The personal and family card of Hermann van Pels incorrectly states 31 March 1890.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;This is an administrative error that has taken on a life of its own. Hermann was a son of A&auml;ron van Pels and Lina Vors&auml;nger. He was the fourth of six children. His brother and sisters were: David Max, Henny, Ida Henri&euml;tte, Clara and Meta.

Nothing is known about Hermann van Pels&#39; childhood and schooling.&nbsp;From statements by his sister Ida we know of an apprenticeship with the firm Alsberg and of a job with Karstadt in Kiel. It is certain that he lived in Kiel from March to August 1917 and moved from there to Hamburg. In December 1925 he married Auguste R&ouml;ttgen in Elberfeld. Their son Peter was born in 1926.

Hermann van Pels and his family lived in Osnabr&uuml;ck for years. When life became increasingly difficult for Jews under Nazi rule, he left for the Netherlands in 1937 and settled in Amsterdam-Zuid. Over the years he lived at many addresses, including with his parents-in-law. His arrival in the Netherlands did not cause any particular problems, because Van Pels had Dutch nationality. Because he was a Dutchman, he was subject to conscription. What practical consequences this had for him is not clear. In early 1939 he was arrested as a deserter, but the matter ended quietly. Around the same time, the American consulate put him on the waiting list for emigration &#39;under the German quota&#39;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Together with his brother-in-law Max Goldschmidt, Van Pels had a trade in textile goods. He left this business in early 1939 and went to work for Otto Frank&#39;s company Pectacon. In July 1942, Hermann van Pels and his family went into hiding in the Secret Annex. What is known about Van Pels during this period comes from Anne&#39;s diary, with some additions and corrections by Otto and Miep.

Van Pels ended up in Westerbork after the arrest. From there he was transported to Auschwitz on 3 September 1944. In the men&#39;s camp he did heavy work, seriously hurting his thumb. He asked for Stubendienst&nbsp;but thus became a victim of an interim selection&nbsp;and it is almost certain that he was killed in the gas chamber. Hermann van Pels was 46&nbsp;years old at the time.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="fm4vk" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Gehrde, Geboorteregister 6 juli 1948 (afschrift); Nationaal Archief, Den Haag, Nederlands Beheersinstituut (NBI): Beheersdossiers, nummer toegang 2.09.16, inv. nr. 141144.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x9ikh" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart H. van Pels; Gezinskaarten, Gezinskaart H. van Pels</cite></li>
	<li data-footnote-id="uoomf" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code&nbsp; A_vPels_I_001: Amerikaanse Consul aan H. van Pels, 25 april 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0z7p9" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;An egotistical father, a vain mother and a shy boy. The van Pels family: also in hiding in the Secret Annexe&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13;Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Foto van de Opekta kantoormedewerkers in mei 1941. V.l.n.r. Esther Troeder, Bep Voskuijl, v. Pels en Miep Gies: op de achtergrond is een reclame affiche van Opekta te zien. (in handschrift van Bep: Hr. v. Pels, Esther, Miep en ik, op kantoor 1940).

A_Opekta_III_008 of A_Opekta_III_009 is 'deze' foto / of 'dezelfde' maar andere oplage. Fysiek maar één foto aanwezig.

A_Voskuijl_III_036

Achter: Esther Troeder, Herman van Pels, Miep Gies. Voor: Bep Voskuijl, Prinsengracht 263, Amsterdam, mei 1941

Hermann van Pels was medewerker van Pectacon en was één van de onderduikers in het Achterhuis.

Hermann van Pels was an employee of Pectacon and was one of the people hiding in the Secret Annex.

Hermann van Pels

Margot kwam op 16 februari 1926 ter wereld in de kliniek van de Vaterl&auml;ndische Frauenverein&nbsp;te Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Ze was 54 centimeter lang en woog&nbsp;8 pond.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Ze was het eerste kind van Otto Frank en Edith H&ouml;llander.

Ze bezocht&nbsp;van&nbsp;april 1932&nbsp;tot maart&nbsp;1933&nbsp;de&nbsp;Ludwig Richterschule. In die maand stapte ze over naar de&nbsp;Varrentrappschule. Deze overstap viel samen met de verhuizing van het gezin naar de Dantestrasse, en hing&nbsp;er ongetwijfeld mee samen. Toen haar ouders besloten Duitsland te verlaten, ging&nbsp;Margot eerst naar haar oma in Aken. Daar bezocht ze tot&nbsp;22 december&nbsp;de J&uuml;dische Volksschule&nbsp;aan de Bergdriesch.

In Amsterdam ging Margot naar de&nbsp;Jekerschool, en vervolgens naar het &lsquo;Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes&rsquo;. Al vrij snel haalde&nbsp;ze voor de meeste vakken goede cijfers, wat aantoonde&nbsp;dat ze zich de Nederlandse taal gemakkelijk eigen maakte. In de zomer van 1941 werd&nbsp;de segregatie van het onderwijs in gang gezet en moesten Margot en haar vriendin Jetteke Frijda het Meisjeslyceum verlaten. Beiden gingen&nbsp;naar het&nbsp;Joods Lyceum.

Margot was sportief. Ze deed&nbsp;onder meer aan roeien en tennis. Met enkele klasgenoten van het Meisjeslyceum roeide&nbsp;ze bij een club onder de Berlagebrug. Toen Margot en de - ook Joodse - coach van sportbeoefening werden uitgesloten, hielden ook de andere meisjes het voor gezien.

Op&nbsp;5 juli 1942 werd&nbsp;Margot opgeroepen zich voor een Duits werkkamp te melden. Haar ouders besloten de al langer bestaande onderduikplannen te versnellen. In de ochtend van&nbsp;6 juli&nbsp;fietste Margot onder begeleiding van&nbsp;Miep Gies naar Prinsengracht 263. De rest van het gezin volgde&nbsp;lopend.

Margot was stil en teruggetrokken van aard. In het Achterhuis las&nbsp;en leerde&nbsp;ze vooral. Ze volgde&nbsp;met goede resultaten een cursus Latijn bij het LOI. Wat bekend is over Margots leven in het Achterhuis komt vooral uit het dagboek van Anne. Alleen&nbsp;Otto Frank en&nbsp;Miep Gies hebben daar nog iets over gezegd. Miep herinnerde&nbsp;zich niet in deze periode een woord met haar te hebben gewisseld. Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Margot via Westerbork in Auschwitz terecht. De eerste acht weken was ze samen met haar moeder en&nbsp;Anne. Eind oktober of begin november werden de meisjes op transport gezet naar Duitsland en belandden in Bergen-Belsen. Margot kreeg&nbsp;vlektyfus en overleed&nbsp;in februari 1945, waarschijnlijk kort voor haar&nbsp;19e verjaardag.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="kcv9v" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het heet nu het Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; hier het Maingau-Krankenhaus. Zie: <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/ueber-uns/geschichte" target="_blank">Geschichte Franffurter Rot-Kreuz Klinken e.V.</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bifsf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_MFrank_III_045: Fotoalbum &ldquo;Unser Kind&rdquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6qt2b" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Het Margot Frank Huis? De vergeten zus van Anne&#39;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 28-35; Anco Mali, Margot Frank en de anderen, Soesterberg: Aspekt, 2005; Sophie&nbsp; Zijlstra, Margot, Amsterdam: Querido, 2012; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Margot was born on 16 February 1926 in the Vaterl&auml;ndische Frauenverein clinic in Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She was 54 centimetres long and weighed 8 pounds.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> She was the frst child of Otto Frank and Edith Holl&auml;nder.

She attended the Ludwig Richterschule from April 1932 to March 1933. In that month she transferred to the Varrentrappschule. This transfer coincided with the family&#39;s move to Dantestrasse and was undoubtedly related to it. When her parents decided to leave Germany, Margot first went to stay with her grandmother in Aachen. There she attended the J&uuml;dische Volksschule on Bergdriesch until 22 December.

In Amsterdam Margot went to the Jeker School and subsequently to the Municipal Lyceum for Girls. Pretty soon she was getting good grades in most subjects, which indicates that she had had no trouble mastering the Dutch language. In the summer of 1941, segregation of education was imposed and Margot and her friend Jetteke Frijda had to leave the Girls&#39; Lyceum. They both went to the Jewish Lyceum.

Margot was a sporty person. Among other things, she rowed&nbsp;and played tennis. With some classmates from the Girls&#39; Lyceum, she rowed with a club located under the Berlage Bridge. When Margot and the coach &mdash; who was also Jewish &mdash; were banned from sports, the other girls also stopped.

On 5 July 1942 Margot was summoned to report for a German labour camp. Her parents decided to accelerate their long-standing plans to go into hiding. On the morning of 6 July, Margot cycled to Prinsengracht 263, accompanied by Miep Gies. The rest of the family followed on foot.

Margot was quiet and withdrawn by nature. In the Secret Annex, she mainly read and did schoolwork. She took a Latin course through LOI, obtaining good marks. What is known about Margot&#39;s life in the Secret Annex comes mainly from Anne&#39;s diary. Only Otto Frank and Miep Gies have said anything more about it. Miep did not remember having exchanged a word with her during this period. After the arrest on 4 August 1944, Margot was sent via Westerbork to Auschwitz. For the first eight weeks she was with her mother and Anne. In late October or early November, the girls were put on a transport to Germany and ended up in Bergen Belsen. Margot contracted typhus and died in Februay 1945, probably shortly&nbsp;before her 19th birthday.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hqkew" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het heet nu het Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; hier het Maingau-Krankenhaus. Zie: <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/ueber-uns/geschichte" target="_blank">Geschichte Franffurter Rot-Kreuz Klinken e.V.</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jfoq8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_MFrank_III_045: Fotoalbum &ldquo;Unser Kind&rdquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="aqo39" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;A Margot Frank House? The forgotten sister of Anne&#39;, in Anne Frank Magazine 2000, p. 28-35; Anco Mali, Margot Frank en de anderen, Soesterberg: Aspekt, 2005; Sophie Zijlstra, Margot, Amsterdam: Querido, 2012; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Margot Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam op mei 1939, foto op p.54 in album van Anne Frank met groene kaft met foto's gemaakt tussen 1929 en 1942.
Bijschrift in handschrift Anne: 'Mei 1939'.

A_AFrank_III_027.086

Margot Frank, Amsterdam, mei 1939

Margot Frank was the sister of Anne Frank.

Margot Frank

Otto Heinrich Frank werd&nbsp;geboren op zondag 12 mei 1889 in Frankfurt am Main, als zoon van&nbsp;Kaufman (koopman) Michael Frank en Alice Betty Frank-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> 
Otto Heinrich was&nbsp;het tweede kind uit een gezin van vier kinderen, allen geboren in Frankfurt am Main. Hij had twee broers,&nbsp;Robert Hermann en Herbert August,&nbsp;en een zus, genaamd Hel&egrave;ne. Ten tijde van Otto Franks geboorte woonde&nbsp;het gezin Frank op G&auml;rtnerweg 58&nbsp;te Frankfurt am Main.

De Joodse familie Frank behoorde&nbsp;tot de gegoede kringen van Frankfurt.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Otto&rsquo;s vader Michael slaagde&nbsp;erin de laatste decennia van de negentiende eeuw in een succesvol bankbedrijf op te zetten. De familie was een typisch product van het Duitse Bildungsb&uuml;rgertum. Na het doorlopen van het Lessing Gymnasium ging&nbsp;Otto voor een zomersemester naar de universiteit van Heidelberg, waar hij colleges kunstgeschiedenis volgde. Hierna doorliep&nbsp;hij een leertijd bij de bank Ferdinand Sander in Frankfurt. Vervolgens vertrok&nbsp;hij naar New York. Hij werkte als stagiair in Macy&rsquo;s en bij een bank in het Financial District. Terug in Duitsland werkte hij bij Fenestra, een fabrikant van allerhande staalconstructies en industri&euml;le installaties. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werkte Otto, alvorens in het leger te gaan, bij een hoefijzerfabriek.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In augustus 1915 kwam&nbsp;hij terecht bij het derde Regiment Fu&szlig;artillerie in Mainz. Na zijn opleiding kwam&nbsp;zijn eenheid in de omgeving van Bapaume terecht. Otto was telefonist en waarnemer, waardoor hij op enige afstand van de daadwerkelijke gevechtslinie zat. Na zijn demobilisatie nam&nbsp;hij de leiding van de familiebank op zich. Het bedrijf was door de economische en politieke chaos in Duitsland in zwaar weer terechtgekomen. In 1923 richtten Otto en enkele familieleden in Amsterdam twee bedrijven op die zich in de financi&euml;le sector bewogen. Jo Kleiman was bij beide bedrijven als directeur en procuratiehouder betrokken.

In 1925 trouwde&nbsp;Otto met&nbsp;Edith Holl&auml;nder. Haar familie had&nbsp;een bedrijf dat grote overeenkomsten vertoonde&nbsp;met Fenestra. Uit het huwelijk werden de dochters Margot en Anne geboren. Na 1929 werd&nbsp;de economische situatie slechter. Ook het politieke klimaat in Duitsland verslechterde&nbsp;snel. Na Hitlers machtsovername vertrokken Otto en zijn gezin naar Amsterdam. Otto richtte in de zomer van 1933 de Nederlandsche Opekta Maatschappij op. In december 1933 werd&nbsp;hij commissaris van de &lsquo;Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie&rsquo;, waarvan&nbsp;Kleiman&nbsp;directeur was. Eind jaren dertig liep&nbsp;een poging een zaak in Engeland op te zetten op niets uit. De &lsquo;Centrale Maatschappij&rsquo; verdween, waarna Otto en Kleiman zich op de opbouw van Pectacon toelegden.

In de beginfase van de oorlog probeerde&nbsp;Otto met zijn gezin naar de Verenigde Staten te emigreren, wat als gevolg van de onmogelijke procedure en bureaucratie mislukte. Toen de vervolgingsmaatregelen toenamen, ontstond&nbsp;het plan om onder te duiken. Op initiatief van Kleiman werd&nbsp;het Achterhuis hiervoor gereed gemaakt. Op 6 juli 1942 betrok&nbsp;het gezin de schuilplaats.

Otto was de enige van de acht onderduikers die na de arrestatie en deportatie uit Auschwitz terugkeerde. Hij hervatte zijn werk en deed&nbsp;daarnaast veel om Joodse kinderen die ouderloos uit de oorlog kwamen bij familie of pleeggezinnen onder te brengen. Bovendien redigeerde&nbsp;hij Annes dagboek en zorgde&nbsp;dat het uitgegeven werd.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Hij zag&nbsp;Anne als representante van alle vermoorde Joodse kinderen en hoopte dat haar dagboek de mensheid tot bezinning zou&nbsp;brengen.

