In December 1933, Edith and Margot moved to Amsterdam. They found a house on Merwedeplein. Once the house was completely furnished, Anne, who had stayed back in Aachen with her grandmother, also moved to Amsterdam in February 1934. Margot attended the Jeker school, while Anne went to kindergarten and later to the Montessori school.  

On 26 March 1934 Edith Frank wrote to Gertrud Naumann, a girl who used to live next door to them: &quot;Anne m&ouml;chte so gern in der Kindergarten, der aber noch &uuml;berf&uuml;lt ist.&quot;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Two months later she was able to report that Anne was &quot;Mit Freude in den Kindergarten&quot;.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Anne went to kindergarten from 9 April 1934 to 13 July 1935.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> This school &#39;No. 51 voor V.O.&#39;&nbsp;was located in&nbsp; Dintelstraat and moved on 23 May 1934 to the address Niersstraat 43.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Anne was there when the school moved. From 3 September 1934 on, Hanneli Goslar was also in this kindergarten.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> 
 
In an album belonging to Anne Frank, there is a group photo with the caption &quot;The Montessori Fr&ouml;belschool 1934 with Miss Baldal&quot;. There is also a photo with the caption &quot;1935 with Miss Baldal.&quot;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

In&nbsp;1955, the school was renamed De Blauwe Zeedistel.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jc6zc" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Getuigen_I_085: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 26 maart 1934. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="rwrqq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Getuigen_I_086: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 24 mei 1934 (poststempel).</cite></li>
	<li data-footnote-id="67e3e" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Administratie leerlingen K.O. &quot;de Blauwe Zeedistel&quot;, volgnummer 293. De sticker met die naam is van later datum; als Anne er in 1934 komt heet de school nog &#39;No. 51&#39;. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="lpfj6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Brief Gemeente Amsterdam, 28 april 1934, in inschrijfboek leerlingen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dic62" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Administratie leerlingen K.O. &quot;de Blauwe Zeedistel&quot;, volgnummer 308.</cite></li>
	<li data-footnote-id="14zr0" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055: Fotoalbum van Anne Frank (&quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;), nrs. 26 en 28.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sxsiw" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Secretarie: Afdeling Onderwijs (toegang 5191), inv. nr. 9893: stamkaart Wijnanda&nbsp;de Haan (1899). &nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Edith Frank schreef op 26 maart 1934&nbsp;aan het vroegere buurmeisje Gertrud Naumann: &#39;Anne m&ouml;chte so gern in der Kindergarten, der aber noch &uuml;berf&uuml;lt ist.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Twee maanden later kon ze melden dat Anne&nbsp;&#39;Mit Freude in den Kindergarten&#39; ging.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Anne ging naar de kleuterschool van 9 april 1934 tot 13 juli 1935.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Deze school&nbsp;&quot;No. 51 voor V.O.&quot; was in de Dintelstraat gevestigd&nbsp;en verhuisde per&nbsp;23 mei 1934 naar het&nbsp;adres Niersstraat 43.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Anne maakte die verhuizing mee. Vanaf 3 september 1934 zat Hanneli Goslar ook op deze kleuterschool.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

In een album van Anne Frank zit&nbsp;een groepsfoto met het bijschrift De Montessori-fr&ouml;belschool 1934 bij juffrouw Baldal. Ook is er&nbsp;een foto met het bijschrift 1935 bij juffrouw Baldal.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> &nbsp;

In de loop van&nbsp;1955&nbsp;kreeg de school de naam De Blauwe Zeedistel.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jc6zc" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Getuigen_I_085: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 26 maart 1934. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="rwrqq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Getuigen_I_086: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 24 mei 1934 (poststempel).</cite></li>
	<li data-footnote-id="67e3e" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Administratie leerlingen K.O. &quot;de Blauwe Zeedistel&quot;, volgnummer 293. De sticker met die naam is van later datum; als Anne er in 1934 komt heet de school nog &#39;No. 51&#39;. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="lpfj6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Brief Gemeente Amsterdam, 28 april 1934, in inschrijfboek leerlingen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dic62" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Administratie leerlingen K.O. &quot;de Blauwe Zeedistel&quot;, volgnummer 308.</cite></li>
	<li data-footnote-id="14zr0" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055: Fotoalbum van Anne Frank (&quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;), nrs. 26 en 28.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sxsiw" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Secretarie: Afdeling Onderwijs (toegang 5191), inv. nr. 9893: stamkaart Wijnanda&nbsp;de Haan (1899). &nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Anne Frank in kindergarten

Anne attended Preparatory School No. 51, the kindergarten of the 6th Montessori School in Amsterdam, for over a year.

Anne zit ruim een jaar op Voorbereidende school No. 51, de kleuterschool bij de 6e Montessorischool te Amsterdam.

Preparatory school No. 51 first address

The Rivierenbuurt is a neighbourhood located in the east of Amsterdam&#39;s Zuid district, bounded by the Amstel River to the east, the Boerenwetering to the west, the Amstel Canal to the north, and the Zuidelijke Wandelweg to the south. It is part of Plan Zuid, an urban development plan for Amsterdam South designed by architect H.P Berlage in the early 20th century.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Plan Zuid consisted of three parts: the Apollobuurt and Stadionbuurt, aimed at the well-to-do, middle and working classes, and the Rivierenbuurt, aimed at the middle classes. A large part of the Nieuwe Pijp neighbourhood was also part of&nbsp;Plan Zuid. The urban plan envisaged that three main streets (the Amstellanen) would cut through the neighbourhood in a Y-shape, converging on Dani&euml;l Willinkplein, named after the Dutch writer Dani&euml;l Willink (1676-1722).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> These were Amstellaan (after the war this became Stalinlaan and in 1956, after the Russian invasion of Hungary, changed to Vrijheidslaan), Noorder Amstellaan (now Churchilllaan) and Zuider Amstellaan (now Rooseveltlaan).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> The other street names in the neighbourhood were named after Dutch rivers.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

The houses in the Rivierenbuurt exerted great attraction on middle-class Jewish Amsterdammers from the early 1930s. In terms of size and amenities, they contrasted particularly favourably with the small, poor houses in the overcrowded Jewish quarter around Waterlooplein. Nevertheless, there was a lot of vacancy in the 1930s, and as a result, many German Jews who fled to the Netherlands from Nazi Germany also settled here, including the Frank and Van Pels families and some of their friends and acquaintances. The immigrants felt at home in this neighbourhood with its many fellow Jews. Eventually, by&nbsp;1940, around 40 per cent of the Jews living in Amsterdam lived in this part of the city.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="paafj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Plan_Zuid" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Plan_Zuid</a> (geraadpleegd 19 november 2022).</cite></li>
	<li data-footnote-id="snfsd" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Het Dani&euml;l Willinkplein werd kort na de oorlog, naar aanleiding van de overwinning van de Geallieerden, omgedoopt tot Victorieplein; zie&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Victorieplein_(Amsterdam)" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Victorieplein_(Amsterdam)</a> (geraadpleegd 19 november 2022).</cite></li>
	<li data-footnote-id="hk7av" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Amstellanen" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Amstellanen</a> (geraadpleegd 19 ovember 2022).</cite></li>
	<li data-footnote-id="xk4k5" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Zie&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rivierenbuurt_(Amsterdam)" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Rivierenbuurt_(Amsterdam)</a> (geraadpleegd 19 november 2022).</cite></li>
</ol>
</section>

De Rivierenbuurt is een in het oosten van het Amsterdamse stadsdeel Zuid gelegen buurt, die wordt begrensd door de Amstelrivier in het oosten, de Boerenwetering in het westen, het Amstelkanaal in het noorden, en de Zuidelijke Wandelweg in het zuiden. Het maakt deel uit van Plan Zuid, een stedenbouwkundig plan voor Amsterdam-Zuid, dat in het begin van de 20e eeuw werd ontworpen door de architect H.P Berlage.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Plan Zuid bestond uit drie delen: de Apollobuurt en de Stadionbuurt, gericht op welgestelden, middenklasse en arbeidersklasse, en de Rivierenbuurt, gericht op de middenklasse. Ook een groot deel van de buurt Nieuwe Pijp behoort tot het Plan Zuid. In het stedenbouwkundig plan was bedacht dat drie hoofdstraten (de Amstellanen) de buurt in een Y-vorm zouden doorsnijden, en samen zouden komen op het Dani&euml;l Willinkplein, een vernoeming naar de Nederlandse schrijver Dani&euml;l Willink (1676-1722).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Dit waren de Amstellaan (na de oorlog werd dit de Stalinlaan en in 1956, na de Russische inval in Hongarije, gewijzigd in Vrijheidslaan), Noorder Amstellaan (nu Churchill-laan) en Zuider Amstellaan (nu Rooseveltlaan).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> De overige straatnamen in de buurt werden vernoemd naar Nederlandse rivieren.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

De woningen in de Rivierenbuurt oefenden vanaf het begin&nbsp;van de jaren dertig grote aantrekkingskracht uit op Joodse Amsterdammers uit de middenklasse. Qua grootte en voorzieningen staken zij bijzonder gunstig af tegen de kleine, slechte woningen in de overbevolkte Jodenbuurt rond het Waterlooplein. Toch was er in de jaren dertig&nbsp;veel&nbsp;leegstand, en daardoor streken ook veel Duitse Joden die vanuit nazi-Duitsland naar Nederland vluchtten, hier neer, waaronder ook de families Frank en Van Pels en een aantal van hun vrienden en kennissen. De immigranten voelden zich thuis in deze buurt met de vele geloofsgenoten. Uiteindelijk woonde in 1940 zo&#39;n 40% van de in Amsterdam wonende Joden in dit deel van de stad.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="paafj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Plan_Zuid" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Plan_Zuid</a> (geraadpleegd 19 november 2022).</cite></li>
	<li data-footnote-id="snfsd" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Het Dani&euml;l Willinkplein werd kort na de oorlog, naar aanleiding van de overwinning van de Geallieerden, omgedoopt tot Victorieplein; zie&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Victorieplein_(Amsterdam)" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Victorieplein_(Amsterdam)</a> (geraadpleegd 19 november 2022).</cite></li>
	<li data-footnote-id="hk7av" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Amstellanen" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Amstellanen</a> (geraadpleegd 19 ovember 2022).</cite></li>
	<li data-footnote-id="xk4k5" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Zie&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rivierenbuurt_(Amsterdam)" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Rivierenbuurt_(Amsterdam)</a> (geraadpleegd 19 november 2022).</cite></li>
</ol>
</section>

Rivierenbuurt

The Rivierenbuurt is a neighbourhood located in the east of Amsterdam's Zuid district where many Jewish residents settled from the 1930s onwards.

De Rivierenbuurt is een in het oosten van het Amsterdamse stadsdeel Zuid gelegen buurt waar zich vanaf de jaren dertig veel Joodse inwoners hebben gevestigd.

Schools

Schools are institutions where education is provided.

Scholen zijn instellingen waar onderwijs gegeven wordt.

When Anne Frank first went to kindergarten, it was still in a school building on Dintelstraat.

Toen Anne Frank voor het eerst naar de kleuterschool ging, zat deze nog in een schoolgebouw aan de Dintelstraat.

Annelies Marie (Anne) Frank was born on 12 June 1929, in the Germany city Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Anne was the second child of Otto Frank and Edith Holl&auml;nder and was preceded by Margot. Like her sister Margot, Anne was born in the clinic of the Vaterl&auml;ndische Frauenverein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> She was 54 centimetres long and weighed 8&frac14; pounds.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> A clinic register indicates that &#39;Saugling&#39; Frank was a &#39;Junge&#39; (boy) and that Anne remained at the clinic with Edith for twelve days after the birth.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;According to maid K&auml;thi Stilgenbauer, the obstetrician was Professor Traugott.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

After her parents&#39; decision to leave Germany, Anne initially lived with her mother and Margot with her grandmother in Aachen. Margot moved permanently to Amsterdam in December 1933; Anne had to wait until February 1934. From April 1934 to July 1935 she went to the kindergarten class at the 6th Montessori school. In August 1935 Anne went to the first grade of said school. After the sixth grade she was supposed to stay at the school for a seventh year, but due to educational segregation this was not possible. She was accepted at the Jewish Lyceum, and so went to secondary school after all. Anne described her classmates and various incidents at the Jewish Lyceum in her diary and Verhaaltjesboek (Book of tales). Anne&#39;s health was not very good. She was often ill and couldn&#39;t take part in gymnastics because her arms and legs dislocated easily. This also affected her when she wanted to do gymnastics in the Secret Annex.

Anne was the only person who documented the hiding period in the Secret Annex extensively. Only Otto Frank and Miep Gies have added to and corrected this information. This means that everything we know about the hiding period is highly coloured by Anne&#39;s perception. Margot also kept a diary, but it has not survived.

After the arrest on 4 August 1944, Anne ended up in Auschwitz via Westerbork. For the first eight weeks Anne was with her mother and Margot. In late October or early November the girls were put on a transport to Germany and ended up in Bergen Belsen. Like Margot, Anne contracted typhus and died in February 1945, shortly after her sister, at the age of 15.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="wvqif" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Frankfurt am Main, Geboorteakte nr. 484, 17 juni 1929.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3k121" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Is is now called Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 the &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; opened the Maingau-Krankenhaus here. See: <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html (geraadpleegd december 2015)" target="_blank">Geschichte Frankfurter Rot-Kreiuz Kliniken e.V.</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v9ruq" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_AFrank_III_027: Fotoalbum met foto&#39;s gemaakt tussen 1929 en 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3d436" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Research Von Wolzogen voor:&nbsp;J&uuml;rgen Steen, Wolf von Wolzogen,&nbsp;Anne aus Frankfurt. Leben und Lebenswelt Anne Franks,&nbsp;Frankfurt am Main:&nbsp;Historisches Museum, 1990, Historisches Museum Frankfurt am Main, 2.4.1./1. Volgens de notatie van Von Wolzogen komt dit uit het &#39;Soc.Druck.-Archiv&#39;. Volgens H.P. Dieterich van &#39;Societ&auml;ts Verlag&#39; is alle archief in WO2 verwoest (email 17 november 2009). Hij verwijst naar het archief van de kliniek, maar daarvoor geldt hetzelfde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zicjx" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer,&nbsp; 1958, p. 15. Dit moet ongetwijfeld zijn professor Traugott, gynaecoloog en verloskundige, die ook bij de geboorte van Margot was. Von Wolzogen noemt ook Traugott (zie noot 4).</cite></li>
	<li data-footnote-id="gvqo8" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literature: Mirjam Pressler, The story of Anne Frank, London: MacMillan Children&#39;s Books, 1999; Carol Ann Lee, Roses from the earth: the biography of Anne Frank, London : Viking, 1999; Francine Prose, Anne Frank: the book, the life, the afterlife, New York, NY: HarperCollins, 2009; Hans Ulrich, Who was Anne Frank? Her life, the Annex and her death: a short biography, Laren: Verbum, 2010; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: the biography,&nbsp;upd. and exp. ed., London: Bloomsbury, 2013; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015; David Barnouw, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Frank" target="_blank">Frank, Annelies Marie</a>, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, 2018.</cite></li>
</ol>
</section>

Annelies Marie (Anne) Frank werd op 12 juni 1929 geboren in Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Anne was het tweede kind van Otto Frank en Edith Holl&auml;nder en werd&nbsp;voorafgegaan door Margot. Net als haar zus Margot kwam ze ter wereld in de kliniek van de Vaterl&auml;ndische Frauenverein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Ze was 54 centimeter lang en woog 8&frac14; pond.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In een register van de kliniek is aangegeven dat &#39;Saugling&#39; Frank een &#39;Junge&#39; (jongen) was&nbsp;en dat Anne met Edith na de geboorte twaalf dagen in de kliniek bleef.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Volgens dienstmeisje&nbsp;K&auml;thi Stilgenbauer was&nbsp;de verloskundige professor Traugott.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;

Na het besluit van haar ouders om Duitsland te verlaten, woonde Anne aanvankelijk met haar moeder en Margot bij haar grootmoeder in Aken. Margot ging in december 1933 definitief naar Amsterdam; Anne moest nog tot februari 1934 wachten. Van april 1934 tot juli 1935 ging ze naar de kleuterklas van de 6e Montessorischool. In augustus 1935 ging Anne naar eerste klas van dezelfde school. Na de zesde klas moest ze eigenlijk nog een zevende jaar op de school blijven, maar als gevolg van de segregatie in het onderwijs ging dat niet door. Ze werd aangenomen op het Joods Lyceum en ging dus toch middelbaar onderwijs volgen. Haar klasgenoten en verschillende voorvallen op het Joods Lyceum beschreef Anne in haar dagboek en in haar Verhaaltjesboek. Anne had geen erg goede gezondheid. Ze was vaak ziek en ze kon niet aan gym meedoen omdat haar armen en benen snel uit de kom schoten. Ook toen ze in het Achterhuis aan gymnastiek wilde doen, kreeg ze hier last van.

Anne was de enige die de onderduikperiode in het Achterhuis uitgebreid heeft gedocumenteerd. Alleen Otto Frank en Miep Gies hebben hierop enige aanvullingen en correcties gegeven. Dit betekent dat alles wat we over de onderduikperiode weten in hoge mate door Annes perceptie is gekleurd. Ook Margot hield een dagboek bij, maar dat is niet bewaard geleven.

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam Anne via Westerbork in Auschwitz terecht. De eerste acht weken was Anne samen met haar moeder en Margot. Eind oktober of begin november werden de meisjes op transport gezet naar Duitsland en belandden in Bergen-Belsen. Anne kreeg net als Margot vlektyfus en overleed in februari 1945, kort na haar zuster, op 15-jarige leeftijd.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ns0k8" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Frankfurt am Main, Geboorteakte nr. 484, 17 juni 1929.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sr3a8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Het heet nu het Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; hier het Maingau-Krankenhaus. Zie: <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/ueber-uns/geschichte" target="_blank">Geschichte Franffurter Rot-Kreuz Klinken e.V.</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="g88l1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_AFrank_III_027: Fotoalbum met foto&#39;s gemaakt tussen 1929 en 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uaywr" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Research Von Wolzogen voor:&nbsp;J&uuml;rgen Steen, Wolf von Wolzogen,&nbsp;Anne aus Frankfurt. Leben und Lebenswelt Anne Franks,&nbsp;Frankfurt am Main:&nbsp;Historisches Museum, 1990, Historisches Museum Frankfurt am Main, 2.4.1./1. Volgens de notatie van Von Wolzogen komt dit uit het &#39;Soc.Druck.-Archiv&#39;. Volgens H.P. Dieterich van &#39;Societ&auml;ts Verlag&#39; is alle archief in WO2 verwoest (email 17 november 2009). Hij verwijst naar het archief van de kliniek, maar daarvoor geldt hetzelfde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="615mu" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer,&nbsp; 1958, p. 15. Dit moet ongetwijfeld zijn professor Traugott, gynaecoloog en verloskundige, die ook bij de geboorte van Margot was. Von Wolzogen noemt ook Traugott (zie noot 4).</cite></li>
	<li data-footnote-id="nx0mp" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literatuur: Mirjam Pressler, Daar verlang ik zo naar: het levensverhaal van Anne Frank, Amsterdam: Bert Bakker, 1993 Carol Ann Lee, Anne Frank 1929-1945: pluk rozen op aarde en vergeet mij niet, Amsterdam: Olympus, 2001; Carol Ann Lee, Anne Frank, 1929-1945: het leven van een jong meisje: de definitieve biografie, Amsterdam: Balans, 2009; Francine Prose, Anne Frank: haar boek, haar leven, haar voortbestaan, Amsterdam: Atlas, 2009; Hans Ulrich, Wie was Anne Frank? Haar leven, het Achterhuis en haar door: een korte biografie voor jong en oud, Laren: Verbum, 2010; Bart Funnekotter, Anne Frank in een notendop, Amsterdam: Bert Bakker, 2011; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: de biografie, 5e, geheel herz. dr., Amsterdam: Bert Bakker, 2013; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014; David Barnouw, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Frank" target="_blank">Frank, Annelies Marie</a>, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, 2018; Martin van Gelderen &amp; Frank van Vree, &#39;Joods kind dat weet van eeuwen heeft&#39;: Anne Frank als vluchtelinge, schrijfster en icoon, Amsterdam: Prometheus, 2022; Ronald Leopold e.a., Anne Frank: leven, werk en betekenis, Amsterdam: Queriod, 2023.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Anne Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1942, foto op p.55 in album van Anne Frank met groene kaft met foto's gemaakt tussen 1929 en 1942.
Bijschrift in handschrift Anne: 'Mei 1942'.

A_AFrank_III_027.098

Anne Frank, Amsterdam, mei 1942

Anne Frank was a Jewish girl who became world-famous thanks to the diary she wrote during the Second World War, while she was in hiding in the Achterhuis (the Annex) on Prinsengracht in Amsterdam.

Anne Frank was een Joods meisje dat wereldberoemd is geworden door het dagboek dat ze schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen ze ondergedoken zat in het Achterhuis aan de Prinsengracht in Amsterdam.

Anne Frank

Bernardina Cohen was head&nbsp;of school No. 51 for Preparatory Education (Montessori kindergarten) in Dintelstraat, which moved to Niersstraat 43 in 1934.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

From 23 May 1934 until&nbsp;1941<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;she was a Fr&ouml;bel teacher and Montessori lead teacher,<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> and held the diploma &#39;Head of Preparatory Montessori Education&#39;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Bernardina Cohen is on a list of &quot;Dismissed Jewish Teachers&quot;, marked &quot;Rush 20-8&quot; from August 1941.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a> Her card in the population register was marked &quot;(suspended with pay)&quot;.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

She may be the teacher sitting at the back of the classroom in a picture of a kindergarten class with Anne, Hanneli Goslar and Irene Ceurvorst, among others.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Deltastraat 12 huis, Amsterdam (&rsquo;37);<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a> Uiterwaardenstraat 344-II, Amsterdam (juli &rsquo;40); Geulstraat 6-I, Amsterdam (juli &rsquo;41).<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-3" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8d1lm" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stiching (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessori_I_001: Handgeschreven notitie en schrijven Afdeling Onderwijs van de Gemeente Amsterdam, kenmerk O 2197, 28 april 1934, ingeplakt voorin inschrijfboek Zesde Montessorischool.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0l52t" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Inschrijfboek Zesde Montessorischool, handgeschreven notitie en schrijven voorin.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fq9vf" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart B. Cohen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="y1c3u" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>SAA, Afdeling Onderwijs en rechtsopvolgers (toegang 5191), inv. nr. 10830: lijst &ldquo;Ontslagen Joodsche leerkrachten, d.d. 20 augustus 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="o9iaf" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-5-3">c</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart B. Cohen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mosej" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055_067: Klassefoto School voor V.O. no. 51, 1934.</cite></li>
</ol>
</section>

Bernardina Cohen was hoofd van school No. 51 voor Voorbereidend Onderwijs (Montessori-kleuterschool) in de Dintelstraat, die in 1934 verhuisde&nbsp;naar de Niersstraat 43.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Ze was van 23 mei 1934 tot in 1941<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> fr&ouml;belonderwijzeres en Montessorileidster,<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> en beschikte over het diploma &lsquo;Hoofd Voorbereidend Montessori-onderwijs&rsquo;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Bernardina Cohen staat&nbsp;op een lijst &ldquo;Ontslagen Joodsche leerkrachten&rdquo;, gemerkt &ldquo;Spoed 20-8&rdquo; uit augustus 1941.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a> Haar kaart in het bevolkingsregister kreeg&nbsp;de toevoeging &ldquo;(op wachtgeld)&rdquo;.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Mogelijk is zij de juf die achterin de klas zit op een kleuterklasfoto met onder andere Anne, Hanneli Goslar en Irene Ceurvorst.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Deltastraat 12 huis, Amsterdam (&rsquo;37);<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a> Uiterwaardenstraat 344-II, Amsterdam (juli &rsquo;40); Geulstraat 6-I, Amsterdam (juli &rsquo;41).<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-3" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8d1lm" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stiching (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessori_I_001: Handgeschreven notitie en schrijven Afdeling Onderwijs van de Gemeente Amsterdam, kenmerk O 2197, 28 april 1934, ingeplakt voorin inschrijfboek Zesde Montessorischool.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0l52t" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Inschrijfboek Zesde Montessorischool, handgeschreven notitie en schrijven voorin.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fq9vf" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart B. Cohen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="y1c3u" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>SAA, Afdeling Onderwijs en rechtsopvolgers (toegang 5191), inv. nr. 10830: lijst &ldquo;Ontslagen Joodsche leerkrachten, d.d. 20 augustus 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="o9iaf" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-5-3">c</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart B. Cohen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mosej" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055_067: Klassefoto School voor V.O. no. 51, 1934.</cite></li>
</ol>
</section>

Bernardina Cohen was a teacher and head of the Sixth Montessori School.

Bernardina Cohen was lerares en hoofd van de Zesde Montessorischool.

Bernardina Cohen

Hannah (Hanneli or Lies) Elisabeth Pick-Goslar was born on 12 November 1928 in Berlin to a religious Jewish family.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> The family fled to the Netherlands in 1933 and came to live at Merwedeplein 31-I in early 1934.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> There, Hanneli got to know the Frank family right in the first week.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> The Goslar and Frank families became good friends and visited each other very regularly. According to Hanneli, Edith Frank and her mother were &#39;like sisters&#39; and her father and Otto Frank also got along well.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<h1>School</h1>

From 3 September 1934, Hanneli went to the school for Preparatory Education No. 51, where Anne Frank had been at school for some time.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Hanneli remembers the first day of school well: &#39; My mother brought me to school, I didn&#39;t know the language yet and my mother was so afraid how it would go, how I would react. But I came in and Anne stood opposite the door by the bells and made them ring. She turned around and I flew into her arms and my mother was at ease to go home.&#39;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

On 13 July 1935, Hanneli was transferred to the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a> Anne was also enrolled there from 16 August 1935. Despite changing class compositions, Hanneli and Anne were in the same class for six years.

On 8 August 1941, an ordinance was issued stipulating that Jewish students could only be taught by Jewish teachers from 1 September. Hanneli and Anne subsequently went to the Jewish Lyceum and were in class 1L2 together. Hanneli remembered well how she and Anne were always together at school and chatted a lot.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

On 25 June 1938, Hanneli was deprived of the &#39;deutschen Staatsangeh&ouml;rigkeit&#39;.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Hanneli&#39;s younger sister Rahel Gabri&euml;le Ida (Gabi) Goslar was born on 25 October 1940.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Having a young child and the fact that her mother Ruth Judith Klee was pregnant again two years later meant that going into hiding was not an option for the Goslar family. On 27 October 1942, Hanneli&#39;s mother died in childbirth, the baby having been stillborn a day earlier.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Anne wrote about the loss of the Goslar&#39;s&nbsp;baby in her diary on 2 November 1942.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> She probably did not know then that Hanneli&#39;s mother had also died.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

On 20 June 1943 during the big raid in Amsterdam South, the Goslar family was rounded up and taken to Camp Westerbork. From there, Hanneli, her father and her sister Gabi were deported to Bergen-Belsen on 15 February 1944. There Hanneli was put&nbsp;in the Sternlager.

<h1>Encounters with Anne</h1>

A year later, in February 1945, Hanneli heard that Anne was in the camp section next to the Sternlager, called Kleines Frauenlager. A fence ran between the camp sections separating the Sternlager from the Frauenlager. Hanneli remembered hearing the voice of Auguste van Pels, who then put her in touch with Anne.&nbsp;Ilse and Marty van Collem may also have been present at the meetings at the fence a few times.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

According to Hanneli, when they first met, she and Anne stood at the fence crying and related their experiences to each other. For instance, Hanneli recalled Anne telling her that she thought her parents were dead. Hanneli herself had been under the impression that Anne was in Switzerland with her family.

Because conditions in the Sternlager were relatively better than in the Frauenlager, after the first meeting, Hanneli collected a parcel with food and clothes for Anne. The next evening, she threw a parcel over the fence. An unknown woman caught the parcel and ran off with it, much to Anne&#39;s frustration. A few days later, Hanneli had put together another parcel. This time it did reach Anne. It was the last contact between Anne and Hanneli.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a> They had met at the fence three times.

Since the first meeting with Anne came about through the intervention of Auguste van Pels, it must have taken place in late January or early February 1945. In fact, according to a transport list, Auguste was been deported to Raguhn (sub-camp of Buchenwald) as early as 7 February 1945.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a> Moreover, the parcel contained items from a Red Cross parcel. Hanneli&#39;s grandmother had received a Red Cross parcel around 23 January 1945.<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

After her father&#39;s death on 25 February 1945, Hanneli and her sister were transported to Theresienstadt in early April 1945. Eventually, the train stranded near the villages of Tr&ouml;bitz and Schilda and they were liberated there.