Otto woonde&nbsp;na terugkeer zeven jaar bij&nbsp;Miep&nbsp;en Jan Gies. Hij vertrok&nbsp;vervolgens naar Bazel en trouwde&nbsp;met Elfriede Markovits, die vergelijkbare oorlogservaringen had. Tot op hoge leeftijd correspondeerde&nbsp;hij met vooral jongeren van over de hele wereld over Anne en haar idee&euml;nwereld. Hij overleed&nbsp;op 91-jarige leeftijd in een Zwitsers ziekenhuis.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5ps0n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_058: Geburtsurkunde Standesamt Frankfurt am Main I nr. 1789 (afschrift, 19 oktober 1953). Op de akte staat verder vermeld dat beide ouders isra&euml;litisch en in Frankfurt woonachtig zijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4vud1" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Voor biografie&euml;n, zie:&nbsp;Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie, Amsterdam: Balans, 2002; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbouw, 2014.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gvqtr" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>H.P. van den Aardweg, J.P.J.C. H&uuml;llstrung (red.), <a href="http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/persoonlijkheden/?page_number=491" target="_blank">Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Nederlanders en hun werk</a>, Amsterdam: Van Holkema &amp; Warendorf, 1938, p. 491.</cite></li>
	<li data-footnote-id="79kwm" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Karen Bartlett. The diary that changed the world: the remarkable story of Otto Frank and the diary of Anne Frank, London: Biteback Publishing, 2022; Sandra van Beek, Geschiedenis van het dagboek: Otto Frank en Het Achterhuis, Amsterdam: Uitgeverij Pluijm, 2022.</cite></li>
</ol>
</section>

Otto Heinrich Frank was born on Sunday, 12 May 1889 in Frankfurt am Main, the son of Kaufman (merchant) Michael Frank and Alice Betty Frank-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Otto was the second child of a family of four children, all born in Frankfurt am Main. He had two brothers,&nbsp;Robert Hermann and Herbert August,&nbsp;and a sister named Hel&egrave;ne. At the time of Otto Frank&#39;s birth, the Frank family lived at G&auml;rtnerweg 58 in Frankfurt am Main.

The Jewish Frank family belonged to the wealthy circles of Frankfurt.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Otto&#39;s father Michael managed to set up a successful banking business in the last decades of the nineteenth century. The family was a typical product of the German Bildungsb&uuml;rgertum. After attending the Lessing Gymnasium, Otto went to the University of Heidelberg for a summer semester, where he took art history classes. After this he completed an apprenticeship at the Ferdinand Sander bank in Frankfurt. Then he left for New York. He worked as an intern at Macy&#39;s and at a bank in the Financial District. Back in Germany, he worked for Fenestra, a manufacturer of various steel constructions and industrial installations. After the outbreak of World War I, Otto worked in a horseshoe factory before joining the army.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In August 1915, he joined the Third Regiment Fussartillerie&nbsp;in Mainz. After his training, his unit ended up in the area of Bapaume. Otto was a telephone operator and observer, so he was at some distance from the actual battle line. After his demobilisation he took over the management of the family bank. The company had fallen on hard times due to the economic and political chaos in Germany. In 1923 Otto and some relatives in Amsterdam founded two companies in the financial sector. Jo Kleiman was involved in both companies as managing director and deputy manager.

In 1925 Otto married Edith Holl&auml;nder. Her family had a business very similar to Fenestra. The couple had two daughters, Margot and Anne. The economic situation worsened after 1929. The political climate in Germany also deteriorated rapidly. After Hitler&#39;s rise to power, Otto and his family moved to Amsterdam. In the summer of 1933 Otto founded the Nederlandsche Opekta Maatschappij. In December 1933 he became a supervisory director of the &#39;Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie&#39;, of which Kleiman was a director. At the end of the 1930s, an attempt to set up a business in England came to nothing. The &#39;Centrale Maatschappij&#39; disappeared, after which Otto and Kleiman concentrated on building up Pectacon.

In the early stages of the war Otto tried to emigrate with his family to the United States, which failed due to the impossible procedure and bureaucracy. When the persecution measures increased, the plan to go into hiding was born. At&nbsp;Kleiman&#39;s initiative, the Secret Annex&nbsp;was made ready for this. The family moved into the hiding place on 6 July 1942.

Otto was the only one of the eight people in hiding to return from Auschwitz after the arrest and deportation. He resumed his work and also did a lot to place orphaned Jewish children with relatives or foster families. He also&nbsp;edited Anne&#39;s diary and made sure it was published.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> He saw Anne as a representative of all the murdered Jewish children and hoped that her diary would bring mankind to its senses.

After his return Otto lived with Miep and Jan Gies for seven years. He then moved to Basel and married Elfriede Markovits, who had had similar war experiences. He continued corresponding&nbsp;until an advanced age about Anne and her world of ideas, especially with young people from all over the world. He died in a Swiss hospital at the age of 91.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="osvjv" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_058: Geburtsurkunde Standesamt Frankfurt am Main I nr. 1789 (afschrift, 19 oktober 1953). Op de akte staat verder vermeld dat beide ouders isra&euml;litisch en in Frankfurt woonachtig zijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0nv0p" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>For biographies, see:&nbsp;Carol Ann Lee, The hidden life of Otto Frank, London: Viking, 2002; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jvqcy" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>H.P. van den Aardweg, J.P.J.C. H&uuml;llstrung (red.), <a href="http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/persoonlijkheden/?page_number=491" target="_blank">Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Nederlanders en hun werk</a>, Amsterdam: Van Holkema &amp; Warendorf, 1938, p. 491.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b0mhr" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Karen Bartlett. The diary that changed the world: the remarkable story of Otto Frank and the diary of Anne Frank, London: Biteback Publishing, 2022; Sandra van Beek, Geschiedenis van het dagboek: Otto Frank en Het Achterhuis, Amsterdam: Uitgeverij Pluijm, 2022.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Otto Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1936, foto op p.52 in het album 'Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937'. Bijschrift in handschrift Anne: 'mei 1936'.

A_AFrank_III_055.133

Otto Frank, Amsterdam, mei 1936

Otto Frank was de vader van Margot en Anne Frank.

Otto Frank was the father of Margot and Anne Frank.

Otto Frank

Peter van Pels werd&nbsp;geboren op 8 november 1926 in Osnabr&uuml;ck (Duitsland).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Zijn ouders waren Hermann van Pels en Auguste van Pels-R&ouml;ttgen. Hij was enig kind.&nbsp;Hij groeide&nbsp;op in Osnabr&uuml;ck en kwam&nbsp;in 1937 met zijn ouders naar Amsterdam.

Er is weinig bekend over welke scholen Peter in Nederland bezocht. Volgens een oud-klasgenoot zat hij op de MULO in Diezestraat. Het is waarschijnlijk na de segregatie van het onderwijs dat Peter een technische beroepsopleiding ging&nbsp;volgen. Hij leerde&nbsp;onder meer meubels bekleden. In het kamp Mauthausen zou&nbsp;hij later dan ook geregistreerd worden als meubelmaker.

In tegenstelling tot Anne, die Moortje bij de buren onderbracht, nam&nbsp;Peter zijn kat Mouschi mee naar het Achterhuis. Hij deed&nbsp;in het Achterhuis de meeste timmerklusjes, en hij sjouwde de aardappelen naar boven. Volgens Anne wou&nbsp;Peter na de oorlog naar Indonesi&euml; om daar op de plantages te leven. Wat er over Peter uit deze periode bekend is, komt voornamelijk uit het dagboek van Anne. Alleen Otto Frank en Miep Gies hebben in later jaren hier nog iets over gezegd.

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Peter via Westerbork in Auschwitz terecht. Hij ontmoette hier Max Stoppelman, de zoon van Jan en Mieps hospita. Stoppelman nam&nbsp;Peter onder zijn hoede. Volgens Otto Frank was Peter er getuige van dat zijn vader na een tussentijdse selectie werd&nbsp;afgevoerd om ter dood te worden gebracht. In januari 1945 ontruimden de Duitsers het kamp. Otto Frank drong&nbsp;er bij Peter op aan dat hij zich verborg, en niet met de evacuatie, later betiteld als &lsquo;dodenmarsen&rsquo;, meeging. Peter vertrok&nbsp;toch, en kwam&nbsp;op 25 januari in Mauthausen aan. Hij verrichtte nog werk, onder meer in Aussenlager Melk, alvorens in het Sanit&auml;tslager&nbsp;van het hoofdkamp terecht te komen. Er bestaat wat onduidelijkheid over de precieze overlijdensdatum van Peter. Een lijst die de Amerikanen bij de bevrijding van het kamp opstelden houdt het op 5 mei 1945.&nbsp;Volgens een&nbsp;andere lijst opgemaakt na de bevrijding van Mauthausen is Peter van Pels overleden op&nbsp;10 mei 1945.&nbsp;Peter werd&nbsp;18 jaar.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jkwnd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Peter van Pels. Het precieze adres staat niet vast.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0x5ub" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Een ego&iuml;stische vader, een ijdele moeder en een verlegen jongen? De familie van Pels: medeschuilers in het Achterhuis&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Peter van Pels was born on 8 November 1926 in Osnabr&uuml;ck (Germany).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;His parents were Hermann van Pels and Auguste van Pels-R&ouml;ttgen. He was&nbsp;an only child. He grew up in Osnabr&uuml;ck and came to Amsterdam with his parents in 1937.

Little is known about the schools Peter attended in the Netherlands. According to old classmates, he went to junior high school in Diezestraat. It is likely that, after education was segregated, Peter did a technical vocational course. He learnt amongst other things to upholster furniture. Later, in the Mauthausen concentration camp, he would be registered as a furniture maker.

In contrast to Anne, who left Moortje with the neighbours, Peter brought his cat Mouschi to the Annex. He did most of the small carpentry jobs in the Annex, and he lugged the potatoes upstairs. Anne thought Peter would go to Indonesia after the war&nbsp;to live on the&nbsp;plantations. Most of what is known about Peter during this period&nbsp;comes from Anne&#39;s diary, although Otto Frank and Miep Gies did speak about him in later years.

After the arrest on 4 August 1944, Peter was sent to Austria via Westerbork. He met Max Stoppelman there, the son of Jan and Miep&#39;s landlady. Stoppelman took Peter under his wing. According to Otto Frank, Peter witnessed his father, after a selection process, being sent to his death. In January 1945 the Germans evacuated the camp. Otto Frank tried to persuade Peter to hide to avoid the evacuation, which became known later the &#39;death march&#39;. Nevertheless, Peter left and arrived at Mauthausen on 25 January. He was put to work, including in the Melk&nbsp;sub-camp, before ending up in the Sanit&auml;tslager&nbsp;of the main camp. The exact date of Peter&#39;s death is unclear. A&nbsp;list compiled by the Americans when the camp was liberated states that it&nbsp;was 5 May 1945.&nbsp;According to another list drawn up after the liberation of Mauthausen, Peter van Pels died on&nbsp;10 May 1945. Peter was 18 years old.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="is06g" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Peter van Pels. Het precieze adres staat niet vast.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x6ayk" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;An egotistical father, a vain mother and a shy boy. The van Pels family: also in hiding in the Secret Annexe&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13;Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Foto in zwart wit van Peter van Pels, genomen door een onbekende vervaardiger in Amsterdam, 1942

https://images.memorix.nl/anf/thumb/1920x1080/361c9375-f47c-abc7-ffb9-03b5d488f18a.jpg

A_vPels_III_001 - Uitsnede

Peter van Pels, Amsterdam, 1942

Peter van Pels was het enig kind van Hermann van Pels en Auguste Röttgen en één van de acht onderduikers in het Achterhuis.

Peter van Pels was the only child of Hermann van Pels and Auguste Röttgen and one of the eight hiding in the Annex.

Peter van Pels

Op 4 augustus 1944 viel rond half elf in de ochtend een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD)&nbsp;het pand aan de Prinsengracht binnen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Het team stond onder leiding van SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer en bestond daarnaast in elk geval uit de rechercheurs Willem Grootendorst en Gezinus Gringhuis. De eerste twee waren werkzaam voor de Sipo-SD, de laatste was van die dienst overgestapt naar de Nederlandse Rijksrecherchecentrale.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;De politiemannen reden met een auto voor, stapten uit, waarop een van de Nederlandse rechercheurs iets aan het pakhuispersoneel vroeg, dat hem naar de bovengelegen kantoorverdieping verwees. Daar troffen zij het kantoorpersoneel dat aan het werk was.

Op dat moment zaten daar in ieder geval Bep Voskuijl en Miep Gies, die beiden op de hoogte waren van de onderduikers. Het is niet helemaal duidelijk waar Kleiman precies was op het moment van de inval. Miep en Bep verklaarden in&nbsp;december 1963&nbsp;dat zij samen in het voorkantoor zaten en dat Kleiman pas binnenkwam toen&nbsp;de SD al in het gebouw was. Volgens hen gaf hij bij binnenkomst zijn portefeuille aan Bep met het verzoek deze af te geven bij een bevriend drogist in de buurt.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

De rechercheurs liepen van het voorkantoor door naar het kantoor van Victor Kugler. Ze ondervroegen hem en namen hem mee om het gebouw te doorzoeken.

Volgens Silberbauer (die geen Nederlands verstond) werd&nbsp;Kugler direct door een van de Nederlandse SD&rsquo;ers in verhoor genomen. Daarna zou Kugler hen rechtstreeks naar de boekenkast hebben geleid. Jaren later verklaarde Kugler zelf dat hij de SD&rsquo;ers zo lang mogelijk aan het lijntje hield. Echter, aldus Kugler: &lsquo;Zij wisten het.&rsquo;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Verdere verklaringen omtrent Kugler tijdens de inval zijn uit de tweede hand, en lopen nogal uiteen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Aanvankelijk ging alleen Kugler mee het Achterhuis in, maar later werd ook Kleiman daarnaartoe gebracht.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

Volgens verklaringen van Kugler was&nbsp;Edith Frank-Holl&auml;nder&nbsp;de eerste die hij zag toen hij, gevolgd door de SD&#39;ers, het Achterhuis binnenging. Hij zei&nbsp;hierover:&nbsp;&lsquo;Ich&nbsp;konnte nur mit vieler M&uuml;he sagen: die Gestapo ist da.&rsquo;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-3" rel="footnote">[4]</a>

Otto Frank herinnerde&nbsp;zich later dat hij op het moment van de arrestatie in het bovenste deel van het Achterhuis was, waar hij Peter op diens kamer met schoolwerk hielp en hem net op een fout in zijn dictee wees toen hij plotseling iemand de trap op hoorde rennen: &lsquo;Plotseling kwam iemand de trap op rennen en toen ging de deur open en een man stond vlak voor ons met een pistool in zijn hand. Beneden waren ze allemaal verzameld&rsquo;.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

In 1963 voegde hij daar aan toe:

<blockquote>&#39;Hij liet ons de handen omhoog steken en fouilleerde ons daarna op wapens. (&hellip;) Vervolgens gelastte hij ons naar beneden te gaan. Hij kwam achter ons aan met een getrokken pistool. Wij kwamen eerst in de kamer van de familie Pels, alwaar ik de heer en mevrouw Pels, alsook de heer Pfeffer met omhoog geheven handen zag staan. Ook hier stond een in burger geklede, mij onbekende man, die eveneens zijn pistool getrokken had. Daarna moesten wij allen weer een verdieping lager, waar ik met mijn gezin woonde. Daar zag ik mijn vrouw en beide dochters staan, eveneens met de handen in de hoogte. (&hellip;) Tevens zag ik daar een in groen uniform geklede, mij onbekende man staan, die ook al zijn pistool getrokken had. Deze man bleek mij nadien Silberbauer te heten&rsquo;.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></blockquote>

Silberbauer vroeg de onderduikers ook naar sieraden en geld. Hij schudde de aktetas waarin Anne haar dagboekaantekeningen bewaarde leeg en stopte er geld en sieraden in. De arrestanten kregen vijf minuten om zich voor vertrek klaar te maken.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-2" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;Otto Frank vertelde:&nbsp;

<blockquote>&#39;In afwachting van dit alles liep Silberbauer door onze kamer heen en hij zag naast het bed van mijn vrouw een kist staan. Het was een grijze kist met ijzerbeslag, waarop mijn naam vermeld stond en mijn rang in het Duitse leger. Ik vertelde hem daarop dat ik in de Eerste Wereldoorlog reserve-luitenant van het Duitse leger was geweest. Op slag veranderde toon en houding van Silberbauer. (&hellip;) Daarop zei hij tegen mij, waarom ik mij destijds dan niet gemeld had, dan zou ik destijds naar het werkkamp &ldquo;Theresienstadt&rdquo; zijn gestuurd.&#39;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-3" rel="footnote">[6]</a></blockquote>

De onderduikers werden samen met Kleiman en Kugler voor verhoor naar&nbsp;de SD in de Euterpestraat&nbsp;overgebracht. De volgende dag werden de onderduikers overgebracht&nbsp;naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en van daaruit op 8 augustus 1944 getransporteerd naar Westerbork. Kleiman en Kugler werden na verhoor opgesloten in het Huis van Bewaring II op de&nbsp;Amstelveenseweg (Havenstraat 6). Daar verbleven ze bijna zes weken totdat ze op 7 september werden overgebracht naar het Huis van Bewaring I op de Weteringschans (Kleine-Gartmanplantsoen).

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="oqgw2" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dit tijdstip gaf Jo Kleiman in 1948 aan, en werd door Otto Frank in 1963 herhaald. Nationaal Archief (Nl-HaNA), Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: Verklaringen J. Kleiman, 12 januari 1948 en O. Frank, 2-3 december 1963. Zie ook: Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gzgsb" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>De formuleringen van de getuigen laten ruimte voor de mogelijkheid dat er meer dan deze drie bij aanwezig waren. Zekerheid is daar echter niet meer over te verkrijgen. De Nederlandse rechercheurs werden op 10 november 1945 door Otto Frank van foto&rsquo;s herkend bij Bureau Nationale Veiligheid; Anne Frank Stchting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_072: O. Frank aan Alice Frank-Stern, 11 november 1945. Silberbauer wordt door Jo Kleiman met name genoemd in zijn brief aan de Politieke Recherche Afdeling van 16 juli 1947. Zie hiervoor David Barnouw en Gerrold van der Stroom,&nbsp;Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003, p. 29.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2ngmg" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: Verklaringen Miep Gies en Bep Voskuijl in p.v.b. 86/1963 v.H. De drogist was waarschijnlijk Derk Kollen op de Leliegracht.</cite></li>
	<li data-footnote-id="miswe" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-4-3">c</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Schriftelijke verklaring van Victor Kugler, 17 september 1957.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5aloj" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Zie ook: Broek, Onderzoeksverslag.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7wx51" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-6-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-6-3">c</a> <cite>Ernst Schnabel,&nbsp;Anne Frank, Spur eines Kindes. Ein Bericht,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958,&nbsp;107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0s5ae" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3december 1963.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

On 4 August 1944, around 10:30 in the morning, an arrest team of Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) raided the premises on Prinsengracht.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> The team was led by SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer and included the detectives Willem Grootendorst and Gezinus Gringhuis. The first two were working for the Sipo-SD, the latter had transferred from that service to the Dutch State Criminal Investigation Department.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> The policemen drove a car ahead, got out, whereupon one of the Dutch detectives asked the warehouse staff something, who directed him to the office floor upstairs. There they found the office staff working.

At least Bep Voskuijl and Miep Gies were sitting there at the time, both of whom knew about the people in hiding. It is not entirely clear exactly where Kleiman was at the time of the raid. Miep and Bep stated in December 1963 that they were together in the front office and that Kleiman only entered when the SD was already in the building. According to them, when they entered he gave his wallet to Bep with a request to hand it over to a drugstore owner friend nearby.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

The detectives walked on from the front office to the office of Victor Kugler. They questioned him and took him to search the building.

According to Silberbauer (who did not understand Dutch), Kugler was immediately taken into interrogation by one of the Dutch SD officers. Afterwards, Kugler allegedly led them directly to the bookcase. Years later, Kugler himself stated that he strung the SDs along for as long as possible. However, according to Kugler: &quot;They knew&quot;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Further statements regarding Kugler during the raid are second-hand, and vary considerably.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Initially, only Kugler went into the Secret Annex, but later Kleiman was also taken there.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

According to Kugler&#39;s statements, Edith Frank-Holl&auml;nder was the first person he saw when he, followed by the SDs, entered the Secret Annex. He said: &#39;Ich konnte nur mit vieler M&uuml;he sagen: die Gestapo ist da.&#39;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-3" rel="footnote">[4]</a>

Otto Frank later recalled that at the time of the arrest he was in the upper part of the Secret Annex, helping Peter with his schoolwork in his room and just pointing out a mistake in his dictation when he suddenly heard someone running up the stairs: &quot;Suddenly someone came running up the stairs and then the door opened and a man was standing right in front of us with a gun in his hand. Downstairs they were all gathered&quot;.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

In 1963, he added:

<blockquote>&quot;He made us raise our hands and then searched us for weapons. (...) Then he ordered us to go downstairs. He came after us with a gun drawn. We first entered the room of the Pels&nbsp;family, where I saw Mr and Mrs Pels, as well as Mr Pfeffer&nbsp;[also] standing with their hands raised. Here too stood a man dressed in civilian clothes, unknown to me, who had also drawn his pistol. Then we all had to go down another floor, where I lived with my family. There I saw my wife and both daughters standing, also with their hands raised. (...) I also saw a man in a green uniform, unknown to me, who had already drawn his gun. I found out later that this man was called Silberbauer.&quot;<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></blockquote>

Silberbauer also asked the detainees about jewellery and money. He emptied the briefcase in which Anne kept her diary entries and put money and jewellery in it. The detainees were given five minutes to get ready for departure.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-2" rel="footnote">[6]</a> Otto Frank said:

<blockquote>&quot;While waiting for all this to happen, Silberbauer walked through our room and he saw a chest next to my wife&#39;s bed. It was a grey chest with iron fittings, on which was written my name and my rank in the German army. I then told him that I had been a reserve lieutenant in the German army in the First World War. At once Silberbauer&#39;s tone and attitude changed. (...) He then asked me why I hadn&#39;t reported back then, I would have been sent to the Theresienstadt labour camp.&quot;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-3" rel="footnote">[6]</a></blockquote>

The people in hiding, together with Kleiman and Kugler, were taken to the SD in Euterpestraat for interrogation. The next day, the people in hiding were transferred to Detention Centre at the Weteringschans and from there transported to Westerbork on 8 August&nbsp;1944. After interrogation, Kleiman and Kugler were locked up in Detention Centre II on the Amstelveenseweg (Havenstraat 6). They stayed there for almost six weeks until they were transferred to Detention Centre I on the Weteringschans (Kleine-Gartmanplantsoen) on 7 September.

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="oqgw2" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dit tijdstip gaf Jo Kleiman in 1948 aan, en werd door Otto Frank in 1963 herhaald. Nationaal Archief (Nl-HaNA), Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: Verklaringen J. Kleiman, 12 januari 1948 en O. Frank, 2-3 december 1963. Zie ook: Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gzgsb" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>De formuleringen van de getuigen laten ruimte voor de mogelijkheid dat er meer dan deze drie bij aanwezig waren. Zekerheid is daar echter niet meer over te verkrijgen. De Nederlandse rechercheurs werden op 10 november 1945 door Otto Frank van foto&rsquo;s herkend bij Bureau Nationale Veiligheid; Anne Frank Stchting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_072: O. Frank aan Alice Frank-Stern, 11 november 1945. Silberbauer wordt door Jo Kleiman met name genoemd in zijn brief aan de Politieke Recherche Afdeling van 16 juli 1947. Zie hiervoor David Barnouw en Gerrold van der Stroom,&nbsp;Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003, p. 29.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2ngmg" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: Verklaringen Miep Gies en Bep Voskuijl in p.v.b. 86/1963 v.H. De drogist is waarschijnlijk Derk Kollen op de Leliegracht.</cite></li>
	<li data-footnote-id="miswe" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-4-3">c</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Schriftelijke verklaring van Victor Kugler, 17 september 1957.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5aloj" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Zie ook: Broek, Onderzoeksverslag.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7wx51" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-6-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-6-3">c</a> <cite>Ernst Schnabel,&nbsp;Anne Frank, Spur eines Kindes. Ein Bericht,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958,&nbsp;107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="phj01" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3december 1963.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Vanaf 1960 is hier het Anne Frank Huis gevestigd.

It has been home to the Anne Frank House since 1960.

Hans Wijnberg en zijn zus Els, die tijdens de onderduikperiode op Prinsengracht 251 woonden, vertelden in een interview dat ze op 24 maart 1943 als kind in het pand geweest waren en dat ze daar muskaatnoten hadden weggenomen.&nbsp;Ze hadden de noten al gepakt toen ze hoorden dat het toilet werd doorgetrokken. Ze begrepen toen dat er mensen in het pand waren en maakten zich snel uit de voeten.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jezfu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dineke Stam, &#39;Ik was de inbreker&#39;. Hans Wijnberg: &#39;Ik ontdekte dat daar onderduikers zaten&#39;, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 32-35.</cite></li>
</ol>
</section>

Hans&nbsp;Wijnberg and his sister Els, who both lived at Prinsengracht 251 during this period, said in an interview that they had entered the building on 24 March 1943 and that they took some nutmeg while they were there. They had already taken the nuts when they heard the toilet being flushed. They understood that there were people in the building and quickly ran off.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jezfu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dineke Stam, &#39;Ik was de inbreker&#39;. Hans Wijnberg: &#39;Ik ontdekte dat daar onderduikers zaten&#39;, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 32-35.</cite></li>
</ol>
</section>

Inbraak in het bedrijfspand van Otto Frank

Tijdens de onderduik werd er verschillende keren ingebroken in het bedrijfspand van Otto Frank. In haar dagboek beschrijft Anne vier inbraken. De eerste inbraak werd gepleegd door twee kinderen uit de buurt.

During the hiding period, Otto Frank's business premises were broken into several times. In her diary, Anne described four incidents. The first break-in was committed by two children from the neighbourhood.

Rond half tien in de avond van 9 april 1944 ontdekte Peter, die in de regel de deuren voor de nacht controleerde, dat er iets loos was. Hij alarmeerde stilletjes &#39;de heren&#39; en zij gingen poolshoogte nemen. Later vertelden zij de in de schuilplaats achtergebleven dames dat de inbrekers nog aan de magazijndeur wrikten toen zij vanaf de trap het pakhuis inkwamen. Van Pels riep &#39;politie&#39;, waarop de inbrekers vluchtten. Maar niet zonder nog eens een plank van de deur te trappen.

Uiteraard was de kans groot dat de politie de geforceerde deur zou opmerken, en dat gebeurde ook.&nbsp;Slegers surveilleerde al jarenlang in binnenstad langs panden waarvoor hij als nachtwaker was ingehuurd. Daarbij trof hij geregeld verdachte situaties en zijn naam duikt dan ook in tal van politierapporten op. De agent die hij waarschuwde, Cornelis den Boef, doorzocht rond kwart voor elf het pand maar trof zijn inziens niets verdachts aan. Hij rapporteerde later op de avond aan de wachtcommandant van bureau Warmoesstraat: &#39;Binnenshuis was van diefstal echter niets te constateeren.&#39;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Aan de andere kant van de boekenkast zaten de onderduikers in grote angst. Anne schreef in haar dagboek: &#39;Stappen in huis, priv&eacute;kantoor, keuken, dan..... onze trap, niemand ademde nu hoorbaar, 8 harten bonkten, stappen op onze trap, dan gerammel aan de draaikast. Dit moment is onbeschrijvelijk.&#39;&nbsp;Tot overmaat van ramp was het deze zondag eerste Paasdag, wat betekende dat het kantoorpersoneel pas dinsdag zou komen. Tot zolang verkeerden de onderduikers in onzekerheid over wat er gaande was en zaten zij in doodse stilte bijeen in de kamer van Van Pels, in de veronderstelling dat er wel politie in het gebouw de wacht zou houden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Dinsdagochtend lukte het Jo Kleiman telefonisch te bereiken. Kort daarna verschenen Jan en Miep Gies, en bleek de kust - voorlopig - redelijk veilig. Later hoorde Jan van groenteman Van Hoeve dat ook hij het gat in de deur had opgemerkt, maar dacht er beter geen politie bij te halen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="vp0k3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Gemeentepolitie Amsterdam, toegang 5225, inv. nr. 2036: rapport bureau Warmoesstraat, 9 april 1944, mut. 23.25. Anne schreef in haar dagboek dat Jan op de elfde nog langs de politie gaat, maar daarvan is geen melding te vinden.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rurv9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Anne Frank, Dagboek 9 april 1944, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
</ol>
</section>

Around half past nine in the evening of 9 April 1944, Peter, who usually checked the doors for the night, discovered that something was wrong. He quietly alerted &quot;the men&quot;&nbsp;and they went to investigate. Later they told the women who remained in the annex&nbsp;that the burglars were still prying at the warehouse door when they entered the warehouse from the stairs. Van Pels shouted &quot;police&quot;, after which the burglars fled. But not without kicking another plank off the door.