<h1>Return</h1>

In July 1945, Hanneli returned to the Netherlands and first spent a few months in the hospital in Maastricht because of typhus fever.<a href="#footnote-16" id="footnote-marker-16-1" rel="footnote">[16]</a> Otto Frank visited her there in early August and told her that Anne was no longer alive.<a href="#footnote-17" id="footnote-marker-17-1" rel="footnote">[17]</a> Shortly afterwards, she moved to the Joodse Invalide in Amsterdam. Otto Frank also visited her there.<a href="#footnote-18" id="footnote-marker-18-1" rel="footnote">[18]</a> With Otto Frank&#39;s help, she and her sister Gabi were reunited with her uncle Hans Klee in Switzerland on 5 December 1945.<a href="#footnote-19" id="footnote-marker-19-1" rel="footnote">[19]</a> Even after Hanneli emigrated to Israel, she stayed in contact with Otto Frank.<a href="#footnote-20" id="footnote-marker-20-1" rel="footnote">[20]</a>

<div>Hanneli Goslar is frequently mentioned in Anne&#39;s diary. In the diary, Hanneli is also referred to as &#39;Lies Goosens&#39; by Anne.
Source personal data.<a href="#footnote-21" id="footnote-marker-21-1" rel="footnote">[21]</a> Addresses: Berlin; Nieuwe Hoogstraat 9-11, Amsterdam (Hotel Hiegentlich), Merwedeplein 31-I, Zuider Amstellaan 16 II.<a href="#footnote-22" id="footnote-marker-22-1" rel="footnote">[22]</a>
</div>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="kp71f" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>For the life story of Hannah Goslar, see:&nbsp;Alison Leslie Gold,&nbsp;Memories of Anne Frank: reflections of a childhood friend,&nbsp;New York, NY: Scholastic Press, 1997;&nbsp;&nbsp;Hannah Pick-Goslar with Dina Kraft,&nbsp;My friend Anne Frank,&nbsp;London: Rider, 2023</cite></li>
	<li data-footnote-id="w4sys" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Hans Goslar; Willy Lindwer, De laatste zeven maanden. Vrouwen in het spoor van Anne Frank. Hilversum: Gooi en Sticht, 1988, p. 25.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8zwys" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 25.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dyjj0" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 27.</cite></li>
	<li data-footnote-id="n63sf" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC),A_Montessorischool_I_0001: leerlingenregister School No. 51, volgnr. 308.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pqlse" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 35-36.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mljjq" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Hans Georg Lehmann &amp; Michael Hepp (Einl.), Die Ausb&uuml;rgerung deutscher Staatsangeh&ouml;riger 1933 &ndash; 45 nach den im Reichsanzeiger ver&ouml;ffentlichten Listen.&nbsp;Band 1. Listen in chronologischer Reihenfolge, M&uuml;nchen: Saur, 1985, p. 59.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hrkke" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart H. Goslar en Arciefkaart Rahel Gabri&euml;le Ida Goslar.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e5h64" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Op 26 oktober 1942 om 10 uur &rsquo;s ochtends beviel Ruth Goslar-Klee van een kind, dat bij de Burgerlijke Stand als levenloos werd aangegeven (SAA, reg. 14, fol. 4: Akte van overlijden, 26 oktober 1942.) Een dag later, op 27 oktober 1942 om acht uur &rsquo;s avond overleed Ruth Goslar Klee zelf ook (SAA, Burgerlijke Stand (toegang 5009), inv. nr. 6960: register van overlijdensakten 1942, deel 14, 4v, akte 19 en 6v, akte 31).</cite></li>
	<li data-footnote-id="u3v7h" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Anne Frank, Verson A, 2 November 1942, 2nd, in: The Collected Works; [transl. from the Dutch by Susan Massotty; transl. from the German language by Kirsten Warner and transl. from the Dutch language by Nancy Forest-Flier]. London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019. ISBN 978-1-4729-6491-5.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8d6wj" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 39 en 45; AFS, Getuigenverhalen I: transcriptie interview met Hanneli Pick - Goslar, afgenomen op 6 mei 2009 door David de Jongh, p.&nbsp;68, Interview deel e, tijdcode 08:44:05.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mq2s3" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Hanneli Goslar in: Jon Blair (regie &amp; prod.), Anne Frank remembered, London: The Jon Blair Film Company, 1995; AFS, Getuigenarchief, Getuigen Verhalen I, interview, Martha Dotan van Collem, 2011; Getuigenarchief, getuigen Verhalen II, interview, Ilse Zilversmit - van Collum. 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2fjj4" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 44-46.</cite></li>
	<li data-footnote-id="whvbz" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>International Tracing Service (ITS), Bad Arolson, Archivnummer: 5792, Abschrift &Uuml;berstellungsliste von KL Bergen-Belsen an KL Buchenwald/Raguhn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9wo6n" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>ITS, docnr. 3396827#1 (1.1.3.1/0025/0071), Commission Mixte de Secours de la croix-rouge internationale, brief aan Generalf&uuml;hrer hartmann, 23 januari 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a0d6b" id="footnote-16"><a href="#footnote-marker-16-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen I, transcriptie interview Hanneli Pick &ndash; Goslar door David de Jongh, 6 mei 2009, p.&nbsp;2-3, tijdcode 12:37:10&ndash; 12:39:31.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h6scg" id="footnote-17"><a href="#footnote-marker-17-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_002: agenda 1945, 1 - 3 augustus.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a4ma3" id="footnote-18"><a href="#footnote-marker-18-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief, reg. code OFA_002: agenda 1945, 25 en 29 september, 6, 9 en 12 oktober en 1 november.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4xj1u" id="footnote-19"><a href="#footnote-marker-19-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen I, transcriptie interview Hanneli Pick &ndash; Goslar door David de Jongh, 6 mei 2009, p. 2, tijdcode 12:38:24 &ndash; 12:39:31.</cite></li>
	<li data-footnote-id="65tpi" id="footnote-20"><a href="#footnote-marker-20-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 50-51.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ubcdp" id="footnote-21"><a href="#footnote-marker-21-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Hans Goslar; <a href="https://www.jpost.com/j-spot/article-720903" target="_blank">&#39;Holocaust survivor Hanna Pick-Goslar passes away at 93&#39;</a>, Jerusalem Post, 28 oktober 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="032dd" id="footnote-22"><a href="#footnote-marker-22-1">^</a> <cite>SAA. Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Hans Goslear en Archiefkaart Ruth Judith Klee.</cite></li>
</ol>
</section>

Hannah (Hanneli of Lies) Elisabeth Pick-Goslar werd op 12 november 1928 geboren in Berlijn in een religieus Joods gezin.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Het gezin vluchtte in 1933 naar Nederland en kwam begin 1934 te wonen op het Merwedeplein 31-I.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Daar leerde Hanneli meteen in de eerste week de familie Frank kennen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;De gezinnen Goslar en Frank raakten goed bevriend en kwamen zeer regelmatig bij elkaar over de vloer. Volgens Hanneli waren Edith Frank en haar moeder &lsquo;als zussen&rsquo; en konden ook haar vader en Otto Frank het goed met elkaar vinden.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<h1>School</h1>

Vanaf 3 september 1934&nbsp;ging Hanneli naar de school voor Voorbereidend Onderwijs No. 51, waar Anne Frank al langer op school zat.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;De eerste schooldag herinnert Hanneli zich nog goed: &lsquo;Mijn moeder bracht me naar school, ik kende de taal nog niet en mijn moeder was zo bang hoe het zou gaan, hoe ik zou reageren. Maar ik kwam binnen en Anne stond tegenover de deur bij de belletjes en liet ze rinkelen. Ze draaide zich om en ik vloog in haar armen en mijn moeder kon gerust naar huis gaan.&rsquo;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

Op&nbsp;13 juli 1935&nbsp;werd Hanneli overgeschreven naar de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Ook Anne stond daar vanaf 16 augustus 1935 ingeschreven. Ondanks de wisselende klassamenstellingen zaten Hanneli en Anne zes jaar lang bij elkaar in de klas.

Op 8 augustus 1941 kwam een verordening die bepaalde dat Joodse leerlingen per 1 september&nbsp;alleen nog les mochten krijgen van Joodse leraren. Hanneli en Anne gingen daarop naar het Joods Lyceum en zaten daar samen&nbsp;in klas 1L2. Hanneli herinnerde&nbsp;zich nog goed hoe zij en Anne op school altijd samen waren en veel kletsten.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Op&nbsp;25 juni&nbsp;1938&nbsp;werd Hanneli de &lsquo;deutschen Staatsangeh&ouml;rigkeit&rsquo; afgenomen.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Hanneli&rsquo;s jongere zusje Rahel Gabri&euml;le Ida (Gabi) Goslar werd op 25 oktober 1940 geboren.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;Een jong kind en het feit dat haar moeder Ruth Judith Klee twee jaar later opnieuw zwanger was, maakte dat onderduiken voor de familie Goslar geen optie was. Op 27 oktober 1942 stierf Hanneli&#39;s moeder in het kraambed, nadat de baby een dag eerder doodgeboren was.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>&nbsp;Anne schreef over het verlies van de baby van de Goslars in haar dagboek op 2 november 1942.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> Waarschijnlijk wist zij toen niet dat ook de moeder van Hanneli was overleden.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

Op 20 juni 1943 bij de grote razzia in Amsterdam Zuid werd het gezin Goslar opgepakt en naar kamp Westerbork gebracht. Vanuit daar werden Hanneli, haar vader en haar zusje Gabi op 15 februari 1944 naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Daar verbleef Hanneli in het Sternlager.

<h1>Ontmoetingen met Anne</h1>

Een jaar later hoorde Hanneli in&nbsp;februari 1945&nbsp;dat Anne in het kampdeel naast het Sternlager zat, genaamd Kleines Frauenlager. Tussen de kampdelen liep een hek waarmee het Sternlager van het Frauenlager gescheiden werd.&nbsp;Hanneli herinnerde&nbsp;zich dat ze de stem van Auguste van Pels hoorde die haar vervolgens in contact bracht met Anne.&nbsp;Mogelijk waren ook Ilse en Marty van Collem enkele keren bij de ontmoetingen aan het hek aanwezig.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

Volgens Hanneli stonden zij en Anne bij de eerste ontmoeting huilend bij het hek en brachten ze elkaar op de hoogte van hun ervaringen. Zo herinnerde&nbsp;Hanneli zich dat Anne vertelde dat ze dacht dat haar ouders dood waren. Hanneli verkeerde zelf in de veronderstelling dat Anne met haar familie in Zwitserland zat.

Omdat de omstandigheden in het Sternlager relatief beter waren dan in het Frauenlager&nbsp;verzamelde Hanneli na de eerste ontmoeting, een pakketje met eten en kleding&nbsp;voor Anne. De volgende avond gooide ze een pakketje over het hek. Een onbekende vrouw ving pakje op en ging ermee vandoor, tot grote frustratie van Anne.&nbsp;Enkele dagen later had Hanneli een nieuw pakketje samengesteld. Dit keer kwam het wel bij Anne terecht.&nbsp;Het was het laatste contact tussen Anne en Hanneli.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>&nbsp;Ze hadden elkaar drie keer aan het hek ontmoet.

Omdat de eerste ontmoeting met Anne tot stand kwam door tussenkomst van Auguste van Pels moet deze ontmoeting&nbsp;eind januari&nbsp;of begin&nbsp;februari 1945&nbsp;hebben plaatsgevonden. Auguste zou namelijk volgens een transportlijst al op&nbsp;7 februari 1945&nbsp;naar Raguhn (buitencommando van Buchenwald) zijn gedeporteerd.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>&nbsp;Bovendien zaten in het pakketje spullen die afkomstig waren uit een Rode Kruispakket. De grootmoeder van Hanneli had omstreeks&nbsp;23 januari 1945&nbsp;een Rode Kruispakket ontvangen.<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

Na de dood van haar vader op 25 februari 1945 ging Hanneli samen met haar zusje&nbsp;begin april 1945&nbsp;op transport naar Theresienstadt. Uiteindelijk strandde de trein ter hoogte van de dorpen Tr&ouml;bitz en Schilda en werden ze daar bevrijd. &nbsp;

<h1>Terugkeer</h1>

In&nbsp;juli 1945&nbsp;kwam Hanneli terug in Nederland en verbleef ze vanwege tyfus eerst een paar maanden in het ziekenhuis in Maastricht.<a href="#footnote-16" id="footnote-marker-16-1" rel="footnote">[16]</a>&nbsp;Otto Frank zocht haar daar begin augustus op en vertelde haar dat Anne niet meer leefde.<a href="#footnote-17" id="footnote-marker-17-1" rel="footnote">[17]</a>&nbsp;Kort daarna verhuisde ze naar de&nbsp;Joodse Invalide&nbsp;in Amsterdam. Ook daar bezocht Otto Frank haar.<a href="#footnote-18" id="footnote-marker-18-1" rel="footnote">[18]</a>&nbsp;Met hulp van Otto Frank werd ze op&nbsp;5 december 1945 samen met haar&nbsp;zusje Gabi&nbsp;herenigd&nbsp;met haar oom Hans Klee in Zwitserland.<a href="#footnote-19" id="footnote-marker-19-1" rel="footnote">[19]</a>&nbsp;Ook nadat Hanneli naar Isra&euml;l emigreerde, bleef het contact met Otto Frank bestaan.<a href="#footnote-20" id="footnote-marker-20-1" rel="footnote">[20]</a>

<div>
Hanneli Goslar wordt regelmatig in het dagboek van Anne genoemd. In het dagboek wordt Hanneli door Anne ook wel &lsquo;Lies Goosens&rsquo; genoemd.

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-21" id="footnote-marker-21-1" rel="footnote">[21]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Berlijn; Nieuwe Hoogstraat 9-11, Amsterdam (hotel Hiegentlich), Merwedeplein 31-I, Zuider Amstellaan 16 II.<a href="#footnote-22" id="footnote-marker-22-1" rel="footnote">[22]</a>
</div>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8r68p" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Voor het levensverhaal van Hannah Goslar, zie: Alison Leslie Gold,&nbsp;Anne Frank, mijn beste vriendin: het verhaal van Hanneli Goslar,&nbsp;&nbsp;Assen: Kluitman, 1999;&nbsp;Hannah Pick-Goslar met Dina Kraft, Mijn vriendin Anne&nbsp;Frank,&nbsp;Amsterdam : Lev., 2023.</cite></li>
	<li data-footnote-id="w4sys" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Hans Goslar; Willy Lindwer, De laatste zeven maanden. Vrouwen in het spoor van Anne Frank. Hilversum: Gooi en Sticht, 1988, p. 25.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8zwys" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 25.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dyjj0" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 27.</cite></li>
	<li data-footnote-id="n63sf" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC),A_Montessorischool_I_0001: leerlingenregister School No. 51, volgnr. 308.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pqlse" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 35-36.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mljjq" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Hans Georg Lehmann &amp; Michael Hepp (Einl.), Die Ausb&uuml;rgerung deutscher Staatsangeh&ouml;riger 1933 &ndash; 45 nach den im Reichsanzeiger ver&ouml;ffentlichten Listen.&nbsp;Band 1. Listen in chronologischer Reihenfolge, M&uuml;nchen: Saur, 1985, p. 59.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hrkke" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart H. Goslar en Arciefkaart Rahel Gabri&euml;le Ida Goslar.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e5h64" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Op 26 oktober 1942 om 10 uur &rsquo;s ochtends beviel Ruth Goslar-Klee van een kind, dat bij de Burgerlijke Stand als levenloos werd aangegeven (SAA, reg. 14, fol. 4: Akte van overlijden, 26 oktober 1942.) Een dag later, op 27 oktober 1942 om acht uur &rsquo;s avond overleed Ruth Goslar Klee zelf ook (SAA, Burgerlijke Stand (toegang 5009), inv. nr. 6960: register van overlijdensakten 1942, deel 14, 4v, akte 19 en 6v, akte 31).</cite></li>
	<li data-footnote-id="u3v7h" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 2 november 1942, 2e, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8d6wj" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 39 en 45; AFS, Getuigenverhalen I: transcriptie interview met Hanneli Pick - Goslar, afgenomen op 6 mei 2009 door David de Jongh, p.&nbsp;68, Interview deel e, tijdcode 08:44:05.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mq2s3" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Hanneli Goslar in: Jon Blair (regie &amp; prod.), Anne Frank remembered, London: The Jon Blair Film Company, 1995; AFS, Getuigenarchief, Getuigen Verhalen I, interview, Martha Dotan van Collem, 2011; Getuigenarchief, getuigen Verhalen II, interview, Ilse Zilversmit - van Collum. 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2fjj4" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 44-46.</cite></li>
	<li data-footnote-id="whvbz" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>International Tracing Service (ITS), Bad Arolson, Archivnummer: 5792, Abschrift &Uuml;berstellungsliste von KL Bergen-Belsen an KL Buchenwald/Raguhn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9wo6n" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>ITS, docnr. 3396827#1 (1.1.3.1/0025/0071), Commission Mixte de Secours de la croix-rouge internationale, brief aan Generalf&uuml;hrer hartmann, 23 januari 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a0d6b" id="footnote-16"><a href="#footnote-marker-16-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen I, transcriptie interview Hanneli Pick &ndash; Goslar door David de Jongh, 6 mei 2009, p.&nbsp;2-3, tijdcode 12:37:10&ndash; 12:39:31.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h6scg" id="footnote-17"><a href="#footnote-marker-17-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_002: agenda 1945, 1 - 3 augustus.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a4ma3" id="footnote-18"><a href="#footnote-marker-18-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief, reg. code OFA_002: agenda 1945, 25 en 29 september, 6, 9 en 12 oktober en 1 november.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4xj1u" id="footnote-19"><a href="#footnote-marker-19-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen I, transcriptie interview Hanneli Pick &ndash; Goslar door David de Jongh, 6 mei 2009, p. 2, tijdcode 12:38:24 &ndash; 12:39:31.</cite></li>
	<li data-footnote-id="65tpi" id="footnote-20"><a href="#footnote-marker-20-1">^</a> <cite>Lindwer, De laatste zeven maanden, p. 50-51.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ubcdp" id="footnote-21"><a href="#footnote-marker-21-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Hans Goslar; <a href="https://www.jpost.com/j-spot/article-720903" target="_blank">&#39;Holocaust survivor Hanna Pick-Goslar passes away at 93&#39;</a>, Jerusalem Post, 28 oktober 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="032dd" id="footnote-22"><a href="#footnote-marker-22-1">^</a> <cite>SAA. Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Hans Goslear en Archiefkaart Ruth Judith Klee.</cite></li>
</ol>
</section>