Of course, there was a good chance that the police would notice the forced door, and they did. Slegers had been patrolling the city center for years along buildings for which he was hired as a night watchman. He regularly encountered suspicious situations and his name appears in numerous police reports. The police&nbsp;officer he alerted, Cornelis den Boef, searched the building around a quarter to eleven but, in his opinion, found nothing suspicious. Later that evening he reported to the watch commander of the Warmoesstraat police station: &quot;However, there were no traces of theft found inside the house.&quot;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

On the other side of the bookcase, the people in hiding sat in great fear. Anne wrote in her diary: &quot;Footsteps in the house, in the private office, kitchen, then..... on our staircase,&nbsp;no one breathed&nbsp;audibly now, 8 hearts thumped, footsteps on our staircase, then a rattling of the swining cupboard. This moment is indescribable.&quot;&nbsp;To make matters worse, this Sunday was Easter Sunday, which meant the office staff wouldn&#39;t arrive until Tuesday. Until then, the people in hiding were unsure about what was going on and sat in dead silence in Van Pels&#39; room, under the assumption that the police would be on guard in the building.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

On Tuesday morning they managed to reach Jo Kleiman by telephone. Shortly afterwards, Jan and Miep Gies showed up, and, for the time being, the coast seemed to be reasonably safe. Later, Jan heard from greengrocer Van Hoeve that he too had noticed the hole in the door, but thought it better not to call the police.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="vp0k3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Gemeentepolitie Amsterdam, toegang 5225, inv. nr. 2036: rapport bureau Warmoesstraat, 9 april 1944, mut. 23.25. Anne schreef in haar dagboek dat Jan op de elfde nog langs de politie gaat, maar daarvan is geen melding te vinden.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rurv9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 9 April 1944, in: The Collected Worksr, transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
</ol>
</section>

Inbraak in Prinsengracht 263

Tijdens de onderduik werd er verschillende keren ingebroken in het bedrijfspand van Otto Frank. In de avond van 9 april 1944 zag nachtwaker Martin Slegers dat er een deurpaneel van Prinsengracht 263 was geforceerd en waarschuwde een politieagent.

During the hiding period, Otto Frank's business premises were broken into several times. In the evening of 9 April 1944, night watchman Martin Slegers saw that a door panel at Prinsengracht 263 had been forced open and alerted a police officer.

Op 4 augustus 1944 viel rond half elf in de ochtend een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD)&nbsp;het pand aan de Prinsengracht binnen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Het team stond onder leiding van SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer en bestond daarnaast in elk geval uit de rechercheurs Willem Grootendorst en Gezinus Gringhuis.

De rechercheurs liepen van het voorkantoor door naar het kantoor van Victor Kugler. Ze ondervroegen hem en namen hem mee om het gebouw te doorzoeken.

Volgens Silberbauer (die geen Nederlands verstond) werd&nbsp;Kugler direct door een van de Nederlandse SD&rsquo;ers in verhoor genomen. Daarna zou Kugler hen rechtstreeks naar de draaibare boekenkast hebben geleid. Jaren later verklaarde Kugler zelf dat hij de SD&rsquo;ers zo lang mogelijk aan het lijntje hield. Echter, aldus Kugler: &lsquo;Zij wisten het.&rsquo;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Verdere verklaringen omtrent Kugler tijdens de inval zijn uit de tweede hand, en lopen nogal uiteen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="r5lkk" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dit tijdstip gaf Jo Kleiman in 1948 aan, en werd door Otto Frank in 1963 herhaald. Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: Verklaringen J. Kleiman, 12 januari 1948 en O. Frank, 2-3 december 1963. Zie ook: Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cikjq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Schriftelijke verklaring van Victor Kugler, 17 september 1957.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cei6p" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie ook: Broek, Onderzoeksverslag.</cite></li>
</ol>
</section>

On 4 August 1944, around 10:30 in the morning, an arrest team of Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) raided the premises on Prinsengracht.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> The team was led by SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer and included detectives Willem Grootendorst and Gezinus Gringhuis.

The detectives walked passed from the front office to the office of Victor Kugler. They questioned him and took him to search the building.

According to Silberbauer (who did not understand Dutch), Kugler was immediately taken for interrogation by one of the Dutch SD officers. Afterwards, Kugler allegedly led them directly to the revolving bookcase. Years later, Kugler himself stated that he had strung the SDs along for as long as possible. However, according to Kugler: &quot;They knew&quot;.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Further statements regarding Kugler during the raid are second-hand, and vary considerably.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="r5lkk" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dit tijdstip gaf Jo Kleiman in 1948 aan, en werd door Otto Frank in 1963 herhaald. Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: Verklaringen J. Kleiman, 12 januari 1948 en O. Frank, 2-3 december 1963. Zie ook: Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cikjq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Schriftelijke verklaring van Victor Kugler, 17 september 1957.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cei6p" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie ook: Broek, Onderzoeksverslag.</cite></li>
</ol>
</section>

De ontdekking van de boekenkast

Op 4 augustus 1944 werd helper Victor Kugler tijdens een inval van de Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst meegenomen om het gebouw te doorzoeken. Daarbij ontdekten zij de draaibare boekenkast die toegang gaf tot het Achterhuis.

On 4 August 1944, helper Victor Kugler was taken along to search the building during a raid by the Sicherheitspolizei and the Sicherheitsdienst. In the process, they discovered the revolving bookcase that gave access to the Secret Annex.

De arrestatie van de onderduikers

Op 4 augustus 1944 deed een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst een inval op Prinsengracht 263 en het Achterhuis. Alle acht onderduikers en twee helpers, Johannes Kleiman en Victor Kugler, werden gearresteerd.

On 4 August 1944, an arrest team of Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst raided Prinsengracht 263 and the Secret Annex. All eight people in hiding and two helpers, Johannes Kleiman and Victor Kugler, were arrested.

Op 4 augustus 1944 rond half elf &#39;s ochtends viel&nbsp;een arrestatieteam het pand aan de Prinsengracht binnen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> De politiemannen reden met een auto voor, stapten uit, waarop een van de Nederlandse rechercheurs iets aan het pakhuispersoneel vroeg, dat hem naar de bovengelegen kantoorverdieping verwees. Daar troffen zij het kantoorpersoneel dat aan het werk was. Op&nbsp;dat moment zaten daar in ieder geval Bep Voskuijl en Miep Gies, die beiden op de hoogte waren van de onderduikers.&nbsp;

Het is niet helemaal duidelijk waar Kleiman precies was op het moment van de inval. Miep en Bep verklaarden in december 1963 dat zij samen in het voorkantoor zaten en dat Kleiman pas binnenkwam&nbsp;toen de Sichterheitsdienst (SD) al in het gebouw was. Volgens hen gaf&nbsp;hij bij binnenkomst zijn portefeuille aan Bep met het verzoek deze af te geven bij een bevriende drogist in de buurt.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Kleiman noemde in januari 1948 de SD&#39; ers Karl Silberbauer en (rechercheurs) Gezinus Gringhuis en Willem Grootendorst die het kantoor binnenkwamen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;De rechercheurs liepen van het voorkantoor door naar het kantoor van Victor Kugler, die op dat moment directeur van Opekta/Pectacon was.&nbsp;De politiemannen ondervroegen hem en namen hem mee om het gebouw te doorzoeken.&nbsp;&nbsp;Aanvankelijk ging alleen Kugler mee het Achterhuis in, maar later werd ook Kleiman daarnaartoe gebracht.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Volgens verklaringen van de SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer (die geen Nederlands verstond) na de oorlog, werd&nbsp;Kugler direct door een van de Nederlandse SD&rsquo;ers in verhoor genomen. Daarna zou Kugler hen rechtstreeks naar de boekenkast hebben geleid. Jaren later verklaarde Kugler zelf dat hij de SD&rsquo;ers zo lang mogelijk aan het lijntje hield. Echter, aldus Kugler: &lsquo;Zij wisten het.&rsquo;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a> Verdere verklaringen omtrent Kugler tijdens de inval zijn uit tweede hand, en lopen nogal uiteen.

Volgens verklaringen van Victor Kugler was&nbsp;Edith Frank-Holl&auml;nder&nbsp;de eerste die hij zag&nbsp;toen hij, gevolgd door de SD&#39;ers, het Achterhuis binnenging. Hij zei hierover:&nbsp;&lsquo;Ich&nbsp;konnte nur mit vieler M&uuml;he sagen: die Gestapo ist da.&rsquo;&nbsp;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-3" rel="footnote">[4]</a>

Uiteindelijk werd Kugler samen met de&nbsp;acht onderduikers en&nbsp;Kleiman naar het gebouw van de Sicherheitsdienst&nbsp;aan het Adama van Scheltemaplein 1 gebracht.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;In het gebouw van de SD&nbsp;werden zij samen in een grote ruimte opgesloten, om later een voor een te worden verhoord.

<div>
Kugler noemde in zijn vrij summiere verklaring voor de Politieke Recherche Afdeling van 14 januari 1948 geen details over de arrestatie.

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="egkla" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dit tijdstip gaf Jo Kleiman in 1948 aan, en werd door Otto Frank in 1963 herhaald. Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: Verklaringen J. Kleiman, 12 januari 1948 en O. Frank, 2-3 december 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5umll" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: Verklaringen Miep Gies en Bep Voskuijl in p.v.b. 86/1963 v.H. De drogist was Derk Kollen op de Leliegracht.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gaetn" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: Verklaring 12 januari 1948 aan Politeke Recherche Afdeling (P.R.A.).</cite></li>
	<li data-footnote-id="66h6h" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-4-3">c</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Schriftelijke verklaring van Victor Kugler, 17 september 1957.</cite></li>
	<li data-footnote-id="akcfi" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Otto Frank zelf verklaarde herhaaldelijk dat zij na zijn arrestatie door de SD naar de Aussenstelle &ndash; het regionale kantoor &ndash; van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat zijn gebracht. De Zentralstelle fur j&uuml;dische Auswanderung, de dienst die zich bezighield met de opsporing en het verhoor van ondergedoken Joden, bevond zich echter aan het Adama van Scheltemaplein 1, tegenover de Aussenstelle van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat in Amsterdam. Silberbauer, die het arrestatieteam leidde, verklaarde echter dat hij de onderduikers mee had genomen naar zijn bureau aan het Adama van Scheltemaplein. NL-HaNA, 2.09.09 CABR, inv.nr. 23892, dossier W.G. van Maaren, proces-verbaal, 3 november 1964: verhoor Otto Frank, 2-3 december 1963, 3. Met betrekking tot het transport heeft Otto Frank het over een gesloten vrachtauto. Jan Gies noemt een donkerkleurige bestelauto, waarschijnlijk arrestantenauto van de Amsterdamse politie. Silberbauer heeft het over een Duitse politieauto. NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier van Maaren, procesverbaal, 3 november 1964:&nbsp;verhoren Otto Frank&nbsp;(2-3 december 1963), Jan Gies (23 december 1963) en Carl Silberbauer (3 januari 1964), NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dosier van Maaren, procesverbaal; In het CABR dossier van Janssen noemt Otto Frank &eacute;&eacute;n beambte van de Gr&uuml;ne Polizei en vier Hollandsche politie-ambtenaren:&nbsp;NL-HaNA, CABR,&nbsp;inv. nr. 23834, onderzoek contra Josephus Marinus Jansen, procesverbaal,&nbsp;verhoor Otto Frank, 20 november 1946.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

On 4 August 1944 around 10.30 am, an arrest team raided the building on Prinsengracht.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> The policemen drove a car ahead, got out, whereupon one of the Dutch detectives asked the warehouse staff something, who directed him to the office floor upstairs. There they found the office staff working. At least Bep Voskuijl and Miep Gies, both of whom knew about the people in hiding, were sitting there at the time.

It is not entirely clear exactly where Kleiman was at the time of the raid. Miep and Bep stated in December 1963 that they were together in the front office and that Kleiman only entered when the Sicherheitsdienst&nbsp;(SD) was already in the building. According to them, when they entered, he gave his wallet to Bep with a request to deliver it to a drugstore owner friend nearby.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

In January 1948, Kleiman mentioned the SD officer Karl Silberbauer and (detectives) Gezinus Gringhuis and Willem Grootendorst entering the office.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;The detectives walked on from the front office to the office of Victor Kugler, who at the time was director of Opekta/Pectcon.&nbsp;The policemen questioned him and took him along while they searched the building.&nbsp;Initially, only Kugler went into the Secret Annex, but later Kleiman was also taken there.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

According to statements made by SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer (who did not understand Dutch) after the war, Kugler was immediately taken into interrogation by one of the Dutch SD officers. Afterwards, Kugler allegedly led them straight to the bookcase. Years later, Kugler himself stated that he strung the SDs along for as long as possible. However, according to Kugler: &quot;They knew&quot;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a> Further statements regarding Kugler during the raid are second-hand, and vary considerably.

According to statements by Kugler, Edith Frank-Holl&auml;nder was the first person he saw when, followed by the SDs, he entered the Secret Annexe. He said: &quot;Ich konnte nur mit vieler M&uuml;he sagen: die Gestapo ist da.&quot;&nbsp;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-3" rel="footnote">[4]</a>

Kugler was eventually taken to the SD building at Adema van Scheltamaplein 1 along with the eight people in hiding and Johannes Kleiman.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;In the SD&nbsp;building, they were locked together in a large room, to be interrogated one by one later.

<div>Kugler mentioned no details about the arrest in his rather brief statement to the Politieke Recherche Afdeling of 14 January 1948.

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="egkla" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dit tijdstip gaf Jo Kleiman in 1948 aan, en werd door Otto Frank in 1963 herhaald. Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: Verklaringen J. Kleiman, 12 januari 1948 en O. Frank, 2-3 december 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j6xzk" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: Verklaringen Miep Gies en Bep Voskuijl in p.v.b. 86/1963 v.H. De drogist is waarschijnlijk Derk Kollen op de Leliegracht.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xsfip" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: Verklaring 12 januari 1948 aan Politeke Recherche Afdeling (P.R.A.).</cite></li>
	<li data-footnote-id="39n9c" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-4-3">c</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Schriftelijke verklaring van Victor Kugler, 17 september 1957.</cite></li>
	<li data-footnote-id="akcfi" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Otto Frank zelf verklaarde herhaaldelijk dat zij na zijn arrestatiedoor de SD naar de Aussenstelle &ndash; het regionale kantoor &ndash; van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat zijn gebracht. De Zentralstelle fur j&uuml;dische Auswanderung, de dienst die zich bezighield met de opsporing en het verhoor van ondergedoken Joden, bevond zich echter aan het Adama van Scheltemaplein 1, tegenover de Aussenstelle van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat in Amsterdam. Silberbauer, die het arrestatieteam leidde, verklaarde echter dat hij de onderduikers mee had genomen naar zijn bureau aan het Adama van Scheltemaplein. NL-HaNA, 2.09.09 CABR, inv.nr. 23892, dossier W.G. van Maaren, proces-verbaal, 3 november 1964: verhoor Otto Frank, 2-3 december 1963, 3. Met betrekking tot het transport heeft Otto Frank het over een gesloten vrachtauto. Jan Gies noemt een donkerkleurige bestelauto, waarschijnlijk arrestantenauto van de Amsterdamse politie. Silberbauer heeft het over een Duitse politieauto. NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier van Maaren, procesverbaal, 3 november 1964:&nbsp;verhoren Otto Frank&nbsp;(2-3 december 1963), Jan Gies (23 december 1963) en Carl Silberbauer (3 janauari 1964).&nbsp; In het CABR dossier van Janssen noemt Otto Frank &eacute;&eacute;n beambte van de Gr&uuml;ne Polizei en vier Hollandsche politie-ambtenaren:&nbsp;NL-HaNA, CABR,&nbsp;inv. nr. 23834, onderzoek contra Josephus Marinus Jansen, procesverbaal,&nbsp;verhoor Otto Frank, 20 november 1946.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Arrestatie Johannes Kleiman en Victor Kugler

Bij de inval van 4 augustus 1944 van het Achterhuis werden ook de helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler gearresteerd.

In the 4 August 1944 raid of the Secret Annex, helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were also arrested.

010_010

Prinsengracht 263, waar Opekta was gevestigd, 1947

Opekta | Prinsengracht 263

<h1>La Synth&egrave;se</h1>

De Handelsvereeniging Gies &amp; Co. werd opgezet omdat Pectacon, een van de bedrijven van Otto Frank,&nbsp;wegens ariseringsmaatregelen gevaar liep&nbsp;te worden geliquideerd. Aanvankelijk heette het bedrijf La Synth&egrave;se. Deze firma werd op 23 oktober 1940&nbsp;opgericht door Victor Kugler en Jan Gies. Op 4 november 1940 werd de nieuwe firma ingeschreven in het handelsregister met Victor Kugler als eigenaar en directeur en Jan Gies als commissaris en aandeelhouder.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;La Synth&egrave;se was gevestigd op het priv&eacute;-adres van Victor Kugler in Hilversum. Kugler bezat vijftien aandelen ter waarde van 1.500 gulden in totaal; Jan Gies bezat&nbsp;de rest van de aandelen ter waarde van 500 gulden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Vertegenwoordigers waren Martin Brouwer en Pieter Daatzelaar.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<h1>Naamsverandering</h1>

Evenals Pectacon legde het bedrijf zich toe op handel in en fabricage van chemicali&euml;n en levensmiddelen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Op 8 mei 1941 veranderden Kugler en Gies de bedrijfsnaam in N.V. Handelsvereeniging Gies &amp; Co. Dit op last van de secretaris-generaal van Justitie.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Otto Frank zei&nbsp;hierover in 1963 dat de zaak &quot;haar Frans klinkende naam, wijl zij een onderneming was van Duitse afkomst, moest laten vallen.&quot;<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Aanwijzingen dat het ministerie bezwaar tegen Frans klinkende namen had zijn er verder niet. Wel bepaalde het&nbsp;vaker dat wijziging&nbsp;nodig was, bijvoorbeeld&nbsp;wanneer een bedrijfsnaam teveel op een andere leek. Op 19 augustus 1941 registreerde het Handelsregister de nieuwe bedrijfsnaam, en werd Jan Gies ingeschreven als commissaris van Gies &amp; Co.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;Als commissaris had Jan Gies de bevoegdheid alle lokaliteiten van de onderneming te betreden.&nbsp;Zodoende was het ook niet ongewoon dat hij veel aanwezig was en later bijvoorbeeld met nachtwaker Slegers over de inbraak van april 1944 sprak.

<h1>Vliegende start</h1>

Vanaf september 1941&nbsp;ging Pectacon, op voorstel van Johannes Kleiman,&nbsp;in liquidatie. De voorraden en machines werden met verlies aan Gies &amp; Co. verkocht. Ook allerhande andere kosten kwamen nog ten laste van Pectacon.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> Die kunstgreep voorkwam dat deze goederen, of hun waarde, ten goede kwamen van Duitse instellingen.

Toen Gies &amp; Co. op 29 oktober 1941 verhuisde naar de Prinsengracht 263, nam het het huurcontract over van Opekta. Opekta werd vervolgens onderhuurder van Gies &amp; Co.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Ook ontving het een voorschot van 5.000 gulden van Opekta.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>&nbsp;Met het voorschot van Opekta en de door Pectacon gedragen kosten kon Gies &amp; Co. een vliegende start maken.

<h1>Cruciaal voor de onderduik</h1>

Vrijwel zeker was Gies &amp; Co. het belangrijkst voor de financiering van de onderduik in het Achterhuis.&nbsp;Voor het belang van Gies &amp; Co. in dit verband zijn drie aanwijzingen. Als eerste benoemde&nbsp;Otto Frank expliciet dat Kugler specerijen verkocht buiten de boekhouding ter financiering van de noden in het Achterhuis.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>&nbsp;Ten tweede was Gies &amp; Co. volledig &lsquo;arisch&rsquo; waardoor het zich makkelijk&nbsp;aan Duits toezicht kon onttrekken.&nbsp;Ten derde, Van Pels en Otto Frank waren woedend toen Kugler&nbsp;laboratoriumproefjes deed&nbsp;in plaats van de leverantie voor specerijenmakelaar Westermann in orde te maken. Dit alles onderstreept dat Gies &amp; Co. van cruciaal belang was voor de onderduik.

<h1>Aandelenbezit</h1>

Tijdens de oorlogsjaren had Otto Frank uiteraard geen formele banden met het bedrijf. Een briefje in het Hofhuisarchief geeft een overzicht van het aandelenbezit,&nbsp;vermoedelijk gedateerd in eind 1943&nbsp;of begin 1944. Op papier bezat Kleiman&nbsp;3.500, Gies 2.500 en Kugler 4.000 gulden. De investeringen in aandelen en deposito van Kleiman en Otto Frank liepen zo door elkaar heen, dat&nbsp;het erop lijkt alsof&nbsp;Otto&#39;s en Kleimans&nbsp;geld &eacute;&eacute;n geheel vormden. Wie welke aanspraak precies kon maken&nbsp;is niet helder. Wel is duidelijk dat Otto in Gies &amp; Co. heeft ge&iuml;nvesteerd.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>&nbsp;Otto Frank gaf&nbsp;op per 1 september 1945&nbsp;aandelen Gies &amp; Co. te bezitten met een&nbsp;nominale waarde&nbsp;van 5.800 gulden.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> In 1948 beschikte hij over 58&nbsp;procent&nbsp;van de aandelen.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

<h1>Forse verliezen</h1>

In april &rsquo;50 traden Otto Frank en Pal Klein als commissarissen tot de N.V. toe.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>&nbsp;In&nbsp;januari 1954&nbsp;bezat Otto Frank voor&nbsp;9.000 gulden aandelen in Gies &amp; Co. (en 20.000 gulden aandelen Opekta en&nbsp;2.000 gulden aandelen in Pectacon).<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a> Pectacon was uiteindelijk namelijk niet geliquideerd.

<div>Het bedrijf leed in de eerste helft van&nbsp;de&nbsp;jaren &#39;50 forse verliezen.&nbsp;Over 1953 respectievelijk 5.200 gulden en ruim 14.000 gulden over 1954&nbsp;.<a href="#footnote-16" id="footnote-marker-16-1" rel="footnote">[16]</a>&nbsp;In maart &rsquo;55 kondigde&nbsp;Kugler liquidatie van Gies &amp; Co. aan,<a href="#footnote-17" id="footnote-marker-17-1" rel="footnote">[17]</a>&nbsp;maar een&nbsp;paar weken later was dit gevaar geweken, want Verstegen&rsquo;s Specerijenhandel uit Rotterdam verklaarde&nbsp;zich onder voorwaarden bereid Gies &amp; Co. over te nemen.<a href="#footnote-18" id="footnote-marker-18-1" rel="footnote">[18]</a> En dat gebuerde ook. Of Jan Gies bij de zaak betrokken bleef tot de overname door Verstegen is niet bekend. Kugler emigreerde in juni 1955 naar Canada.</div>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="7ong8" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>Noord-Hollands Archief (NHA), Haarlem, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, volgnr. 8859: Dossier Gies &amp; Co, akteletter a.</cite></li>
	<li data-footnote-id="caefw" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Staatscourant, 13 augustus 1941; NHA, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, dossier 8859: Akteletter d.</cite></li>
	<li data-footnote-id="m1k9q" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS) , Getuigenarchief, Brouwer:&nbsp;Interview met kinderen van Brouwer, 15 mei 2011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6zjj6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Nederlandsche Staatscourant, 13 augustus 1941;&nbsp;NHA, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, volgnr. 8859: Akteletter d.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rvhhi" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren):&nbsp;P.v.b. Rijksrecherche No. 86/1963 v.H. inzake Silberbauer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ctrzh" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NHA, Dossier Gies &amp; Co. akteletter c.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7v6kp" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocuats- en Genocidestudies, toegang 094f, Collectie dossiers afkomstig uit de archieven van de Omnia-Treuhandgesellschaft m.b.H., de Deutsche Revisions- und Treuhand A.G. (Zweigniederlassung Den Haag) en de Wirtschaftspr&uuml;fstelle, Inv.nr. 5951, Bestallungsurkunde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sqgnk" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NIOD, 292 Nederlandsche Opekta Maatschappij N.V., inv.nr. 19, bericht over het boekjaar 1941.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2zk9q" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), reg. code AF_A-Opekta-Pectacon-I_0007_0007 &amp;8: Balans 31 december 1941.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ugna5" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief, reg. code OFA_082, 10 juni 1971, Yad Vashem: &ldquo;Mr. Kugler sold spices without booking the sales to help to finance our needs.&rdquo;</cite></li>
	<li data-footnote-id="2ktk3" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, Hofhuisarchief, losse notities (Map 8, 006.1).</cite></li>
	<li data-footnote-id="zu9vs" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>NL-HaNA, Nederlands Beheersinstituut, inv.nr. 77827, brief van 22 feburari 1946 met&nbsp;vermogensopstelling per 1 september 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9u26v" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>NL-HaNA, Ministerie van Justitie / Verbaalarchief, 1915-1955; Kabinetsarchief, 1915-1940, nummer toegang 2.09.22, inv. nr. 13402, volgnr. 2234:&nbsp;Staat van inlichtingen bij naturalisatie.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4e1ez" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>NHA, Dossier Gies &amp; Co., akteletter f.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e58km" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code 005_A_Kleiman_I_05&nbsp; &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="4u8e0" id="footnote-16"><a href="#footnote-marker-16-1">^</a> <cite>AFS, Mediabibliotheek: 5_A_Kleiman_I_56: brief 26-2-1954: Johannes Kleiman aan Otto Frank &amp;&nbsp;7_A_Kleiman_I_195: brief 31-10-1954: Johannes Kleiman aan Otto Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fmgn8" id="footnote-17"><a href="#footnote-marker-17-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_I_044: Victor Kugler aan J.C Fr&egrave;rejean, 26 maart 1955.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xmyg0" id="footnote-18"><a href="#footnote-marker-18-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code&nbsp;A_Opekta_I_045: Verstegen&rsquo;s Specerijenhandel aan J.C. Fr&egrave;rejean, 15 april 1955.</cite></li>
</ol>
</section>

<div>&nbsp;</div>

<h1>La Synth&egrave;se</h1>

The Handelsvereeniging Gies &amp; Co. was set up because Pectacon, one of Otto Frank&#39;s companies, was in danger of being liquidated due to anti-Jewish measures. Initially, the company was called La Synth&egrave;se. This firm was founded on 23 October 1940 by Victor Kugler and Jan Gies. On 4 November 1940, the new firm was registered in the trade register with Victor Kugler as owner and director and Jan Gies as supervisory director and shareholder.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> La Synth&egrave;se was located at Victor Kugler&#39;s private address in Hilversum. Kugler owned 15 shares worth 1,500 guilders in total; Jan Gies owned the rest of the shares worth 500 guilders.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Its representatives were Martin Brouwer and Pieter Daatzelaar.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<h1>Name change</h1>

Like Pectacon, the company focused on trading and manufacturing chemicals and foodstuffs.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a> On 8 May 1941, Kugler and Gies changed the company name to N.V. Handelsvereeniging Gies &amp; Co. This was&nbsp;by order of the secretary-general of Justice.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Otto Frank said about this in 1963 that the business &quot;had to drop its French-sounding name, as it was a company of German origin.&#39;&#39;<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> On 19 August 1941, the Trade Register registered the new company name, and Jan Gies was registered as a supervisory director of Gies &amp; Co.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> As supervisory director, Jan Gies had the authority to enter all the premises of the company. So it was also not uncommon for him to be present a lot and later speak to night watchman Slegers, for example, about the burglary in&nbsp;April 1944.

<h1>Flying start</h1>

From September 1941, at the suggestion of Johannes Kleiman, Pectacon went into liquidation. Stocks and machinery were sold at a loss to Gies &amp; Co. All kinds of other costs were also still charged to Pectacon.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> That artifice prevented these goods, or their value, from benefiting German institutions.

When Gies &amp; Co. moved to Prinsengracht 263 on 29 October 1941, it took over the lease from Opekta. Opekta then became a subtenant of Gies &amp; Co.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> It also received an advance of 5,000 guilders from Opekta.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> With Opekta&#39;s advance and the costs borne by Pectacon, Gies &amp; Co. was able to get off to a flying start.