Hannah Goslar en haar zusje Gabriele Goslar, rond 1941

Hannah en Gabi Goslar, 1941

Hannah en haar zusje Gabri Goslar

Hanneli Goslar was a friend of Anne Frank's from the early years at the Montessori School. In Bergen-Belsen camp, she met Anne on the other side of the fence on several occasions.

Hanneli Goslar was een vriendin van Anne Frank vanaf de kleuterklas van de Montessorischool. In Kamp Bergen-Belsen ontmoette ze Anne meermaals aan de andere kant van het hek.

Hanneli Goslar

Johanna Maria Baldal was Anne Frank&#39;s kindergarten teacher at Preparatory School No. 51, the kindergarten section of the Sixth Montessori School. There is a class photo from 1934 showing&nbsp;Baldal together with her pupils, including Anne. Jan Wiegel based his film De Klas on this photo.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

On 1 April 1954 she was promoted to the position of Head of Preparatory Education. She retired on&nbsp;16 January 1972.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<div>
<div>
She lived with her mother until she died on 14 March 1970.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;After that, she lived alone for the rest of her life.

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Addressses:&nbsp;Stadionweg 248-II, Amsterdam (1933 &ndash; &rsquo;58); Reijnier Vinkeleskade 31-III, Amsterdam.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>
</div>

<div>&nbsp;</div>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ir2iy" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Jan Wiegel (regie &amp; productie), De klas, 1969.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f874o" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Gemeentelijk Pensioenbureau (toegang 5175), inv. nr. 1959: pensioenkaart J.M. Baldal.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yhayr" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart J.M. Maronier (1881).</cite></li>
	<li data-footnote-id="760en" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>&ldquo;Familieberichten. Overlijden&rdquo;, Het Parool, 14 oktober 1995.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h7wqa" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Persoonskaarten (toegang 30408): Persoonskaart J.M. Baldal.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Johanna Maria Baldal was kleuterjuf van Anne Frank op de Voorbereidende school No. 51, de kleuterafdeling van de Zesde Montessorischool.&nbsp;Er is een klassenfoto uit 1934 waar Baldal samen met haar leerlingen, onder wie Anne, op staat. Jan Wiegel baseerde&nbsp;zijn film De klas&nbsp;op deze foto.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Op&nbsp;1 april 1954 werd ze bevorderd tot hoofd in het Voorbereidend Onderwijs. Met ingang van 16 januari 1972 kreeg&nbsp;ze eervol ontslag in verband met haar pensionering.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<div>
<div>
Ze woonde&nbsp;bij haar moeder tot die op 14 maart 1970 overleed.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;De rest van haar leven woonde&nbsp;zij&nbsp;alleen.

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Stadionweg 248-II, Amsterdam (1933 &ndash; &rsquo;58); Reijnier Vinkeleskade 31-III, Amsterdam.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>
</div>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ir2iy" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Jan Wiegel (regie &amp; productie), De klas, 1969.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f874o" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Gemeentelijk Pensioenbureau (toegang 5175), inv. nr. 1959: pensioenkaart J.M. Baldal.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yhayr" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart J.M. Maronier (1881).</cite></li>
	<li data-footnote-id="760en" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>&ldquo;Familieberichten. Overlijden&rdquo;, Het Parool, 14 oktober 1995.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h7wqa" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Persoonskaarten (toegang 30408): Persoonskaart J.M. Baldal.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Johanna Maria Baldal was Anne Frank's kindergarten teacher at Preparatory School No. 51, the kindergarten section of the Sixth Montessori School.

Johanna Maria Baldal was kleuterjuf van Anne Frank op de Voorbereidende school No. 51, de kleuterafdeling van de Zesde Montessorischool.

Johanna Maria Baldal

Anne Frank op de kleuterschool

Anne Frank attended the Sixth Montessori School in Amsterdam from school year 1935-36 until school year 1940-41.

Edith wrote to Gertrud Naumann on 26 March 1935: &#39;Denk dir: heute muss ich Anne f&uuml;r die Schule anmelden; sie wird wohl weiter in der Montessori Schule bleiben.&#39;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Later she writes: &#39;Anne kommt erst im August in die Schule.&#39;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> The date of Anne&#39;s admission to the 6th Montessori School was 16 August 1935.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> She was placed in class 1B with Mr. Van Gelder. He remained Anne&#39;s teacher up to and including the fourth grade. In the fifth grade (1939- &#39;40) she was with Miss Godron and in class 6A (1940-&#39;41) with Mrs. Kuperus.

In school year 1940-&#39;41 Anne wrote to her grandmother:&nbsp;&#39;Master has been away from school for two years now, this year I am in Mrs Kuperus&#39;s class (...)&#39;. <a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> In her diary, Anne wrote about Mrs. Kuperus in 1942: &#39;In sixth grade my teacher was Mrs. Kuperus, the principal&#39;.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> The date Anne was deregistered was 27 September 1941.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

Otto Frank later wrote to Mrs Kuperus: &#39;Anne was a real Montessori child&#39;.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> In 1968 Otto Frank wrote: &#39;For Anne it was good that she attended a Montessori school, where each pupil was treated very individually&#39;.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Due to the Montessori system, the composition of the classes changed. According to the information from the Parents&#39; Fund, Anne had the following classmates in the various classes: 
 
1935-1936, class&nbsp;1B&nbsp;with Mr Van Gelder. 
Lia v/d Ancker, Bob Arnoldy, Martha v./d. Berg, Mary Distelbrink, Bob Gatersleben (deleted: left school), Lily van Gelder, Elis Goslar, Johnny Groenevelt, Sylvia Groot, Guusta Holzhausen, Sally Kimmel, Suze Koker (deleted: left school), Jo Kolthek, Leo Kramer, Ruth Langendijk (deleted: left school), Willy Lansink, Freetje de Leeuw, Jaap de Leeuw, Rijk Loek, Gerda Moes, Peter Neuhaus, Bob Overre, Sally Philipse, Betty Polk, Jacq. v. Praag, Greta Prette, Willy Reiman (deleted), A. Reiner, Alex. Schaap, Willy Smits, Rie Swillens, Lettie Tielkemeyer, Loesje Werdick, Sonja Vugts, Els Wachenhausen, Ren&eacute;e Weber, Benny Weiss, Paula Ovink.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> 
 
1936-1937, class 2B&nbsp;with Mr Van Gelder. 
L. v.d. Ancker, R. Arnoldy, M. Berg, D. Bouma, L. van Dijk, K. Egyedi, C. van Gelder, R. van Gelderen, E. Goslar, J. Groeneveld, F. de Groot, R. Hannes, S. Kimel, S. Krieg, H. Lansink, J. de Leeuw, J. Looy (deleted: left school), R. Loek, G. Moes, S. Mug, B. de Muinck Keizer, E. Mulder, C. Muller, R. M&uuml;ller, P. Neuhaus, Y. v Ommen (deleted B. Overre), P. Ovink, S. Philipse, A. Reiner, M. de Ruiter, H. Scholten, J. Soutendijk, J. Scholtz, J. Saltiel, L. Strakkee, R. Swillens, S. Tak, L. Verdickt, H. Vreugde, S. Vught (deleted: left school), Ebie Jekel.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> 
 
1937-1938, class 3B&nbsp;with Mr Van Gelder. 
Dinie Amelsbeek, Lia van den Ancker, Corrie Bouwmeester, Liesje Brilleman Annie v.d. Broek, Nellie Davidson, Vera Frank, Jopie Fuchs Lily van Gelder, John Groeneveld, Bep Groot Battav&eacute;, Gerrie Hildering Paultje Jacobs, Juultje Ketellapper, Rudi Kolthek, Hetty Lansink, Chelly Metzelaar, Ella Mulder, Yvonne van Ommen (deleted), Paula Ovink, Sally Philipse, Magda de Ruiter, Iza&auml;k Sl&ouml;sser, Gerrie v.d. Vegte, Loesje Verdickt, Robbie Arnoly, Martha van den Berg, Mary Bos, Lucy van Dijk, K&auml;the Egyedi, Liesbeth Goslar, Sally Kimel, Jaap de Leeuw, Loek Rijk, Gerda Moes, Peter Neuhaus, Appie Reiner, Rietje Swillens, Dick Bouma, Freetje de Groot, Robbie Hannes, Ebie Jekel, Sonja Mug, Hans Scholten, Jo Sealtiel, Leo Strackee.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> 
 
1938-1939, class 4B&nbsp;with Mr Van Gelder./Miss Godron 
Selma Agsteribbe, Diny Amelsbeek, Lia van den Ancker, Bob Arnoldy, Martha v/d Berg, Mary Bos, D.Bouma, Corrie Bouwmeester, L.Brilleman, Annie v/d Broeke (deleted), Nelly Davidson, Lucy van Dijk, K&auml;the Egyedi, Vera Frank, Lily van Gelder, Elisab. Goslar, Johnny Groenevelt, F. de Groot, Bep van Groot Battav&eacute;, R. Hannes, Gerrie Hildering, E. Jekel, Juultje Ketellapper, Sally Kimmel, Rudi Kolthek, Willy Lansink, Jaap de Leeuw, Rijk Loek, Gerda Moes, Sonja Mug, Elly Mulder, Peter Neuhaus, Paula Ovink, Sally Philipse, A. Reiner, Magda de Ruiter, B. Scholten, Jo Sealtiel, Iza&auml;k Sl&ouml;sser, Leo Strackee, Rie Swillens, Gerrie v/d Vegte, Loesje Verdick.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> 
 
1939-1940, class 5B&nbsp;with Miss&nbsp;Godron. 
B. Arnoldy, M van de Berg, M. Bos, D. Bouma, C. Bouwmeester, L. Brilleman, L. van Dijk, K. Egyedi, W. Engel, V. Frank, E. Goslar, F. de Groot (deleted: no longer able to pay), B. Groot Battav&eacute;, R. Hannes, G. Hildering, E. Jekel, S. Kimmel, F. Kolthek, A. Knebel (deleted: moved at the end of June), R. Kolthek, J. de Leeuw, W. Leyten, R. Loek, G. Moes, S. Mug, P. Neuhaus, A. Reiner, L. Rustenburg, R. Salomons, H. Scheerder, J. Schl&ouml;sser, H. Scholten, J. Scholtz, J. Sealtiel, L. Strackee, R. Swillens, L. Verdickt, J. Wiegel, D. Witjas (left 13/10).<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> 
 
1940-1941, class 6A with Miss Kuperus 
S. Agsteribbe, D. Amelsbeek, B. Arnoldy, L. Bakker (deleted) , W. Basz, W. Blauw, H. Bomers, C. Bouwmeester, L. Brilleman, A. Coppenhagen, M. Coster, A. Eering, K. Egyedi, V. Frank, E. Goslar, R. de Graaf, J. Groenevelt, B. de Groot Battav&eacute;, G. Hildering, R. van Gelderen, B. Janssen, J. Kolthek, I. Koopman, S. Krieg, J. de Leeuw, E. Lentz, L. de Levie, H. Maas, R. Metzelaar, G. Mittelmeijer, G. Moes, R. Muller, K. Musikant, L. Nijssen, A. Pachter, S. Philipse, E. Polak, R. Polak, K. Slaterus, J. Slosser, J. Soutendijk, T. Steen, H. Stork, Rie Swillens, G. van der Vegte, C. Westera S. Windt.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a> 
 
There is a photo of Anne&#39;s class with the caption&nbsp;1936 in Mr Van Gelder&#39;s class. There is also a photo of Anne in Van Gelder&#39;s class from 1938.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>&nbsp;There is also a photo of Anne together with Miss Godron, Martha van de Berg and Rebecca Salomons.<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="k506q" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Getuigen_I_090: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 26 maart 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hzxe9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_getuigen_I_119: Edith Frank aan Gertrud Naumann, gedateerd &#39;Freitag&#39;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8qoa8" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_002: Inschrijvingsregister Montessorischool, volgnummer 109.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ak5bk" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Familiearchief Anne Frank-Fonds (AFF), Bazel, Alice Frank, AFF_Alf_corr_18: Anne Frank aan Alice Frank, ongedateerd.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zomaw" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 15 June 1942, in: The Collected Works; transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="oi2wz" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_100: H.A.M. Kuperus aan Otto Frank (n.a.v. de schenking exemplaar van Het Achterhuis), juni 1947.</cite></li>
	<li data-footnote-id="t313h" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_070: Bitte schreiben Sie mir etwas &uuml;ber Anne Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="53thu" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_036: Cash ledger of the Parents&#39; Fund, Class 1B 1935-&#39;3.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wjnsq" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_037: Ouderfonds Klasse B 1936-&#39;37.</cite></li>
	<li data-footnote-id="g7tuf" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_038: Ouderfonds Klasse B 1937-&#39;38.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jypil" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_039: Ouderfonds Klasse B 1938-&#39;39.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5exmf" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_040: Ouderfonds Klasse B 1939-&#39;40.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j3636" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_027: Ouderfonds Klasse A 1940-&#39;41.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yu2i4" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_A_Frank_III_055: Fotoalbum van Anne Frank (&quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;), nr. 30; AFS, AFC, reg. code&nbsp; A_Montessori_III_002, nr. 004.</cite></li>
	<li data-footnote-id="chc1x" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_A_Frank_III_055: Fotoalbum van Anne Frank (&quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;), nr. 40.</cite></li>
</ol>
</section>

Anne Frank zat van het schooljaar 1935-36 tot en met het schooljaar 1940-41 op de Zesde Montessorieschool te Amsterdam.