<h1>Crucial to the Secxret Annex</h1>

Almost certainly Gies &amp; Co. was the most important factor in financing the period of hiding in the Secret Annex. There are three clues to the importance of Gies &amp; Co. in this context. First, Otto Frank explicitly mentioned that Kugler sold spices off the books to finance the needs in the Secret Annex.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> Second, Gies &amp; Co. was completely &#39;Aryan&#39;, which made it easy to evade German scrutiny. Third, Van Pels and Otto Frank were furious when Kugler conducted laboratory tests instead of approving the supply by spice broker Westermann. All this underlines the fact that Gies &amp; Co. was crucial to the period in hiding.

Share ownership

During the war years, Otto Frank obviously had no formal ties with the company. A note in the Hofhuis archives lists share ownership, presumably dated late 1943 or early 1944. On paper, Kleiman had shareholdings of 3,500 guilders, Gies 2,500 and Kugler 4,000. Kleiman and Otto Frank&#39;s investments in shares and deposit were so intermingled that it looks as if Otto&#39;s and Kleiman&#39;s money formed a single entity. Exactly who was entitled to what&nbsp;is not clear. What is clear, however, is that Otto invested in Gies &amp; Co.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> Otto Frank gave up&nbsp;owning Gies &amp; Co. shares with a nominal value of 5,800 guilders as of 1 September 1945.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> In 1948, he owned 58 per cent of the shares.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

<h1>Substantial losses</h1>

In April 1950, Otto Frank and Pal Klein joined the N.V. as supervisory directors.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a> In January 1954, Otto Frank owned 9,000 guilders worth of shares in Gies &amp; Co (and 20,000 guilders worth of Opekta shares and 2,000 guilders worth of shares in Pectacon).<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a> Indeed, Pectacon had not been liquidated in the end.

<div>The company suffered substantial losses in the first half of the 1950s. 5,200 guilders in&nbsp;1953 and over 14,000 guilders in&nbsp;1954.<a href="#footnote-16" id="footnote-marker-16-1" rel="footnote">[16]</a> In March 1955, Kugler announced the liquidation of Gies &amp; Co,<a href="#footnote-17" id="footnote-marker-17-1" rel="footnote">[17]</a> but a few weeks later the danger had passed, because Verstegen&#39;s Sperijenhandel from Rotterdam declared its willingness to take over Gies &amp; Co. under certain conditions.<a href="#footnote-18" id="footnote-marker-18-1" rel="footnote">[18]</a> This they then did. Whether Jan Gies remained involved in the business until Verstegen took it over is not known. Kugler emigrated to Canada in June 1955.</div>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="7ong8" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>Noord-Hollands Archief (NHA), Haarlem, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, volgnr. 8859: Dossier Gies &amp; Co, akteletter a.</cite></li>
	<li data-footnote-id="caefw" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Staatscourant, 13 augustus 1941; NHA, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, dossier 8859: Akteletter d.</cite></li>
	<li data-footnote-id="m1k9q" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS) , Getuigenarchief, Brouwer:&nbsp;Interview met kinderen van Brouwer, 15 mei 2011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6zjj6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Nederlandsche Staatscourant, 13 augustus 1941;&nbsp;NHA, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, volgnr. 8859: Akteletter d.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rvhhi" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren):&nbsp;P.v.b. Rijksrecherche No. 86/1963 v.H. inzake Silberbauer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ctrzh" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NHA, Dossier Gies &amp; Co. akteletter c.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7v6kp" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocuats- en Genocidestudies, toegang 094f, Collectie dossiers afkomstig uit de archieven van de Omnia-Treuhandgesellschaft m.b.H., de Deutsche Revisions- und Treuhand A.G. (Zweigniederlassung Den Haag) en de Wirtschaftspr&uuml;fstelle, Inv.nr. 5951, Bestallungsurkunde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sqgnk" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NIOD, 292 Nederlandsche Opekta Maatschappij N.V., inv.nr. 19, bericht over het boekjaar 1941.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2zk9q" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), reg. code AF_A-Opekta-Pectacon-I_0007_0007 &amp;8: Balans 31 december 1941.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ugna5" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief, reg. code OFA_082, 10 juni 1971, Yad Vashem: &ldquo;Mr. Kugler sold spices without booking the sales to help to finance our needs.&rdquo;</cite></li>
	<li data-footnote-id="2ktk3" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, Hofhuisarchief, losse notities (Map 8, 006.1).</cite></li>
	<li data-footnote-id="zu9vs" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>NL-HaNA, Nederlands Beheersinstituut, inv.nr. 77827, brief van 22 feburari 1946 met&nbsp;vermogensopstelling per 1 september 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9u26v" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>NL-HaNA, Ministerie van Justitie / Verbaalarchief, 1915-1955; Kabinetsarchief, 1915-1940, nummer toegang 2.09.22, inv. nr. 13402, volgnr. 2234:&nbsp;Staat van inlichtingen bij naturalisatie.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4e1ez" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>NHA, Dossier Gies &amp; Co., akteletter f.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e58km" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code 005_A_Kleiman_I_05&nbsp; &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="4u8e0" id="footnote-16"><a href="#footnote-marker-16-1">^</a> <cite>Mediabibliotheek: 5_A_Kleiman_I_56: brief 26-2-1954: Johannes Kleiman aan Otto Frank &amp;&nbsp;7_A_Kleiman_I_195: brief 31-10-1954: Johannes Kleiman aan Otto Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fmgn8" id="footnote-17"><a href="#footnote-marker-17-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_I_044: Victor Kugler aan J.C Fr&egrave;rejean, 26 maart 1955.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xmyg0" id="footnote-18"><a href="#footnote-marker-18-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code&nbsp;A_Opekta_I_045: Verstegen&rsquo;s Specerijenhandel aan J.C. Fr&egrave;rejean, 15 april 1955.</cite></li>
</ol>
</section>

<div>&nbsp;</div>

Gies & Co., N.V. Handelsvereeniging

Gies & Co. was een nieuwe onderneming die, omdat het geen Joods bedrijf was, Otto Frank's bedrijf Pectacon verving in verband met anti-Joodse maatregelen.

Gies & Co. was a new company which, not being a Jewish company, replaced Otto Frank's company Pectacon due to anti-Jewish measures.

Na de inval van vier augustus bleven de firma&rsquo;s Gies &amp; Co en Opekta zonder directie achter. Het personeel, Bep Voskuijl en Miep&nbsp; en Miep Gies op kantoor en magazijnchef Willem van Maaren en zijn los-vaste werkers, zette de zaken desondanks voort. En natuurlijk met Jan Gies, die altijd nog commissaris van Gies &amp; Co was.

Het was een beetje improviseren. Aanvankelijk gaf de Duitse politieman Silberbauer de sleutels van het pand aan Miep, en zij gaf ze weer door aan Van Maaren. In 1963 zei Miep tegen de Rijksrecherche dat Van Maaren bij haar om de sleutels kwam omdat &lsquo;ze&rsquo; (d.w.z. de SD) zeiden dat hij ze moest hebben. Volgens Van Maaren deed zij het uit eigen beweging. Hij gaf ook een praktisch argument: Kugler opende de deuren altijd om half negen voor het magazijnpersoneel, terwijl Miep pas om negen uur op kantoor kwam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kugler verklaarde in september 1945 dat vertegenwoordiger Hendrik Pieter Daatzelaar destijds had willen proberen de directie, dat wil zeggen Kugler en Kleiman, op de Euterpestraat vrij te kopen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In een gesprek met de journalist Ernst Schnabel eind jaren vijftig bevestigde Miep Gies het initiatief van Daatzelaar.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Zij sprak daar over de &lsquo;Verhafteten&rsquo;. In 1963 vertelde ze nog eens aan de Rijksrecherche dat zij met geld &lsquo;de gearresteerden&rsquo; wilde vrijkopen, zonder daarbij Daatzelaar nog te noemen.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> In hoeverre echt de hoop leefde ook de onderduikers vrij te kunnen kopen is niet te zeggen. De directeuren waren opgepakt om wat ze hadden gedaan, de onderduikers om wie ze waren.

In de dagen na de inval ging Van Maaren nog naar het Huis van Bewaring (HvB) toe om wat receptuur aan Kugler te vragen. Toen Kleiman en Kugler uit het HvB vertrokken, was het aanvankelijk onduidelijk waar zij naartoe gingen. Op 29 augustus schreef Miep Gies aan een hulpverleenster in Kamp Vught met de vraag of zij daar wellicht waren heengebracht. Zij schreef daarbij dat een van hen maaglijder was, en doelde daarmee op Kleiman.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Een antwoord is niet bekend, maar later zou blijken dat het tweetal in Kamp Amersfoort was opgesloten.

Op 18 september kwam Jo Kleiman weer vrij uit Kamp Amersfoort. Vanwege zijn maagklachten had het Rode Kruis zich voor zijn vrijlating ingespannen.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Hij verscheen weer op de Prinsengracht om zijn taak op zich te nemen. Zo gingen de twee bedrijven langzaamaan de laatste oorlogswinter tegemoet.

Hoewel geen van de onderduikers Van Maaren kende, spraken zij met de helpers geregeld over hem. Zijn mogelijke betrokkenheid bij diefstallen uit het pand kwam daarbij naar voren. Er zijn echter geen aangiften uit de onderduikperiode bekend. Dat werd in de latere wintermaanden anders. Op 16 januari 1945 deed vertegenwoordiger Broks bij de recherche op politiebureau Singel namens Gies &amp; Co. aangifte van diefstal van zeventig kilo suiker. Broks zei &lsquo;geen vermoeden&rsquo; te hebben van de dader.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> Toen Otto Frank en zijn medewerkers in 1948 een zaak tegen Van Maaren aanspanden bleek deze echter wel verdacht te zijn geweest. Zijn huis was door rechercheurs, kennelijk in het bijzijn van Broks, doorzocht.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Die huiszoeking leverde niets op.

Er zijn weinig gegevens over hoe de bedrijven de laatste winter verder doorkwamen. In de persoonlijke sfeer valt te vermelden dat in december de moeder van Jan Gies en in februari de vader van Jo Kleiman overleden. In zakelijk opzicht zijn de bronnen schaars. Het jaarverslag van Opekta over 1944 vermeldde: &lsquo;De goede verstandhouding en samenwerking met de firma Gies &amp; Co., bleef even als voorheen bestendigd.&rsquo; Het vermeldde eveneens dat door de luchtoorlog tal van Duitse industrie&euml;n, waaronder pectineproducent Pomosin, waren stilgevallen.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Pas na de bevrijding kon serieus werk worden gemaakt van de wederopbouw van de bedrijven. En van het land.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8iqah" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief (NL-HaNA), Den Haag, Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: verklaringen Miep Gies en W.G. van Maaren, p.v.b. 85/1963 v.H., p. 13-14 en 30. &nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="0phd3" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 105746: brief Victor Kugler namens fa. Gies &amp; Co. aan PRA Haarlem, 29 september 1945. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="gkqss" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer, 1958, p. 123.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="klmqd" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: verklaring Miep Gies, 23 december 1963, p.v.b. 85/1963 v.H., p. 13. &nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="r8vk8" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Afwikkelingsbureau Concentratiekampen, toegang 250m, inv. nr. 143: brief H. Gies aan mw. Timmenga &ndash; Hiemstra, 29 augustus 1944.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="pxso1" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier PRA 61169 : Verklaring Kleiman aan de Politiek Recherche Afdeling, 12 januari 1948.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="wivsl" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Gemeentepolitie Amsterdam, toegang 5225, inv. nr. 7014: meldingsrapport recherche Singel, 16 januari 1945, mut. 12.50.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="9xz9r" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892:, Verklaring &ndash; i.z. Gies &amp; Co, W.G. van Maaren, 2 februari 1948.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="xrxer" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A/Opekta/I/10: Balans en Verlies- en winstrekening per 31 december 1944.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

After the August 4 raid, the firms Gies &amp; Co and Opekta were left without management. The staff, Bep Voskuijl and Miep&nbsp;Gies in the office and warehouse manager Willem van Maaren and his casual workers&nbsp;nevertheless kept the businesses running. And of course Jan Gies, who was still the supervisory director of Gies &amp; Co.

It was all rather improvised. Initially, German policeman Silberbauer gave the keys to the property to Miep, and she passed them back to Van Maaren. In 1963, Miep told the National Criminal Investigation Department that Van Maaren came to her for the keys because &quot;they&quot; (i.e. the SD) said he should have them. According to Van Maaren, she did it of her own accord. He also gave a practical reason: Kugler always opened the doors to the warehouse staff at eight-thirty, while Miep only came to the office at nine.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kugler stated in September 1945 that representative Hendrik Pieter Daatzelaar had wanted to try to buy the freedom of the management, i.e. Kugler and Kleiman, on Euterpestraat at the time.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In a conversation with the journalist Ernst Schnabel in the late 1950s, Miep Gies confirmed Daatzelaar&#39;s initiative.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> She referred at that time to the &#39;Verhafteten&#39;. In 1963, she told the National Criminal Investigation Department again that she wanted to use money to buy the freedom of &#39;those arrested&#39;, without mentioning Daatzelaar at that time.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> To what extent there was a real hope of also&nbsp;buying the freedom of the people from the Secret Annex&nbsp;is impossible to say. The directors had been arrested for what they had done, the people in hiding for who they were.

In the days following the raid, Van Maaren went to the Detention Centre to ask Kugler for some preparation methods. When Kleiman and Kugler left the Detention Centre, it was initially unclear where they went. On 29 August, Miep Gies wrote to an aid worker in Camp Vught asking whether they might have been taken there. She also mentioned that one of them had stomach problems, referring to Kleiman.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> An answer is not known, but it would later emerge that the pair had been imprisoned in Camp Amersfoort.

On 18 September, Jo Kleiman was released from Camp Amersfoort. Because of his stomach problems, the Red Cross had worked to secure his release.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> He reappeared at&nbsp;Prinsengracht to take up his duties. Thus, the two companies slowly entered the last winter of the war.

Although none of the people in hiding knew Van Maaren, they regularly talked to the helpers about him. His possible involvement in thefts from the premises came up during these converstations. However, no police reports from the period in hiding are known. That changed in the later winter months. On 16 January 1945, representative Broks reported the theft of 70 kilos of sugar to the criminal investigation department at Singel police station on behalf of Gies &amp; Co. Broks said he had &#39;no suspicions&#39; regarding the culprit.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> However, when Otto Frank and his associates filed a case against Van Maaren in 1948, it turned out he had been a suspect. His house had been searched by detectives, apparently in the presence of Broks.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> That search yielded nothing.

There are few records of how the businesses got through the last winter. On the personal front, it is worth mentioning that Jan Gies&#39; mother died in December and Jo Kleiman&#39;s father died in February. On the business front, sources are scarce. Opekta&#39;s 1944 annual report stated: &#39;The good relationship and cooperation with the firm of Gies &amp; Co.&nbsp;remained as steady as ever&#39;. It also mentioned that the air war had brought numerous German industries to a standstill, including pectin producer Pomosin.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Only after the liberation could serious work start on rebuilding the businesses -&nbsp;and the country.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8iqah" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief (NL-HaNA), Den Haag, Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: verklaringen Miep Gies en W.G. van Maaren, p.v.b. 85/1963 v.H., p. 13-14 en 30. &nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="0phd3" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 105746: brief Victor Kugler namens fa. Gies &amp; Co. aan PRA Haarlem, 29 september 1945. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="gkqss" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer, 1958, p. 123.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="klmqd" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: verklaring Miep Gies, 23 december 1963, p.v.b. 85/1963 v.H., p. 13. &nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="r8vk8" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Afwikkelingsbureau Concentratiekampen, toegang 250m, inv. nr. 143: brief H. Gies aan mw. Timmenga &ndash; Hiemstra, 29 augustus 1944.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="pxso1" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier PRA 61169 : Verklaring Kleiman aan de Politiek Recherche Afdeling, 12 januari 1948.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="wivsl" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Gemeentepolitie Amsterdam, toegang 5225, inv. nr. 7014: meldingsrapport recherche Singel, 16 januari 1945, mut. 12.50.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="9xz9r" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892:, Verklaring &ndash; i.z. Gies &amp; Co, W.G. van Maaren, 2 februari 1948.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="xrxer" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A/Opekta/I/10: Balans en Verlies- en winstrekening per 31 december 1944.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Opekta en Gies & Co na de inval van 4 augustus 1944

Door de arrestatie van de helpers Victor Kugler en Jo Kleiman was de directie van Gies & Co en Opekta weg. De drie andere helpers, Miep en Jan Gies en Bep Voskuijl, bleven vrij en zetten het bedrijf voort. Kleiman kwam na zijn vrijlating (18 september 1944) terug op kantoor.

With the arrest of helpers Victor Kugler and Jo Kleiman, the management of Gies & Co and Opekta was gone. The three other helpers, Miep and Jan Gies and Bep Voskuijl, remained free and continued the businesses. Kleiman returned to the office after his release (18 September 1944).

Kantoor en magazijn-werkplaats van Opekta, Pectacon en Gies & Co. van 1940 tot 1955. Het achterhuis was van juli 1942 tot augustus 1944 de schuilplaats van de familie Frank, Van Pels en Fritz Pfeffer.

Office and warehouse-workshop of Opekta, Pectacon and Gies & Co. from 1940 to 1955. The back of the house was the hiding place of the Frank family, Van Pels and Fritz Pfeffer from July 1942 to August 1944.

Elisabeth (Bep) Voskuijl werd&nbsp;geboren op 5 juli 1919 in Amsterdam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Ze is het oudste kind van Johannes Hendrik Voskuijl en Christina Sodenkamp. Na haar worden in het gezin nog zeven kinderen geboren:&nbsp;Johanna Christina,&nbsp;Wilhelmina Hendrika,&nbsp;Hendrika Petronella,&nbsp;Cornelia Margaretha,&nbsp;Johannes Hendrik,&nbsp;Gerda en Dina.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

De familie Voskuijl woonde&nbsp;ten tijde van Beps geboorte op het adres Reinwardtstraat 50 III. Het gezin vertrok&nbsp;in 1924 naar Hilversum en keerde&nbsp;kort voor Beps zevende verjaardag terug naar Amsterdam. De oorlogsjaren was Bep woonachtig op het adres Lumeijstraat 18 II, behoudens de periode juli &rsquo;41 &ndash; mei &rsquo;43. Toen woonde&nbsp;ze bij een tante op de Da Costakade 77 I.

Na enkele andere baantjes kwam&nbsp;Bep in 1937 bij Opekta, als opvolgster van Isa Cauvern. Ze deed&nbsp;allerlei kantoorwerk, en typte blijkens de kenmerken &ldquo;OF/BV&rdquo; Otto Franks brieven aan Nederlandse autoriteiten over de toelating van oma Holl&auml;nder. Tijdens het onderduiken was Bep een van de helpers. Haar vader was ook op de hoogte van de situatie en timmerde&nbsp;de boekenkast die de toegang tot het Achterhuis verborg. Bep regelde vooral de levering van melk via een bezorger van de Onderlinge Vereeniging van Veehouders. Verder at ze tussen de middag met de onderduikers mee. Ze stond van alle helpers in leeftijd het dichtst bij de kinderen in het Achterhuis. Mede daardoor had&nbsp;ze goed contact met Anne.

Bep tobde&nbsp;in deze jaren over verschillende dingen; haar verloofde Bertus leunde tegen de illegaliteit aan en moest voor werk naar Duitsland. Haar jongste zus Nelly werkte op een Duitse vliegbasis bij het Noord-Franse Laon. Ten eerste de Duitse dienst en ten tweede de zware bombardementen op dit vliegveld baarden de familie grote zorgen.

Tijdens de inval op 4 augustus 1944 stuurde&nbsp;Kleiman Bep met zijn portefeuille naar de drogist Kollen op de Leliegracht. Ze slaagde&nbsp;er inderdaad in om weg te komen en vertoonde&nbsp;zich de rest van de dag niet op haar werk. Na de oorlog werkte ze nog bij Opekta tot ze in 1946 ging&nbsp;trouwen. Vervolgens gaf&nbsp;ze zo weinig mogelijk ruchtbaarheid aan haar rol in de onderduikgeschiedenis. In 1972 vroeg&nbsp;Otto Frank voor alle helpers, dus ook Bep, de Yad Vashem-onderscheiding aan.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="6a27s" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart E. Voskuijl.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wdtcc" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5421):&nbsp;Gezinskaart J.H. Voskuijl.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kmp03" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Literatuur: Dineke Stam, &#39;Bep Voskuijl, de stille helpster&#39;, in: Anne Frank Magazine 2001, p. 14-21; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014; Jeroen De Bruyn &amp; Joop van Wijk, Bep Voskuijl, het zwijgen voorbij: een biografie van de jongste helper van het Achterhuis, Amsterdam: Prometheus, 2015;&nbsp;David Barnouw, Voskuijl, Elisabeth, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Voskuij" target="_blank">https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Voskuijl</a> [09/01/2018].</cite></li>
</ol>
</section>

Elisabeth (Bep) Voskuijl was born on 5 July 1919 in Amsterdam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;She is the eldest child of Johannes Hendrik Voskuijl and Christina Sodenkamp. After her, seven more children were born in the family: Johanna Christina, Wilhelmina Hendrika, Hendrika Petronella, Cornelia Margaretha, Johannes Hendrik, Gerda and Dina.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

At the time of Bep&#39;s birth, the Voskuijl family lived at 50 III Reinwardtstraat. In 1924 the family moved to Hilversum and returned to Amsterdam shortly before Bep&#39;s seventh birthday. During the war years Bep lived at Lumeijstraat 18 II, except for the period July &#39;41 &mdash; May &#39;43. Then she went to live with an aunt at Da Costakade 77 I.

After several other jobs, Bep joined Opekta in 1937 as Isa Cauvern&#39;s successor. She did all kinds of office work and, according to the reference letters &#39;OF/BV&#39;, typed Otto Frank&#39;s letters to the Dutch authorities about grandmother Holl&auml;nder&#39;s admission. During the hiding period Bep was one of the helpers. Her father was also aware of the situation and built the bookcase that hid the entrance to the Secret Annex. Bep mainly arranged the delivery of milk through a delivery man of the Onderlinge Vereeniging van Veehouders. She also ate lunch with the people in hiding. Of all the helpers, she was the closest in age to the children in the Secret Annex. This was one of the reasons she had such good contact with Anne.

During those years, Bep was concerned about various things: her fianc&eacute; Bertus was verging on illegality and had to go to Germany for work. Her youngest sister Nelly worked at a German air base near Laon in the north of France. Both the fact that she was working for the Germans&nbsp;and the heavy bombing of this airfield caused the family great concern.

During the raid on 4 August 1944, Kleiman sent Bep with his wallet to Kollen&#39;s drugstore on Leliegracht. She managed to get away and did not show up at work for the rest of the day. After the war she worked at Opekta until she got married in 1946. After that, she kept her role in the hiding period as secret as possible. In 1972 Otto Frank applied for the Yad Vashem decoration for all the helpers, including Bep.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="d7roe" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart E. Voskuijl.</cite></li>
	<li data-footnote-id="q8jk3" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5421):&nbsp;Gezinskaart J.H. Voskuijl.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e9jxu" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Literature: Dineke Stam, &#39;Bep Voskuijl, the silent helper&#39;, in: Anne Frank Magazine 2001, p. 14-21; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015; Joop van Wijk-Voskuijl &amp; Jeroen De Bruyn, The last secret of the Secret Annex: the untold story of Anne Frank, her silent protector, and a family betrayal, New York, NY &amp; London: Simon &amp; Schuster, 2023;&nbsp;David Barnouw, Voskuijl, Elisabeth, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Voskuijl">https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Voskuijl</a> [09/01/2018]&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Portretfoto van Bep Voskuijl omstreeks 1937, ze is ongeveer 18 jaar oud.

A_Voskuijl_III_009

Bep Voskuijl, rond 1937

Bep Voskuijl was kantoormedewerkster bij Opekta en één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Bep Voskuijl was an office worker at Opekta and one of the helpers of the people in hiding in the Secret Annex.

Bep Voskuijl

Gezinus Gringhuis was &eacute;&eacute;n van de rechercheurs die op 4 augustus 1944&nbsp;het pand Prinsengracht 263 binnenvielen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij trad in 1918 in dienst van het Amsterdamse politiekorps. Daar werkte&nbsp;hij tot de Duitse bezetting van Nederland begon.

Hij maakte van 21 augustus 1942 tot 27 april 1943 deel uit van Bureau Joodsche Zaken en vervolgens tot en met 30 april 1944 van de Sicherheitsdienst (SD).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In die laatste functie hield hij toezicht op de opslag van in beslag genomen inboedels van Joodse huishoudens in Amsterdam. Van 1 mei tot 1 november 1944 behoorde hij tot de Bijzondere Afdeling (ook wel Gruppe V&nbsp;genoemd) van de Recherchecentrale in Den Haag. Dit hield in dat hij, hoewel de Afdeling onder feitelijke leiding van SD&rsquo;ers stond, tijdens de inval in het Achterhuis geen deel uitmaakte van de SD en niet belast was met het opsporen van al dan niet Joodse onderduikers.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Na zijn werk bij de Bijzondere Afdeling kwam hij weer bij het Amsterdamse politiekorps terug. Hij deed daar dienst bij de afdeling Economische Zaken. Op 1 mei 1945 &ndash; minder dan een week voordat hij veroordeeld werd&ndash; maakte hij nog een proces-verbaal op tegen een Amsterdammer, die een partijtje tarwe vervoerde&nbsp;zonder vergunning.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Na een aanvankelijk doodvonnis kreeg Gringhuis in cassatie een levenslange gevangenisstraf. Daarnaast werd hij ontzet uit verschillende rechten: het bekleden van ambten, het dienen bij de gewapende macht en het actieve en passieve kiesrecht.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5a2k8" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart G. Gringhuis.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xbzef" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie voor meer informatie over Gringhuis&rsquo; werkzaamheden tijdens de oorlogsjaren: Ad van Liempt &amp; Jan Kompagnie (red.),&nbsp;Jodenjacht: de onthutsende rol van de Nederlandse politie in de Tweede Wereldoorlog,&nbsp;Amsterdam: Balans, 2011, p. 147-148, 181-184.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7da4q" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Nationaal Archief(NL-HaNA), Den Haag, Zuivering Politie, inv. nr. 2212: Brief Burgemeester Amsterdam inzake pensioenrechten aan het Hoofd Afdeling Politie (Zuivering) Ministerie van Justitie, 3 juni 1948.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mv3uq" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 2087: Rapport HB. S. VI. Economische Zaken, 1 mei 1945, mut. 9.00.</cite></li>
	<li data-footnote-id="l57uc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NL-HaNA, Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 75395: Exploit d.d. 16 december 1947.</cite></li>
	<li data-footnote-id="nxoeo" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart G. Gringhuis; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank. De biografie, 5e, geheel herziene druk, Amsterdam: Bert Bakker, 2013, p. 358.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Gezinus Gringhuis was one of the detectives who raided the building at Prinsengracht 263 on 4 August 1944.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;He joined the Amsterdam police force in 1918. He worked there until the German occupation of the Netherlands began.

He was a member of the Jewish Affairs Bureau from 21 August 1942 to 27 April 1943 and then of the Sicherheitsdienst&nbsp;(SD) until 30 April 1944.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In the latter office, he supervised the storage of confiscated household effects of Jewish households in Amsterdam. From 1 May to 1 November 1944, he belonged to the Special Branch (also known as Gruppe V) of the Criminal Investigation Department in The Hague. This meant that, although the department was under the actual leadership of SD staff, he was not a member of the SD during the raid on the Secret Annex, and was not charged with tracking down people in hiding, Jewish or otherwise.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

After working at the Special Branch, he returned to the Amsterdam police force. There, he worked for the Economic Affairs department. On 1 May 1945 &mdash; less than a week before he was sentenced &mdash; he filed a police report against an Amsterdammer who transported a batch of wheat without a licence.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

After an initial death sentence, Gringhuis received a life sentence on appeal. He was also deprived of various rights: to hold office, to serve in the armed forces and to vote and stand for election.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5a2k8" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart G. Gringhuis.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xbzef" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>For more information about Gringhuis&#39; activities during the war: Ad van Liempt &amp; Jan Kompagnie (red.),&nbsp;Jodenjacht: de onthutsende rol van de Nederlandse politie in de Tweede Wereldoorlog,&nbsp;Amsterdam: Balans, 2011, p. 147-148, 181-184.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7da4q" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Zuivering Politie, inv. nr. 2212: Brief Burgemeester Amsterdam inzake pensioenrechten aan het Hoofd Afdeling Politie (Zuivering) Ministerie van Justitie, 3 juni 1948.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mv3uq" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 2087: Rapport HB. S. VI. Economische Zaken, 1 mei 1945, mut. 9.00.</cite></li>
	<li data-footnote-id="l57uc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NL-HaNA, Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 75395: Exploit d.d. 16 december 1947.</cite></li>
	<li data-footnote-id="utg15" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart G. Gringhuis; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank. De biografie, 5e, geheel herziene druk, Amsterdam: Bert Bakker, 2013, p. 358.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Gezinus Gringhuis was een van de drie agenten die betrokken was bij de inval in het Achterhuis en de arrestatie van de onderduikers.