Edith schreef&nbsp;aan Gertrud Naumann op&nbsp;26 maart 1935: Denk dir: heute muss ich Anne f&uuml;r die Schule anmelden; sie wird wohl weiter in der Montessori Schule bleiben.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Later schrijft ze: Anne kommt erst im August in die Schule.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Op 16 augustus 1935 was de dagtekening van Annes toelating op de 6e Montessorischool.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Ze kwam&nbsp;in klas 1B bij mijnheer Van Gelder. Hij bleef&nbsp;tot en met de vierde klas Annes meester. In de vijfde klas (`1939-&lsquo;40) zat ze bij juffrouw Godron en in klas 6A&nbsp;(1940-&rsquo;41) bij mevrouw Kuperus.

In het schooljaar&nbsp;1940-&#39;41&nbsp;scheef Anne&nbsp;aan haar Oma:&nbsp;Meester is nu al twee jaar van school af, nu dit jaar ben ik bij Mevrouw Kuperus (&hellip;).&nbsp;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;In haar dagboek schrijft Anne in 1942 over mevrouw Kuperus: &#39;(...)&nbsp;kwam ik in 6C bij mevrouw Kuperus de directrice terecht, wij hielden een hartroerend afscheid aan het einde van het schooljaar (...).&#39;<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Dagtekening van Annes uitschrijving was&nbsp;27 september 1941.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

Otto Frank schreef&nbsp;later aan mevrouw Kuperus: Anne was een echt Montessori-kind.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> In 1968 schreef&nbsp;Otto Frank: Voor Anne was het goed dat ze een Montessorischool bezocht, waar elke leerling heel individueel werd behandeld.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Door het Montessorisysteem wisselden de klassen van samenstelling. Anne had&nbsp;volgens de gegevens van het ouderfonds&nbsp;in de diverse klassen de volgende klasgenootjes: 
 
1935-1936, klas 1B bij meneer van Gelder. 
Lia v/d Ancker, Bob Arnoldy, Martha v./d. Berg, Mary Distelbrink, Bob Gatersleben (doorgehaald: van school), Lily van Gelder, Elis Goslar, Johnny Groenevelt, Sylvia Groot, Guusta Holzhausen, Sally Kimmel, Suze Koker (doorgehaald: van school), Jo Kolthek, Leo Kramer, Ruth Langendijk (doorgehaald: van school), Willy Lansink, Freetje de Leeuw, Jaap de Leeuw, Rijk Loek, Gerda Moes, Peter Neuhaus, Bob Overre, Sally Philipse, Betty Polk, Jacq. v. Praag, Greta Prette, Willy Reiman (doorgehaald), A. Reiner, Alex. Schaap, Willy Smits, Rie Swillens, Lettie Tielkemeyer, Loesje Werdick, Sonja Vugts, Els Wachenhausen, Ren&eacute;e Weber, Benny Weiss, Paula Ovink.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> 
 
1936-1937, klas 2B bij meneer van Gelder. 
L. v.d. Ancker, R. Arnoldy, M. Berg, D. Bouma, L. van Dijk, K. Egyedi, C. van Gelder, R. van Gelderen, E. Goslar, J. Groeneveld, F. de Groot, R. Hannes, S. Kimel, S. Krieg, H. Lansink, J. de Leeuw, J. Looy (doorgehaald: van school), R. Loek, G. Moes, S. Mug, B. de Muinck Keizer, E. Mulder, C. Muller, R. M&uuml;ller, P. Neuhaus, Y. v Ommen (doorgehaald B. Overre), P. Ovink, S. Philipse, A. Reiner, M. de Ruiter, H. Scholten, J. Soutendijk, J. Scholtz, J. Saltiel, L. Strakkee, R. Swillens, S. Tak, L. Verdickt, H. Vreugde, S. Vught (doorgehaald: van school), Ebie Jekel.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> 
 
1937-1938, klas 3B bij meneer van Gelder. 
Dinie Amelsbeek, Lia van den Ancker, Corrie Bouwmeester, Liesje Brilleman, Annie v.d. Broek, Nellie Davidson, Vera Frank, Jopie Fuchs Lily van Gelder, John Groeneveld, Bep Groot Battav&eacute;, Gerrie Hildering Paultje Jacobs, Juultje Ketellapper, Rudi Kolthek, Hetty Lansink, Chelly Metzelaar, Ella Mulder, Yvonne van Ommen (doorgehaald), Paula Ovink, Sally Philipse, Magda de Ruiter, Iza&auml;k Sl&ouml;sser, Gerrie v.d. Vegte, Loesje Verdickt, Robbie Arnoly, Martha van den Berg, Mary Bos, Lucy van Dijk, K&auml;the Egyedi, Liesbeth Goslar, Sally Kimel, Jaap de Leeuw, Loek Rijk, Gerda Moes, Peter Neuhaus, Appie Reiner, Rietje Swillens, Dick Bouma, Freetje de Groot, Robbie Hannes, Ebie Jekel, Sonja Mug, Hans Scholten, Jo Sealtiel, Leo Strackee.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> 
 
1938-1939, klas 4B, meneer van Gelder/juffrouw Godron 
Selma Agsteribbe, Diny Amelsbeek, Lia van den Ancker, Bob Arnoldy, Martha v/d Berg, Mary Bos, D.Bouma, Corrie Bouwmeester, L.Brilleman, Annie v/d Broeke (doorgehaald), Nelly Davidson, Lucy van Dijk, K&auml;the Egyedi, Vera Frank, Lily van Gelder, Elisab. Goslar, Johnny Groenevelt, F. de Groot, Bep van Groot Battav&eacute;, R. Hannes, Gerrie Hildering, E. Jekel, Juultje Ketellapper, Sally Kimmel, Rudi Kolthek, Willy Lansink, Jaap de Leeuw, Rijk Loek, Gerda Moes, Sonja Mug, Elly Mulder, Peter Neuhaus, Paula Ovink, Sally Philipse, A. Reiner, Magda de Ruiter, B. Scholten, Jo Sealtiel, Iza&auml;k Sl&ouml;sser, Leo Strackee, Rie Swillens, Gerrie v/d Vegte, Loesje Verdick.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> 
 
1939-1940, klas 5B bij juffrouw Godron. 
B. Arnoldy, M van de Berg, M. Bos, D. Bouma, C. Bouwmeester, L. Brilleman, L. van Dijk, K. Egyedi, W. Engel, V. Frank, E. Goslar, F. de Groot (doorgehaald, kan niet meer betalen), B. Groot Battav&eacute;, R. Hannes, G. Hildering, E. Jekel, S. Kimmel, F. Kolthek, A. Knebel (doorgehaald, eind juni verhuisd), R. Kolthek, J. de Leeuw, W. Leyten, R. Loek, G. Moes, S. Mug, P. Neuhaus, A. Reiner, L. Rustenburg, R. Salomons, H. Scheerder, J. Schl&ouml;sser, H. Scholten, J. Scholtz, J. Sealtiel, L. Strackee, R. Swillens, L. Verdickt, J. Wiegel, D. Witjas (weggegaan 13/10).<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> 
 
1940-1941, klas 6A bij mevrouw Kuperus 
S. Agsteribbe, D. Amelsbeek, B. Arnoldy, L. Bakker (doorgehaald) , W. Basz, W. Blauw, H. Bomers, C. Bouwmeester, L. Brilleman, A. Coppenhagen, M. Coster, A. Eering, K. Egyedi, V. Frank, E. Goslar, R. de Graaf, J. Groenevelt, B. de Groot Battav&eacute;, G. Hildering, R. van Gelderen, B. Janssen, J. Kolthek, I. Koopman, S. Krieg, J. de Leeuw, E. Lentz, L. de Levie, H. Maas, R. Metzelaar, G. Mittelmeijer, G. Moes, R. Muller, K. Musikant, L. Nijssen, A. Pachter, S. Philipse, E. Polak, R. Polak, K. Slaterus, J. Slosser, J. Soutendijk, T. Steen, H. Stork, Rie Swillens, G. van der Vegte, C. Westera S. Windt.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a> 
 
Er is een foto van de klas van Anne met het bijschrift 1936. bij mijnh. v. Gelder. Ook&nbsp;is er een foto van Anne in de klas van Van Gelder uit 1938.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>&nbsp;Verder is er ook een foto van Anne samen met juffrouw Godron, Martha v/d Berg en Rebecca Salomons.<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="k506q" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Getuigen_I_090: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 26 maart 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hzxe9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_getuigen_I_119: Edith Frank aan Gertrud Naumann, gedateerd &#39;Freitag&#39;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8qoa8" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_002: Inschrijvingsregister Montessorischool, volgnummer 109.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ak5bk" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Familiearchief Anne Frank-Fonds (AFF), Bazel, Alice Frank, AFF_Alf_corr_18: Anne Frank aan Alice Frank, ongedateerd.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zomaw" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 15 juni 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013. Uit de schooladministratie blijkt echter dat zij deel uitmaakte van 6A.</cite></li>
	<li data-footnote-id="oi2wz" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_100: H.A.M. Kuperus aan Otto Frank (n.a.v. de schenking exemplaar van Het Achterhuis), juni 1947.</cite></li>
	<li data-footnote-id="t313h" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_070: Bitte schreiben Sie mir etwas &uuml;ber Anne Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="y2uda" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_036: Kasschriftje van het ouderfonds, Klasse 1B 1935-&#39;3.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wjnsq" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_037: Ouderfonds Klasse B 1936-&#39;37.</cite></li>
	<li data-footnote-id="g7tuf" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_038: Ouderfonds Klasse B 1937-&#39;38.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jypil" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_039: Ouderfonds Klasse B 1938-&#39;39.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5exmf" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_040: Ouderfonds Klasse B 1939-&#39;40.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j3636" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_027: Ouderfonds Klasse A 1940-&#39;41.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yu2i4" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_A_Frank_III_055: Fotoalbum van Anne Frank (&quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;), nr. 30; AFS, AFC, reg. code&nbsp; A_Montessori_III_002, nr. 004.</cite></li>
	<li data-footnote-id="chc1x" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_A_Frank_III_055: Fotoalbum van Anne Frank (&quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;), nr. 40.</cite></li>
</ol>
</section>

The Sixth Montessori School&nbsp;is successively located on Dintelstraat, Amsterdam; Niersstraat 43 (kindergarten, May 23, 1934);<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Niersstraat 41 (primary school).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

From 9 April&nbsp;1934 to 13&nbsp;July 1935, Anne Frank attended Preparatory School No. 51, the kindergarten of the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In May &#39;34, that school moved from Dintelstraat to Niersstraat.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Anne moved it. She was in Miss Baldal&#39;s class. Two photos have been preserved showing Anne with Miss Baldal.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Head mistress of the school was Bernardina Cohen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> She remained so until 1941.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;As of 1955 the school was called Blauwe Zeedistel.

Anne also received primary education at the Sixth Montessori School. Her mother wrote to a former neighbor in Frankfurt in March 1935: &#39;Think about it: today I have to register Anne for school; She will probably stay in the Montessori school.&#39;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> The date of Anne&#39;s admission was 16 August 1935.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

She was successively taught by Mr. Van Gelder, Miss Godron and Miss&nbsp;Kuperus.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;According to school records, Anne was in class 6A with Miss&nbsp;Kuperus. Miss&nbsp;Kuperus was&nbsp;head mistress of the primary school.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

Anne was actually supposed to attend a seventh year of primary school, but this could not happen due to the exclusion of Jews from regular education. She therefore immediately went on to secondary school, namely the Jewish Lyceum.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-2" rel="footnote">[8]</a> In September 1941, one hundred and fifty-eight Jewish children had to leave the Sixth Montessori School. After the war, a memorial plaque was placed in the school building. The school was named after Anne Frank on 12 June 1957. <a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

In 1983, a large mural of a passage from Anne&#39;s diary was painted on the facade.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>&nbsp;In translation, it reads: &#39;I love Holland. I who, having no native country, had hoped it would become my fatherland, and I hope it still will. yours, Anne M. Frank.&#39;

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="h7k43" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessori_I_001: Handgeschreven notitie en brief Gemeente Amsterdam, 28 april 1934, voorin inschrijfboek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5eshn" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Algemeen Adresboek voor de stad Amsterdam 1938, p. 33 (voorwerk).</cite></li>
	<li data-footnote-id="bqzv1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: leerlingenregister Voorbereidende school No. 51, volgnummer 293.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1lpyu" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055: &quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;, nrs. 26 en 28.</cite></li>
	<li data-footnote-id="59qiy" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Algemeen Adresboek der stad Amsterdam. 85ste jaargang,&nbsp;1938-1939, Amsterdam: Ellerman, Harms &amp; Co., p. 35.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bjb96" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_getuigen_I_090: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 26 maart 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u9jwl" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_002: Inschrijvingsregister Montessorischool, volgnummer 109.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e92mw" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-8-2">b</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A,&nbsp;16 June 1942, in: The Collected Works, transl. from the Dutch by Susan Massotty,&nbsp;London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vl46m" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Bas Mol e.a. (red.), 6e Montessorischool Anne Frank. 75 jaar en springlevend!, Amsterdam: 6e Montessorischool Anne Frank, 2008, p. 48; Wikipedia: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/6th_Montessori_School_Anne_Frank" target="_blank">6th Montessori School Anne Frank</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9yrxf" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Schoolgids 6e Montessorischool Anne frank 2010 &ndash; 2011, p&nbsp; 5.</cite></li>
</ol>
</section>

De Zesde Montessorischool is achtereenvolgens gevestigd op de Dintelstraat, Amsterdam; Niersstraat 43 (kleuterschool, 23 mei 1934);<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Niersstraat 41 (lagere school).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Van 9 april 1934 tot 13 juli 1935 zat Anne Frank op Voorbereidende school no. 51, de kleuterschool van het Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In mei &rsquo;34 verhuisde die school van de Dintelstraat naar de Niersstraat.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>&nbsp; Anne maakte deze verhuizing mee. Ze zat in de klas bij juffrouw Baldal. Er zijn twee foto&rsquo;s bewaard gebleven waar Anne met juffrouw Baldal opstaat.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Hoofd van de school&nbsp;was Bernardina Cohen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Zij bleef dit tot 1941.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Vanaf 1955 heette de school de Blauwe Zeedistel.

Ook het lager onderwijs volgde Anne aan de Zesde Montessorischool. Haar moeder schreef in maart &rsquo;35 aan een vroeger buurmeisje in Frankfurt: &#39;Denk dir: heute muss ich Anne f&uuml;r die Schule anmelden; sie wird wohl weiter in der Montessori Schule bleiben.&#39;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> De datum van Annes toelating&nbsp;was 16 augustus 1935.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Ze had achtereenvolgens les van mijnheer Van Gelder, juffrouw Godron en mevrouw Kuperus.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;Volgens de schooladministratie zat Anne bij mevrouw Kuperus in klas 6A. Mevrouw Kuperus was&nbsp;hoofd van de lagere school.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

Anne moest eigenlijk een zevende jaar op de lagere school volgen, maar dit kon&nbsp;door de uitsluiting van Joden uit het reguliere onderwijs niet doorgaan. Ze ging daarom toch meteen door&nbsp;naar de middelbare school, en wel het Joods Lyceum.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-2" rel="footnote">[8]</a> In september &rsquo;41 moesten&nbsp;honderdachtenvijftig Joodse kinderen de Zesde Montessorischool verlaten. Na de oorlog&nbsp;is een herdenkingsplaquette in het schoolgebouw geplaatst.&nbsp;De school werd op 12 juni 1957 naar Anne Frank genoemd. <a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

In 1983&nbsp;werd op de gevel een grote muurschildering van een passage uit Annes dagboek aangebracht.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>&nbsp;De tekst luidt: &#39;Ik houd van Nederland, ik heb eenmaal gehoopt dat het mij vaderlandsloze als vaderland mag dienen, ik hoop het nog. Je Anne M. Frank.&#39;

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="h7k43" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessori_I_001: Handgeschreven notitie en brief Gemeente Amsterdam, 28 april 1934, voorin inschrijfboek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5eshn" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Algemeen Adresboek voor de stad Amsterdam 1938, p. 33 (voorwerk).</cite></li>
	<li data-footnote-id="bqzv1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: leerlingenregister Voorbereidende school No. 51, volgnummer 293.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1lpyu" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055: &quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;, nrs. 26 en 28.</cite></li>
	<li data-footnote-id="59qiy" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Algemeen Adresboek der stad Amsterdam. 85ste jaargang,&nbsp;1938-1939, Amsterdam: Ellerman, Harms &amp; Co., p. 35.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bjb96" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_getuigen_I_090: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 26 maart 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u9jwl" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_002: Inschrijvingsregister Montessorischool, volgnummer 109.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e92mw" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-8-2">b</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A,&nbsp;16 juni 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013</cite></li>
	<li data-footnote-id="vl46m" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Bas Mol e.a. (red.), 6e Montessorischool Anne Frank. 75 jaar en springlevend!, Amsterdam: 6e Montessorischool Anne Frank, 2008, p. 48; Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/6e_Montessorischool_Anne_Frank" target="_blank">6e Montessorischool Anne Frank</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9yrxf" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Schoolgids 6e Montessorischool Anne frank 2010 &ndash; 2011, p&nbsp; 5.</cite></li>
</ol>
</section>

After the summer vacation of 1934, Hanneli Goslar came to the kindergarten on Niersstraat. She did not know anyone there. At the bell table,&nbsp;she met Anne, who had been at the school since April that year.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;She had seen Anne once before in a shop. They embraced and struck up a friendship without words: &quot;From that day on, we were friends, and through us,&nbsp;our parents became friends, too.&quot;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="3ndj6" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, A_Montessorischool_I_0001: leerlingenregister School No. 51, volgnrs. 190 en 308.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="93sgs" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen I: interview met H.E. Pick &ndash; Goslar door David de Jongh en Teresien da Silva, Jeruzalem, 6 mei 2009, tijdcode 15:47:39 &ndash; 15:49:35.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Direct na de zomervakantie van 1934 kwam Hanneli Goslar naar de kleuterschool aan de Niersstraat. Zij kwam daar nieuw en onbekend binnen. Bij de bellentafel zag zij Anne staan, die al sinds april op de school zat.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Ze had Anne een keer eerder gezien in een winkel. Nu omarmden ze elkaar en sloten zonder woorden vriendschap: &ldquo;Vanaf die dag waren we vriendinnen, en door ons ook onze ouders.&rdquo;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="3ndj6" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, A_Montessorischool_I_0001: leerlingenregister School No. 51, volgnrs. 190 en 308.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="93sgs" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen I: interview met H.E. Pick &ndash; Goslar door David de Jongh en Teresien da Silva, Jeruzalem, 6 mei 2009, tijdcode 15:47:39 &ndash; 15:49:35.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Anne Frank and Hanneli Goslar friends in kindergarten

As soon as Anne Frank and Hanneli Goslar met in kindergarten, they were best friends.

Zodra Anne Frank en Hanneli Goslar elkaar ontmoeten op de kleuterschool zijn ze elkaars vrienden.

Anne Frank at the Sixth Montessori School

Anne Frank attended the Sixth Montessori School in Amsterdam from 1935 to 1941.

Anne Frank zat van 1935 tot 1941 op de Zesde Montessorischool te Amsterdam.

Verslag van onderzoek naar de Zesde Montessorischool en Anne Frank.

Onderzoeksverslag Zesde Montessorischool

Niet doen wat je wilt, maar willen wat je doet.

010009011134

Niersstraat 41, Zesde Montessorischool, 1936

Sixth Montessori school

The Sixth Montessori School was the primary school attended by Anne Frank.

De Zesde Montessorischool was de lagere school die door Anne Frank werd bezocht.

Albert Gomes de Mesquita attended the Sixth Montessori School, just like Anne.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;The original plan was for him to then move to the Montessori Lyceum.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> During the war years, he was in hiding for some time with Miss S&uuml;dfelt, a teacher at the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Around 2007, he wrote an extensive account of his time in hiding, but this has not been published.

Source personal data.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Addresses:&nbsp;Zoomstraat 21, Amsterdam.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="7i335" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne wrote: &quot;... he is really smart&quot;. Anne Frank, Diary Version A, 16 June 1942, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4iitu" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code A_Montessori_I_002: Inschrijfboek Zesde Montessorischool 1932-1959.</cite></li>
	<li data-footnote-id="tfxyv" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Gomes de Mesquita:&nbsp;Gesprek met Dineke Stam, 3 juni 1997.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hx8h3" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart S. Gomes de Mesquita; Geni: <a href="https://www.geni.com/people/Albert-Gomes-de-Mesquita/6000000023910857009" target="_blank">Albert Gomes de Mesquita</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ny7le" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies, Amsterdam, Archief 181e (W.S.H. Elte), inv. nr. 2f: Absentenregister klas 1LII Joods Lyceum, 1 maart &ndash; 17 juli 1942.</cite></li>
</ol>
</section>

Albert Gomes de Mesquita zat, net als Anne, op de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Hij zou daarna eigenlijk naar het Montessori Lyceum gaan.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Tijdens de oorlogsjaren was hij enige tijd ondergedoken bij juffrouw S&uuml;dfelt, onderwijzeres aan de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Rond&nbsp;2007&nbsp;schreef&nbsp;hij een uitgebreid verslag van zijn onderduikgeschiedenis, maar dit is niet voor publicatie beschikbaar.

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Adressen:&nbsp;Zoomstraat 21, Amsterdam.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="7i335" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne schreef: &quot;... hij is erg knap&quot;. Anne Frank, Dagboek A, 16 juni 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4iitu" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code A_Montessori_I_002: Inschrijfboek Zesde Montessorischool 1932-1959.</cite></li>
	<li data-footnote-id="tfxyv" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Albert Gomes de Mesquita:&nbsp;Gesprek met Dineke Stam, 3 juni 1997.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b3nz6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart S. Gomes de Mesquita; Geni: <a href="https://www.geni.com/people/Albert-Gomes-de-Mesquita/6000000023910857009" target="_blank">Albert Gomes de Mesquita</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ny7le" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies, Amsterdam, W.S.H. Elte (toegang 181e), inv. nr. 2f: Absentenregister klas 1LII Joods Lyceum, 1 maart &ndash; 17 juli 1942.</cite></li>
</ol>
</section>

Foto uit een poëziealbum dat is aangeboden aan juffrouw Südfeldt van de Zesde Montessorischool door de schoolverlaters van dat jaar, met onder meer de namen van Joodse kinderen die naar het Joods Lyceum moesten, juli 1941. Bijdragen met foto van veel voormalige klasgenoten van Anne Frank: Frederika de Leeuw, Martha van der Berg, Mary Distelbrink, Renée Weber, Leo Slager, Albert de Mesquita, Sol Kimel, Ab Rinat, Maurits Mossel.

B_Montessori_I_001.021

Albert de Mesquita, 1941

Albert Gomes de Mesquita was a classmate of Anne Frank at the Sixth Montessori School and the Jewish Lyceum..

Albert Gomes de Mesquita was een klasgenoot van Anne Frank op de Zesde Montessorischool en het Joods Lyceum.

Albert Gomes de Mesquita

Helena (Lena) S&uuml;dfeldt worked as a primary school teacher from 1921. From 25 May 1936 she taught at the Sixth Montessori School. In July of that year she passed the course theory and practice of Montessori education. Eight years later, on 26 May 1944, she became head of the newly founded Eighth Montessori School.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

In the summer of 1941, she received an album of photos and rhymes as a farewell gift from the sixth graders.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> These were:

<ul>
	<li>Frederika de Leeuw (1929 &ndash; 1943)</li>
	<li>Leny Mouwes (1929 &ndash; 1943)</li>
	<li>Freddy Elte (1929 &ndash; 1942)</li>
	<li>Martha van den Berg (1929 &ndash; 2013)</li>
	<li>Mary Distelbrink (1928 - ?)</li>
	<li>Ren&eacute;e Weber (1929)</li>
	<li>Elkan Sanders (1929 &ndash; 1943)</li>
	<li>Leo Slager (1928 &ndash; 1943)</li>
	<li>Albert de Mesquita (1930)</li>
	<li>Sally Kimmel (1928)</li>
	<li>Appie Reiner (1929)</li>
	<li>Jacob Pruijm (1928 - ?)</li>
	<li>Maurits Mossel (1929 &ndash; 1942)</li>
</ul>

Her pupil Albert de Mesquita went through a series of hiding addresses and also stayed at her house on Roelof Hartstraat for three months.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Roelof Hartstraat 34-III, Amsterdam; Meander 969, Amstelveen (1970).<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="w0gk1" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Afdeling Onderwijs (toegang 5191), inv. nr. 10022: Staat van dienst en stamkaart H.E. S&uuml;dfeldt.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6tuho" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code B_Montessorischool_I_0001.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lufy1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen I: Interview Albert Gomes de Mesquita door David de Jongh en Teresien da Silva, Eindhoven, 1 april 2009, tijdcode 16:00.03.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5f76q" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 302388): Archiefkaart H.E. S&uuml;dfeldt.</cite></li>
</ol>
</section>

Helena (Lena) S&uuml;dfeldt werkte vanaf 1921 als onderwijzeres in het lager onderwijs. Met ingang van 25 mei 1936 was zij&nbsp;verbonden aan de Zesde Montessorischool. In juli van dat jaar slaagde&nbsp;zij&nbsp;voor de cursus theorie en praktijk van het Montessorionderwijs. Acht jaar later, op 26 mei 1944 werd zij hoofd van de nieuw opgerichte Achtste Montessorischool.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

In de zomer van 1941 kreeg zij een album met foto&rsquo;s en versjes als afscheidscadeau van de zesde klassers.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Hierin schreven:

<ul>
	<li>Frederika de Leeuw (1929 &ndash; 1943)</li>
	<li>Leny Mouwes (1929 &ndash; 1943)</li>
	<li>Freddy Elte (1929 &ndash; 1942)</li>
	<li>Martha van den Berg (1929 &ndash; 2013)</li>
	<li>Mary Distelbrink (1928 - ?)</li>
	<li>Ren&eacute;e Weber (1929)</li>
	<li>Elkan Sanders (1929 &ndash; 1943)</li>
	<li>Leo Slager (1928 &ndash; 1943)</li>
	<li>Albert de Mesquita (1930)</li>
	<li>Sally Kimmel (1928)</li>
	<li>Appie Reiner (1929)</li>
	<li>Jacob Pruijm (1928 - ?)</li>
	<li>Maurits Mossel (1929 &ndash; 1942)</li>
</ul>

Haar leerling Albert de Mesquita doorliep een reeks onderduikadressen en verbleef ook drie maanden bij haar in huis op de Roelof Hartstraat.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Adres:&nbsp;Roelof Hartstraat 34-III, Amsterdam; Meander 969, Amstelveen (1970).<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="w0gk1" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Afdeling Onderwijs (toegang 5191), inv. nr. 10022: Staat van dienst en stamkaart H.E. S&uuml;dfeldt.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6tuho" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code B_Montessorischool_I_0001.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lufy1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen I: Interview Albert Gomes de Mesquita door David de Jongh en Teresien da Silva, Eindhoven, 1 april 2009, tijdcode 16:00.03.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5f76q" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 302388): Archiefkaart H.E. S&uuml;dfeldt.</cite></li>
</ol>
</section>

Lena Südfeldt was a teacher at the Sixth Montessori School.

Lena Südfeldt was als lerares verbonden aan de Zesde Montessorischool.

Lena Südfeldt

Hendrika (Rika) Kuperus was the head teacher of the Sixth Montessori School. Anne Frank was in her class in 1940-1941.

On 5 November 1925&nbsp;in Amsterdam, she married Sjoerd Kuperus, who died on 4 July 1988.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;From 1926&nbsp;on she worked at the First Montessori School in Amsterdam.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Out of three teachers from this school, the municipality chose her in 1934 to be the principal of the newly formed Sixth Montessori School. The fact that she had been passed over for an earlier nomination and that she was the breadwinner of her family&nbsp;weighed in the balance.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Anne wrote that she was in class 6C with Mrs Kuperus.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> According to the school&#39;s Parents&#39; Fund administration, Anne was in class 6A in school year 1940-1941.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Otto Frank gave Kuperus the diary to read as early as the beginning of 1946.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> He sent her a copy of Het Achterhuis in 1947. In the accompanying letter he wrote: &quot;You knew her so well, you understood her nature and she loved you so much&quot;.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> Rika Kuperus gave a book presentation on Het Achterhuis in about 1970.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Deurloostraat 34 III, Amsterdam; Koudum (&rsquo;64).<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="m3u8c" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Centraal Bureau voor Genealogie (CBG), Den Haag:&nbsp;Persoonskaart H.A.M. de Rooij.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wh2k8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Afdeling Onderwijs, toegang 5191, inv. nr. 9995: Stamkaart H.A.M. Kuperus-de Rooij.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ntn6i" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>SAA, Afdeling Onderwijs, inv. nr. 5630, volgnr. 4796: Concept en voordracht, 21 en 22 september 1934.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ns2ry" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 16 June 1942, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty,&nbsp;London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="708xm" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC ), reg. code A_Montessori_I_027: Kasschriftje.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jtzx4" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_100:&nbsp;Mw. Kuperus aan Otto Frank, 18 maart 1946.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9m4lw" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFC, AFC, reg. code OFA_100: Otto Frank aan mw. Kuperus, juni 1947.</cite></li>
	<li data-footnote-id="icl5l" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Kopie bij: AFS, Getuigenarchief Kuperus-de Rooy.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wlh39" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart H.A.M. de Rooij; CBG: Persoonskaart H.A.M. de Rooij.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r8pbf" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238):&nbsp;Archiefkaart H.A.M. de Rooij.</cite></li>
</ol>
</section>

Hendrika (Rika) Kuperus was hoofdonderwijzeres van de Zesde Montessorischool. Anne Frank zat in 1940-1941 bij haar in de klas.