Gezinus Gringhuis

Gringhuis was één van de rechercheurs die op 4 augustus 1944 het pand Prinsengracht 263 binnenvielen.

Gringhuis was one of the detectives who raided the premises at Prinsengracht 263 on 4 August 1944.

Miep Gies werd&nbsp;als Hermine Santrouschitz op 15 februari 1909 in Wenen geboren als dochter van Karoline Santrouschitz.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;De doop vond&nbsp;plaats op 19 februari 1909 door pastoor Mayr in een kerk aan de Alservorstadt 195. Peettante was Hermine Lindner.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Volgens offici&euml;le stukken is&nbsp;alleen de naam van Mieps moeder bekend, hoewel Johann Eipeldauer (of Apeltauer) op&nbsp;8 april 1909&nbsp;voor de rechtbank het vaderschap erkende.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Vanwege de voedselschaarste in het naoorlogse Wenen kwam&nbsp;Miep&nbsp;eind 1920&nbsp;met een transport Oostenrijkse kinderen naar Nederland om aan te sterken. Ze werd&nbsp;in het gezin van&nbsp;Laurens Nieuwenburg&nbsp;opgenomen en woonde&nbsp;met hen aan de Atjehstraat in Leiden. In het&nbsp;voorjaar van 1924&nbsp;verhuisde&nbsp;het gezin naar Amsterdam en woonde&nbsp;op verschillende adressen in de Rivierenbuurt.

In Leiden en Amsterdam bezocht&nbsp;Miep de openbare lagere school en ging&nbsp;vervolgens naar de 3-jarige ULO aan de Mauritskade. Na de school ging&nbsp;ze als typiste werken bij Schellekens&rsquo; Borduur- en Plisseerateliers, waar ze&nbsp;Jan Gies&nbsp;leerde&nbsp;kennen.&nbsp;Eind 1932&nbsp;verloor&nbsp;ze haar baan en ging&nbsp;na een periode van werkloosheid in&nbsp;oktober 1933&nbsp;bij Opekta werken.

Toen Oostenrijk&nbsp;begin 1938&nbsp;bij Duitsland werd&nbsp;ingelijfd, werd&nbsp;Miep tegen wil en dank Duits staatsburger. Met Jan Gies trouwen om zo Nederlandse te worden, was onmogelijk omdat zijn eerste huwelijk nog niet ontbonden was. Ze vroeg&nbsp;in&nbsp;1939&nbsp;naturalisatie aan.&nbsp;Eind 1940&nbsp;trok&nbsp;ze dit verzoek in, omdat Jans echtscheiding zo goed als geregeld was. In&nbsp;juli 1941&nbsp;trouwden ze, en in&nbsp;1950&nbsp;werd&nbsp;hun enige kind Paul geboren.

In&nbsp;1942 was Miep een van de vier kantoormedewerkers bij de bedrijven van&nbsp;Otto Frank. Daarom werd&nbsp;haar gevraagd aan de verzorging van de onderduikers in het Achterhuis bij te dragen. Een van haar taken was &rsquo;s morgens de boodschappenlijst op te halen en tussen de middag de spullen &ndash; voor zover verkrijgbaar - af te leveren. Bij de inval op&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;werd&nbsp;ze, ondanks de achterdocht van SS-officier Silberbauer, niet gearresteerd.

Toen Otto Frank op&nbsp;3 juni 1945&nbsp;in Amsterdam terugkwam, ging&nbsp;hij allereerst naar Miep en Jan Gies. Hij bleef&nbsp;bij hen wonen tot hij in&nbsp;1952&nbsp;&nbsp;naar Zwitserland vertrok. In&nbsp;1972&nbsp;kreeg&nbsp;ze op voorspraak van Otto Frank de Yad Vashem-onderscheiding. Na diens overlijden in&nbsp;1980&nbsp;nam&nbsp;Miep zijn publieke rol ten aanzien van Annes dagboek tot op zekere hoogte over. In&nbsp;1987&nbsp;verscheen&nbsp;haar door Alison Leslie Gold geschreven biografie. Na de dood van Jan in&nbsp;1993&nbsp;vertrok&nbsp;Miep naar Hoorn. Ze woonde&nbsp;daar zelfstandig tot ze eind&nbsp;2009&nbsp;na een val in een verzorgingshuis terechtkwam. Daar overleed&nbsp;ze kort voor haar 101ste verjaardag.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="95a87" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Persoonskaarten (toegangsnummer 30408):&nbsp;Persoonskaart H. Santrouschitz.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dj82l" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Gies_I_023: &quot;Geburts- und Tauf-Schein&quot;, gedateerd 29 januari 1941. Achter de naam van Hermine Lindner is iets gekrabbeld waarvan niet duidelijk is of het ook een persoonsnaam is.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0fxmw" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Gies_I_027: Afschrift 2 mei 1941. Echter blijkt dit niet uit andere offici&euml;le akten zoals haar persoonskaart en haar trouwboekje waarin alleen haar moeder is opgenomen. AFS, AFC, reg. code A_Gies_I_016: Familieboekje (trouwboekje) op naam van Gies, Jan Augustus en Santrouschitz, Hermine (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="9657o" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literatuur:&nbsp;Miep Gies en Alison Leslie Gold, Herinneringen aan Anne Frank: het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987 (diverse malen herdrukt);&nbsp;David Barnouw,&nbsp;<a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Santrouschitz" target="_blank">Santrouschitz, Hermine</a>, in:&nbsp;Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.</cite></li>
</ol>
</section>

Miep Gies was born as Hermine Santrouschitz on 15 February 1909 in Vienna, the daughter of Karoline Santrouschitz.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> The baptism took place on 19 February 1909 by Father Mayr in a church at Alservorstadt 195. Godmother was Hermine Lindner.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;According to official documents, only the name of Miep&#39;s mother is known, although Johann Eipeldauer (or Apeltauer) recognized paternity in court on 8 April 1909.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Because of food shortages in post-war Vienna, she was sent on a transport of Austrian children to the Netherlands in late 1920 to gain strength. She was taken in by the family of Laurens Nieuwenburg and lived with them on Atjehstraat in Leiden. In the spring of 1924 the family moved to Amsterdam and lived at various addresses in the Rivierenbuurt district.

In Leiden and Amsterdam, Miep attended public primary school and then went to the three-year ULO (secondary education) course on Mauritskade. After school she went to work as a typist at Schellekens&#39; Borduur- en Plisseerateliers, where she met Jan Gies. By late 1932 she lost her job and after a period of unemployment went to work for Opekta in October 1933.

When Austria was annexed by&nbsp;Germany in early 1938, Miep became a German citizen against her will. Marrying Jan Gies in order to become Dutch was impossible, because his first marriage had not yet been annulled. She applied for naturalisation in 1939. At the end of 1940 she withdrew this request, because Jan&#39;s divorce was virtually settled. They got married in July 1941, and in 1950 their only child Paul was born.

In 1942, Miep was one of the four office employees at Otto Frank&#39;s companies. She was therefore asked to contribute to the care of the people in hiding in the Secret Annex. One of her tasks was to collect the shopping list in the morning and to deliver the shopping -&nbsp;if available -&nbsp;at noon. During the raid on 4 August 1944, she was not arrested, despite the suspicions of SS officer Silberbauer.

When Otto Frank returned to Amsterdam on 3 June 1945, he first went to live with Miep and Jan Gies. He continued to live with them until he left for Switzerland in 1952. In 1972 she received the Yad Vashem decoration at Otto Frank&#39;s nomination. After Frank&#39;s death in 1980, Miep took over his public role with regard to Anne&#39;s diary to a certain extent. In 1987 her biography, written by Alison Leslie Gold, was published. After Jan&#39;s death in 1993, Miep moved to Hoorn. She lived there independently until she was moved to a nursing home after a fall in 2009. There she died shortly before her 101st birthday.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="3a3ak" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Persoonskaarten (toegangsnummer 30408):&nbsp;Persoonskaart H. Santrouschitz.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dbqpf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Gies_I_023: &quot;Geburts- und Tauf-Schein&quot;, gedateerd 29 januari 1941. Achter de naam van Hermine Lindner is iets gekrabbeld waarvan niet duidelijk is of het ook een persoonsnaam is.</cite></li>
	<li data-footnote-id="srh42" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Gies_I_027: Afschrift 2 mei 1941. Echter blijkt dit niet uit andere offici&euml;le akten zoals haar persoonskaart en haar trouwboekje waarin alleen haar moeder is opgenomen. AFS, AFC, reg. code A_Gies_I_016: Familieboekje (trouwboekje) op naam van Gies, Jan Augustus en Santrouschitz, Hermine (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="5wrf3" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literature:&nbsp;Miep Gies with Alison Leslie Gold, Anne Frank remembered: the story of Miep Gies who helped to hide the Frank family, New York, NY: Simon and Schuster, 1987 (reprinted several times); David Barnouw,&nbsp;<a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Santrouschitz" target="_blank">Santrouschitz, Hermine</a>,&nbsp;in:&nbsp;Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.</cite></li>
</ol>
</section>

Miep Gies-1.jpg

Miep Gies, rond 1930

Miep Gies was medewerker van Opekta en één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Miep Gies was an employee of Opekta and one of the helpers of the people hiding in the Secret Annex.

Miep Gies-Santrouschitz

Miep Gies - Santrouschitz

Johannes (Jo)&nbsp;Kleiman werd&nbsp;geboren op 17 augustus 1896 als&nbsp;de zoon van Cornelis Kleiman&nbsp;en Emmetje Vink.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij was de derde van vier kinderen. HIj had twee broers, Cornelis (Cor)&nbsp; en Willem Jacobus (Willy), en een jonggestorven zusje,&nbsp;Agatha.

De familie Kleiman woonde&nbsp;in 1896 aan het Domineespad, nu bekend als Zuiderkerkstraat, in Koog aan de Zaan. Enkele maanden na de geboorte van Johannes vertrok het gezin naar Nijmegen. Kleiman trouwde&nbsp;in juli 1923 met&nbsp;Johanna Catharina Reuman. Dochter&nbsp;Johanna&nbsp;werd&nbsp;in 1928 geboren. Tijdens de onderduikperiode woonde&nbsp;hij met zijn gezin op het adres Wielingenstraat 12 II in Amsterdam.

De eerste contacten met&nbsp;Otto Frank&nbsp;dateren van 1923, toen&nbsp;Kleiman procuratiehouder werd&nbsp;van het Amsterdamse filiaal van de familiebank. Rond dezelfde tijd werd&nbsp;hij directeur van de Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie, waar ook enkele familieleden en kennissen van Otto aan deelnamen. Otto was er zelf vanaf december &rsquo;33 commissaris. Sinds midden jaren dertig was Kleiman tevens commissaris bij uurwerkfabriek Paauwe en had&nbsp;hij met broer Willy een ongediertebestrijdingsbedrijf Cimex.

Kleiman speelde in 1938 een zeer belangrijke rol bij de oprichting van Pectacon, en was vanaf de &lsquo;arisering&rsquo; in najaar &rsquo;40 directeur van Opekta. Hij was de initiatiefnemer van de onderduik in het Achterhuis, en was gedurende de hele periode een van de helpers. Zijn naam komt in Annes dagboek dan ook herhaaldelijk voor. Bij de inval van 4 augustus 1944 werd&nbsp;ook Kleiman gearresteerd, en hij bracht&nbsp;enkele weken in gevangenschap door. Op voorspraak van het Rode Kruis kwam&nbsp;hij vanwege zijn zwakke gezondheid vrij. Tot aan zijn overlijden &ndash; aan zijn bureau &ndash; bleef&nbsp;hij directeur van Opekta. Verder was hij enkele jaren Otto Franks vertegenwoordiger in het bestuur van de Anne Frank Stichting. In 1972 vroeg&nbsp;Otto Frank voor alle helpers, voor Kleiman dus postuum, de Yad Vashem-onderscheiding aan.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="rwmhj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Zaanstad, geboorteakten 1896, nr. 51.</cite></li>
	<li data-footnote-id="m4vbn" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur:&nbsp;Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Johannes (Jo) Kleiman was born on 17 August 1896 as the son of Cornelis Kleiman and Emmetje Vink.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;He was the third of four children. He had two brothers, Cornelis (Cor) and Willem Jacobus (Willy), and a sister, Agatha, who died young.

In 1896, the Kleiman family lived at Domineespad, now called Zuiderkerkstraat, in Koog aan de Zaan. A few months after the birth of Johannes, the family moved to Nijmegen. Kleiman married Johanna Catharina Reuman in July 1923. Their daughter Johanna was born in 1928. During the hiding period he and his family lived at 12 II Wielingenstraat in Amsterdam.

The first contacts with Otto Frank date back to 1923, when Kleiman became proxy holder at&nbsp;the Amsterdam branch of the family bank. Around the same time he became managing director of the Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie, in which some of Otto&#39;s relatives and acquaintances had an interest. Otto himself was a supervisory director from December 1933. From the mid 1930s, Kleiman was also a commissioner at the Paauwe clock factory, and together with brother Willy he had a pest control company called Cimex.

Kleiman played a very important role in the establishment of Pectacon in 1938, and was director of Opekta from its &#39;aryanisation&#39; in the autumn of 1940. He was the initiator of the hiding period in the Secret Annex, and was one of the helpers during the entire period. His name appears several times in Anne&#39;s diary. During the raid on 4 August 1944, Kleiman was also arrested and spent several weeks incarcerated. Thanks to the mediation of the Red Cross he was released because of his poor health. Until his death &mdash; at his desk &mdash; he remained a director of Opekta. For several years he also represented Otto Frank on the board of the Anne Frank House. In 1972 Otto Frank applied for the Yad Vashem decoration for all the helpers - posthumously in the case of Kleiman.&nbsp;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="fjfmf" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Zaanstad, geboorteakten 1896, nr. 51.</cite></li>
	<li data-footnote-id="shu3c" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto van Johannes Kleiman, zonder datum.

A_Kleiman_III_006

Johannes Kleiman, niet gedateerd

Johannes Kleiman was één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Johannes Kleiman was one of the helpers of the people in hiding in the Secret Annex.

Gedeporteerd