Zij trouwde&nbsp;op&nbsp;5 november 1925&nbsp;in Amsterdam met Sjoerd Kuperus, die op&nbsp;4 juli 1988&nbsp;overleed.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Sinds&nbsp;1926 was&nbsp;ze werkzaam op de Eerste Montessorischool in Amsterdam.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Uit drie leerkrachten van deze school koos de gemeente haar in 1934&nbsp;als hoofd van de nieuw gevormde Zesde Montessorischool.&nbsp;Bij die beslissing woog mee dat zij bij een eerdere voordracht was gepasseerd, en dat zij voor haar gezin de kostwinner was.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Anne schrijft dat ze bij mevrouw Kuperus in klas 6C zit.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Volgens de administratie van het Ouderfonds van de school zat Anne in schooljaar 1940-&rsquo;41 in klas 6A.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Otto Frank&nbsp;gaf&nbsp;Kuperus het dagboek al begin 1946 ter lezing.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Hij stuurde&nbsp;haar in 1947 een exemplaar van&nbsp;Het Achterhuis.&nbsp;In de begeleidende brief schreef&nbsp;hij: &#39;U&nbsp;kende haar zoo goed, U begreep haar aard en ze hield zoo veel van U&#39;.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> Rika Kuperus maakte rond 1970 een boekbespreking van&nbsp;Het Achterhuis.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Deurloostraat 34 III, Amsterdam; Koudum (&rsquo;64).<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="m3u8c" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Centraal Bureau voor Genealogie (CBG), Den Haag:&nbsp;Persoonskaart H.A.M. de Rooij.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wh2k8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Afdeling Onderwijs, toegang 5191, inv. nr. 9995: Stamkaart H.A.M. Kuperus-de Rooij.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ntn6i" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>SAA, Afdeling Onderwijs, inv. nr. 5630, volgnr. 4796: Concept en voordracht, 21 en 22 september 1934.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ns2ry" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 16 juni 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="708xm" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC ), reg. code A_Montessori_I_027: Kasschriftje.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jtzx4" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_100:&nbsp;Mw. Kuperus aan Otto Frank, 18 maart 1946.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9m4lw" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFC, AFC, reg. code OFA_100: Otto Frank aan mw. Kuperus, juni 1947.</cite></li>
	<li data-footnote-id="icl5l" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Kopie bij: AFS, Getuigenarchief Kuperus-de Rooy.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9tj8b" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart H.A.M. de Rooij; CBG: Persoonskaart H.A.M. de Rooij.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r8pbf" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238):&nbsp;Archiefkaart H.A.M. de Rooij.</cite></li>
</ol>
</section>

Anne Frank gaat tussen 1935 en 1941 naar de Zesde Montessorischool aan de Niersstraat 43 in Amsterdam. Wegens de anti-joodse maatregelen van de bezetter dienen schooldirecties een lijst met Joodse leerlingen samen te stellen. Deze kinderen worden verplicht om onderwijs te volgen op een school met alleen Joodse leerlingen. Als gevolg van dit besluit gaan Anne en Margot Frank in 1941 naar het Joods Lyceum in Amsterdam, totdat zij vanwege de onderduik in het Achterhuis in 1942 geen regulier onderwijs meer kunnen volgen. Deze foto is afkomstig uit een album dat is verzameld door het hoofd van de Zesde Montessorischool in Amsterdam, H.A.M. Kuperus-De Rooy. Zij was lerares van Anne Frank in de zesde klas. Het album bevat foto's van onder meer schoolreisjes, sportdagen, klassenfoto's, toneelopvoeringen en van de naamgeving van de Zesde Montessorischool naar de Anne Frank School op 12 juni 1957. Bij die gelegenheid zijn onder meer Johannes Kleiman en Miep Gies aanwezig. Ter nagedachtenis van Anne Frank draagt de Zesde Montessorischool vanaf 12 juni 1957 haar naam.

A_Montessori_III_001.084

Mevrouw Kuperus met een leerling tijdens een schoolreisje, datum onbekend

Rika Kuperus was head teacher of the Sixth Montessori School.

Rika Kuperus was hoofdonderwijzeres van de Zesde Montessorischool.

Rika Kuperus - de Rooij

Irene Ceurvorst was in the infants class of the Sixth Montessori School with Anne Frank. She can be seen in a class photo of the infants class, on which Jan Wiegel based his film De Klas&nbsp;(The Class). This photo is also in Anne&#39;s photo album Blanco Electro Huishoudboek (Blank Electro Household Book), which she compiled while in hiding. In it, Anne incorrectly refers to her as Irene Coster.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Class photos showed that Irene had&nbsp;a form of dwarfism.

Irene Ceurvorst first attended Preparatory School No. 51 from 11 June 1934 to 13 July 1935, and then transferred to the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> On 27 January 1939, she was deregistered there in the context of a move to Bussum.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;The family actually moved to Naarden.

She came from a family of car dealers. Her father&nbsp;was also a car dealer.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> The Ceurvorst company supplied Chrysler Cabriolets, among other things.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Amsteldijk 151, Amsterdam; Brediusweg 74, Naarden.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="l0nmm" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_AFrank_III_055: Fotoalbum &ldquo;Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937&rdquo;, klassenfoto&rsquo;s op pagina&rsquo;s 26 en 28, met achterop namen in het handschrift van Anne Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h9dlo" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessorischool_I_0001: Leerlingenregister School voor VO no. 51, volgnr. 302.</cite></li>
	<li data-footnote-id="okfli" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessorischool_I_0002: leerlingenregister Zesde Montessorischool, volgnr. 107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="p9nc6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer) 5422: Gezinskaart A.P.M. Ceurvorst (1891).</cite></li>
	<li data-footnote-id="nbg1r" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Advertentie &ldquo;Zoo juist ontvangen&rdquo;, De Telegraaf, 1 mei 1933.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gns5d" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>&ldquo;Familieberichten&rdquo;, De Telegraaf, 29 maart 1928; &quot;Familiberichten&quot;, De Telegraaf, 10 april 1984.</cite></li>
</ol>
</section>

Irene Ceurvorst zat&nbsp;met Anne Frank in de kleuterklas van de Zesde Montessorischool.&nbsp;Ze is te zien op een klassenfoto van de kleuterklas, waarop Jan Wiegel zijn film De klas baseerde. Deze foto zit ook in Annes fotoalbum Blanco Electro Huishoudboek,&nbsp;dat zij tijdens de onderduik samenstelde. Daar noemt Anne haar foutief Irene Coster.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Op de klassenfoto&rsquo;s is te zien dat Irene een vorm van dwerggroei heeft

Irene Ceurvorst bezocht&nbsp;eerst de Voorbereidende school No. 51 van 11 juni 1934 tot 13 juli 1935, en stapte toen&nbsp;over naar de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Per 27 januari 1939 werd&nbsp;ze daar uitgeschreven vanwege een verhuizing naar Bussum.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Het gezin verhuisde&nbsp;eigenlijk naar Naarden.

Ze kwam uit een familie van autohandelaren. Ook haar vader deed&nbsp;in auto&rsquo;s.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> De firma Ceurvorst leverde&nbsp;onder meer Chrysler Cabriolets.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Amsteldijk 151, Amsterdam; Brediusweg 74, Naarden.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="l0nmm" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_AFrank_III_055: Fotoalbum &ldquo;Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937&rdquo;, klassenfoto&rsquo;s op pagina&rsquo;s 26 en 28, met achterop namen in het handschrift van Anne Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h9dlo" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessorischool_I_0001: Leerlingenregister School voor VO no. 51, volgnr. 302.</cite></li>
	<li data-footnote-id="okfli" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessorischool_I_0002: leerlingenregister Zesde Montessorischool, volgnr. 107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="p9nc6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer) 5422: Gezinskaart A.P.M. Ceurvorst (1891).</cite></li>
	<li data-footnote-id="nbg1r" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Advertentie &ldquo;Zoo juist ontvangen&rdquo;, De Telegraaf, 1 mei 1933.</cite></li>
	<li data-footnote-id="arahz" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>&ldquo;Familieberichten&rdquo;, De Telegraaf, 29 maart 1928; &quot;Familiberichten&quot;, De Telegraaf, 10 april 1984.</cite></li>
</ol>
</section>

Irene Ceurvorst was in the infants class of the Sixth Montessori School together with Anne.

Irene Ceurvorst zat samen met Anne in de kleuterklas van de Zesde Montessorischool.

Irene Ceurvorst

Jan Gerrit Enno van Gelder was a teacher of Anne Frank at the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> In June 1947 Otto Frank gave him a copy of the first edition of Het Achterhuis&nbsp;with an accompanying note.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Weesperzijde 122 boven, Amsterdam (&rsquo;38); Reitdiepstraat 10 III (March &rsquo;40); Hunzestraat 45 III (Sept. &#39;40).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="1ixh8" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne refers to him as Mr van Gelder. Anne Frank, Diary Version A, 16 June 1942, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5hihx" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collecties, Otto Frank Archief, reg. code OFA_100: Otto Frank aan J.G.E. van Gelder, juni 1947.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xgplq" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart J.G.E. van Gelder.</cite></li>
</ol>
</section>

Jan Gerrit Enno van Gelder was een onderwijzer van Anne Frank op de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij kreeg&nbsp;van&nbsp;Otto Frank&nbsp;in juni 1947 een exemplaar van de eerste druk van&nbsp;Het Achterhuis&nbsp;met een begeleidend briefje.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Weesperzijde 122 boven, Amsterdam (&rsquo;38); Reitdiepstraat 10 III (maart &rsquo;40); Hunzestraat 45 III (sept. &#39;40).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="k9hz6" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Wordt door Anne aangeduid als: mijnheer v. Gelder..Anne Frank, Dagboek A, 16 juni 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5hihx" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collecties, Otto Frank Archief, reg. code OFA_100: Otto Frank aan J.G.E. van Gelder, juni 1947.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xgplq" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart J.G.E. van Gelder.</cite></li>
</ol>
</section>

Klassenfoto van de Zesde Montessorischool in Amsterdam, 1938. Anne Frank staat rechts achterin, naast de onderwijzer, in een wit jurkje. Andere kinderen o.a.: Hannah Goslar (midden achter, wit kraagje), Kitty Egyedi (rechts naast Hannah) Juultje Ketellapper (achter Anne, wit kraagje), links van Juultje: Iet Swillens, Martha van den Berg (vooraan, donker geruit jurkje, blond, zijscheiding, speldje)
Anne Frank gaat tussen 1935 en 1941 naar de Zesde Montessorischool aan de Niersstraat 43 in Amsterdam. Wegens de anti-joodse maatregelen van de bezetter dienen schooldirecties een lijst met Joodse leerlingen samen te stellen. Deze kinderen worden verplicht om onderwijs te volgen op een school met alleen Joodse leerlingen. Als gevolg van dit besluit gaan Anne en Margot Frank in 1941 naar het Joods Lyceum in Amsterdam, totdat zij vanwege de onderduik in het Achterhuis in 1942 geen regulier onderwijs meer kunnen volgen. Deze foto is afkomstig uit een album dat is verzameld door het hoofd van de Zesde Montessorischool in Amsterdam, H.A.M. Kuperus-De Rooy. Zij was tevens lerares van Anne Frank in de zesde klas. Het album bevat foto's van onder meer schoolreisjes, sportdagen, klassenfoto's, toneelopvoeringen en van de naamgeving van de Zesde Montessorischool naar de Anne Frank School op 12 juni 1957. Bij die gelegenheid zijn onder meer Johannes Kleiman en Miep Gies aanwezig. Ter nagedachtenis van Anne Frank draagt de Zesde Montessorischool vanaf 12 juni 1957 haar naam.

A_Montessori_III_002.004

Klassenfoto van de Montessorischool met onderwijzer J.G.E. van Gelder. Anne Frank staat naast hem, 1938

Van Gelder was a teacher of Anne Frank at the Sixth Montessori School.

Van Gelder was een leraar van Anne Frank op de Zesde Montessorischool.

Jan Gerrit Enno van Gelder

Juultje (Julie) Ketellapper was a classmate of Anne&#39;s at the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

She grew up in the Rivierenbuurt district. She was a few months old when she came to live in Deurloostraat. From August 1938 she went to the Montessori kindergarten in Niersstraat.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> On 4 September 1934, she started primary school, which she left on 13 July 1940.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In the school years 1937-38 and 1938-39 she was in Anne&#39;s class.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Then she went to the Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes (Municipal High School for Girls).

On 12 June 1939, she celebrated Anne&#39;s tenth birthday. She was in the photo&nbsp;which was taken on that occasion, together with Anne and seven other girls.&nbsp;<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Two weeks later, it was her birthday. Her friend Kitty Egyedi gave her a poetry album as a present. Anne Frank, Kitty Egyedi and Hanneli Goslar, among others, wrote verses in it.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> After 1945 it passed to Kitty Egyedi, who later donated it to the Anne Frank House. Juultje herself wrote a verse in the album of Mary Bos on 5 September 1938.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

When the Girls&#39; High School had to provide the names of Jewish pupils because of educational segregation in the summer of 1941, Juultje was in the class Gymnasium IV.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;She then went to the Jewish High School and entered class 2L and the following year 3L.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

In the afternoon of 21 July 1942, her bicycle was stolen from the bicycle parking area of the Jewish High School. She reported it the next morning.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

Together with her parents and sister Josine she was arrested, probably during the raid in Zuid on 20 June 1943. On 6 July they were transported to Sobibor, where the whole family was gassed on arrival on 9 July.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

Addresses: Holendrechtstraat 45-I, Amsterdam;<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> Deurloostraat 50-I, Amsterdam (October 1928).<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="m7w01" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Juultje Ketellapper is one of Anne Frank&#39;s friends portrayed in: Janny van der Molen, Vergeet mij niet. Anne Franks vrienden en vriendinnen, Amsterdam: Ploegsma, 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gup60" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessorischool_I_001: Leerlingenregister Voorbereidende school No. 51, volgnr. 156.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9qcm1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessorischool_I_002: Inschrijfboek Zesde Montessorischool, volgnr. 74.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zqhnz" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessorischool_I_039: Ouderfonds Klasse B 1938-&#39;39; en 039: 1939-&rsquo;40.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ho0ml" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055.089: Groepsfoto op het Merwedeplein, 12 juni 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v2pne" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Frank_I_018: Po&euml;ziealbum Juultje Ketellapper.</cite></li>
	<li data-footnote-id="w3hr1" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Frank_I_017: Po&euml;ziealbum Mary Bos.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3nql2" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Secretarie, Afdeling onderwijs en rechtsvoorgangers (toegang 5191): inv. nr. 7410, volgnr. 2802, opgave van het Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes, 16 juli 1914.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a1pun" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Dienke Hondius, Absent. Herineringen aan het Joods Luceum Amsterdam, 1941 &ndash; 1943, Amsterdam: Vassallucci, 2001, p. 272 &ndash; 273.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wxrlc" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam (toegang 5225), inv. nr. 6070: Meldingsrapporten bureau Jonas Daniel Meijerplein, 22 juli 1942, mut. 11.50 v.m.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f1q11" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Joods Monument: <a href="https://www.joodsmonument.nl/en/page/206446/juliette-nanny-ketellapper" target="_blank">Juliette Nanny Ketellapper</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mq2yx" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart S. Ketellapper (1900).</cite></li>
	<li data-footnote-id="vwf3q" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart J.N. Ketellapper.</cite></li>
</ol>
</section>

&nbsp;

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Juultje (Julie) Ketellapper was een klasgenoot&nbsp;van Anne op de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Ze groeide&nbsp;op in de Rivierenbuurt. Ze is een paar maanden oud als ze in de Deurloostraat kwam wonen. Vanaf augustus 1938 gaat ze naar de Montessori-kleuterschool in de Niersstraat.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Op 4 september 1934 begon&nbsp;ze aan de lagere school, die ze verliet&nbsp;op 13 juli 1940.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> In de schooljaren 1937 &ndash; &rsquo;38 en 1938 &ndash; &rsquo;39&nbsp;zat ze bij Anne in de klas.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Daarna ging&nbsp;ze naar het Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes.

Op 12 juni 1939 was&nbsp;ze op Annes tiende verjaardag. Ze stond&nbsp;op de foto, die bij die gelegenheid is gemaakt, samen met Anne en nog zeven meisjes.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Twee weken later is ze zelf jarig. Ze kreeg&nbsp;van haar vriendin Kitty Egyedi een po&euml;ziealbum cadeau. Hierin schreven onder meer Anne Frank, Kitty Egyedi en Hanneli Goslar een versje.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Het kwam na 1945 terecht bij Kitty Egyedi, die het later aan de Anne Frank Stichting schonk. Zelf schreef Juultje op 5 september 1938 een versje in het album van Mary Bos.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Als het Meisjeslyceum in de zomer van 1941 vanwege de onderwijssegregatie de namen van de Joodse leerlingen moest opgeven zat&nbsp;Juultje in Gymnasium IV.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Vervolgens ging&nbsp;ze naar het Joods Lyceum en kwam&nbsp;daar in klas 2L en het jaar daarop in 3L.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

In de middag van 21 juli 1942 werd haar fiets gestolen uit de stalling van het Joods&nbsp;Lyceum. Ze deed&nbsp;daar de volgende ochtend aangifte van.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

Samen met haar ouders en zus Josine werd&nbsp;ze opgepakt, vermoedelijk bij de razzia in Zuid van 20 juni 1943. Op 6 juli gingen&nbsp;ze op transport naar Sobibor, waar het hele gezin&nbsp;bij aankomst op&nbsp;9 juli werd&nbsp;vergast.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

Adressen: Holendrechtstraat 45-I, Amsterdam;<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> Deurloostraat 50-I, Amsterdam (okotber 1928).<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="m7w01" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Juultje Ketellapper is &eacute;&eacute;n van de vriendinnen van Anne Frank die wordt geportretteerd in: Janny van der Molen, Vergeet mij niet. Anne Franks vrienden en vriendinnen, Amsterdam: Ploegsma, 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gup60" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessorischool_I_001: Leerlingenregister Voorbereidende school No. 51, volgnr. 156.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9qcm1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessorischool_I_002: Inschrijfboek Zesde Montessorischool, volgnr. 74.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zqhnz" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessorischool_I_039: Ouderfonds Klasse B 1938-&#39;39; en 039: 1939-&rsquo;40.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ho0ml" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055.089: Groepsfoto op het Merwedeplein, 12 juni 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v2pne" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Frank_I_018: Po&euml;ziealbum Juultje Ketellapper.</cite></li>
	<li data-footnote-id="w3hr1" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Frank_I_017: Po&euml;ziealbum Mary Bos.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3nql2" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Secretarie, Afdeling onderwijs en rechtsvoorgangers (toegang 5191): inv. nr. 7410, volgnr. 2802, opgave van het Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes, 16 juli 1914.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a1pun" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Dienke Hondius, Absent. Herineringen aan het Joods Luceum Amsterdam, 1941 &ndash; 1943, Amsterdam: Vassallucci, 2001, p. 272 &ndash; 273.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wxrlc" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam (toegang 5225), inv. nr. 6070: Meldingsrapporten bureau Jonas Daniel Meijerplein, 22 juli 1942, mut. 11.50 v.m.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f1q11" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Joods Monument: <a href="https://www.joodsmonument.nl/nl/page/206446/juliette-nanny-ketellapper" target="_blank">Juliette Nanny Katellapper</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mq2yx" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart S. Ketellapper (1900).</cite></li>
	<li data-footnote-id="vwf3q" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart J.N. Ketellapper.</cite></li>
</ol>
</section>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Juultje Ketellapper was a classmate of Anne's at the Sixth Montessori School.

Juultje Ketellapper was een klasgenoot van Anne op de Zesde Montessorischool.

Juultje Ketellapper

Margaretha Godron was Anne Frank&#39;s teacher at the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She was the daughter of a teacher,<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> and obtained her HBS diploma on 22 June 1932 at the Municipal Lyceum for Girls&nbsp;in Amsterdam.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In the summer of 1934, she passed the &#39;useful handicrafts&#39;&nbsp;exam.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> On 23 July 1937, she also obtained the certificate of proficiency as a head teacher.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> From 16 August 1939, she was a teacher at the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;Towards the end of her career, she published a book on Montessori pedagogy.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;Address: Lutmastraat 263 II, Amsterdam.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="d2a2f" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 16 June 1942, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v180w" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Stadsarchied Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238):&nbsp;Archiefkaart W.F.J. Godron.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ur5a8" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Godron:&nbsp;Kopie Getuigschrift HBS-4. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="msqr3" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>&quot;Examen nuttige handwerken&quot;,&nbsp;Algemeen Handelsblad, 31 juli 1934.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1oirt" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Godron: Kopie akte.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5l1ja" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief Godron:&nbsp;Kopie &lsquo;Staat van Dienst&rsquo;, opgesteld 13 maart 1973.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8dee3" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>M. Godron,&nbsp;Montessoriopvoeding en -onderwijs. Montessoriopvoeding en -onderwijs waarbij ingbegrepen kosmische opvoeding, voortbouwend op de montessorikleuterschool, Groningen: Wolters Noordhoff, z.j. (1974).</cite></li>
	<li data-footnote-id="i2jmq" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart M. Godron; Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: Extract-persoonslijst M. Godron.</cite></li>
</ol>
</section>

Margaretha Godron was lerares van Anne Frank op de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Ze was&nbsp;de dochter van een onderwijzer,<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> en&nbsp;behaalde&nbsp;op&nbsp;22 juni 1932&nbsp;haar HBS-diploma aan het&nbsp;Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes&nbsp;in Amsterdam.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In de zomer van 1934 slaagde&nbsp;ze voor het examen &quot;nuttige handwerken&quot;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Ze behaalde&nbsp;verder op&nbsp;23 juli 1937&nbsp;de akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzeres.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Vanaf&nbsp;16 augustus 1939&nbsp;was zij onderwijzeres aan de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;Tegen het einde van haar loopbaan publiceerde zij een boek over de montessoriaanse pedagogiek.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;Adres: Lutmastraat 263 II, Amsterdam.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="d2a2f" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 16 juni 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v180w" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238):&nbsp;Archiefkaart W.F.J. Godron.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ur5a8" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Godron:&nbsp;Kopie Getuigschrift HBS-4. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="msqr3" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>&quot;Examen nuttige handwerken&quot;,&nbsp;Algemeen Handelsblad, 31 juli 1934.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1oirt" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Godron: Kopie akte.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5l1ja" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief Godron:&nbsp;Kopie &lsquo;Staat van Dienst&rsquo;, opgesteld 13 maart 1973.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8dee3" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>M. Godron,&nbsp;Montessoriopvoeding en -onderwijs. Montessoriopvoeding en -onderwijs waarbij ingbegrepen kosmische opvoeding, voortbouwend op de montessorikleuterschool, Groningen: Wolters Noordhoff, z.j. (1974).</cite></li>
	<li data-footnote-id="mapis" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart M. Godron; Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: Extract-persoonslijst M. Godron.</cite></li>
</ol>
</section>

Foto op p.40 in het album 'Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937'. Anne Frank heeft dit album (gedeeltelijk) tijdens de onderduikperiode samengesteld. 
Anne Frank, haar juf en twee klasgenoten op de Montessorischool. Bijschrift in handschrift Anne: 'v.l.n.r. Martha v.d. Berg - juf. Godron - Anne - Rela Salomon'. Amsterdam, winter 1940. Twee foto's van dezelfde situatie op deze pagina.

A_AFrank_III_055.107

Martha van den Berg, juffrouw Godron, Anne Frank, Rela Salomon, Amsterdam, 1940

Margaretha Godron was Anne Frank's teacher at the Sixth Montessori School.

Margaretha Godron was lerares van Anne Frank op de Zesde Montessorischool.

Margaretha Godron

Martha van den Berg was a classmate of Anne Frank at the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;She had an older brother and two younger sisters.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> She attended the Sixth Montessori School from 16 August 1935 to 12 July 1941. After that she went to the Municipal Lyceum for Girls.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In 1939, Martha attended Anne Frank&#39;s tenth birthday party. She is in a photo taken that day, together with Anne, Kitty Egyedi, Mary Bos, Iet Swillens, Lucie van Dijk, Hanneli Goslar, Juultje Ketellapper and Sanne Ledermann .<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

When she was at home during the war years because her sister had diphtheria, her physics teacher gave her a popular science book on physics. This encouraged her to study physics.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

She married Pieter Schenck on 14 January 1956.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;&nbsp;Address: Westerscheldeplein 15hs, Amsterdam.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="cprqa" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Martha van den Berg is one of Anne Frank&#39;s friends portrayed in: Janny van der Molen, Vergeet mij niet. Anne Franks vrienden en vriendinnen, Amsterdam: Ploegsma, 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vhy3z" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart F. van den Berg (1894).</cite></li>
	<li data-footnote-id="8b8cn" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessorischool_I_001: Leerlingenregister Zesde Montessorischool, volgnr. 106.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2y7b4" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055.089: Foto met bijschrift in album &lsquo;Blanco Electro Monster Huishoudboek&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4hkv2" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen II: Interview Martha Schenck &ndash; van den Berg door Teresien da Silva, Voorburg, 3 april 2013, tijdcode 19:44:04.</cite></li>
	<li data-footnote-id="54t1r" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart W.A. Schenck (1896).</cite></li>
	<li data-footnote-id="93jb8" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart F. van den Berg (1894); AFS, Getuigenarchief, Schenck &ndash; van den Berg: Rouwkaart Martha van den Berg, juli 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e4w8a" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart F. van den Berg (1894).</cite></li>
</ol>
</section>

Martha van den Berg was een klasgenoot&nbsp;van&nbsp;Anne Frank op de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Ze groeide op met een oudere broer en twee jongere zussen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Ze bezocht van 16 augustus 1935 tot 12 juli 1941 de Zesde Montessorischool. Daarna ging ze naar het Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In 1939 was Martha aanwezig op de tiende verjaardag van Anne Frank. Met Anne, Kitty Egyedi, Mary Bos, Iet Swillens, Lucie van Dijk, Hanneli Goslar, Juultje Ketellapper en Sanne Ledermann staat ze op een foto die toen is gemaakt.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Toen ze tijdens de oorlogsjaren thuis zat vanwege een zusje met difterie kreeg ze van haar natuurkundelerares een populairwetenschappelijk natuurkundeboek. Dat stimuleerde haar om natuurkunde te gaan studeren.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Ze trouwde op 14 januari 1956 met Pieter Schenck.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Adres: Westerscheldeplein 15hs, Amsterdam.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="cprqa" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Martha van den Berg is &eacute;&eacute;n van de vriendinnen van Anne Frank die wordt geportretteerd in: Janny van der Molen, Vergeet mij niet. Anne Franks vrienden en vriendinnen, Amsterdam: Ploegsma, 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vhy3z" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart F. van den Berg (1894).</cite></li>
	<li data-footnote-id="8b8cn" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessorischool_I_001: Leerlingenregister Zesde Montessorischool, volgnr. 106.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2y7b4" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055.089: Foto met bijschrift in album &lsquo;Blanco Electro Monster Huishoudboek&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4hkv2" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen II: Interview Martha Schenck &ndash; van den Berg door Teresien da Silva, Voorburg, 3 april 2013, tijdcode 19:44:04.</cite></li>
	<li data-footnote-id="54t1r" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart W.A. Schenck (1896).</cite></li>
	<li data-footnote-id="hdpzo" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart F. van den Berg (1894); AFS, Getuigenarchief, Schenck &ndash; van den Berg: Rouwkaart Martha van den Berg, juli 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e4w8a" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart F. van den Berg (1894).</cite></li>
</ol>
</section>

Martha van den Berg.PNG

Martha van den Berg, 1938

Martha van den Berg was a classmate of Anne Frank at the Sixth Montessori School.

Martha van den Berg was een klasgenoot van Anne Frank op de Zesde Montessorischool.

Martha van den Berg

Mary Bos was a classmate of Anne Frank at the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She was the daughter of the well-known billiards player (multiple times champion) Arie Bos, who had met his wife (an American billiards champion) during a match in the United States.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

A few months before the German invasion, the family emigrated permanently to the USA. It was not easy, because her brother and her mother were American citizens, but she and her father were not.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

She is in Anne Frank&#39;s tenth-birthday photo taken at Merwedeplein,<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;together with&nbsp;Anne Frank, Hanneli Goslar, Sanne Ledermann, Juultje Ketellapper, K&auml;the Egyedi, Ietje Swillens, Lucie van Dijk and&nbsp;Martha van de Berg.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Anne wrote in her diary on January&nbsp;6th 1944&nbsp;that she had dreamed about Mary.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Address:&nbsp;Roompotstraat 12 boven, Amsterdam.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-2" rel="footnote">[7]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="13qss" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 6 January 1944, in:The Collected Works; [transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wv2nk" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arie_Bos" target="_blank">Arie Bos</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7jarh" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite><a href="#footnote-marker-2-1">^</a>&nbsp;Anne Frank Stichting (<cite>AFS), Getuigenarchief, Bos, Mary.</cite></cite></li>
	<li data-footnote-id="7ddo2" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_AFrank_III_055.089: Groepsfoto op het Merwedeplein, 12 juni 1939.</cite></cite></li>
	<li data-footnote-id="o5p9b" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Mary Bos is one of Anne Frank&#39;s friends portrayed in: Janny van der Molen, Vergeet mij niet. Anne Franks vrienden en vriendinnen, Amsterdam: Ploegsma, 2022.</cite></cite></li>
	<li data-footnote-id="9rhlc" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version B,&nbsp;6 January 1944, in: The Collected Works.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zdhg1" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-7-2">b</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Inschrijfboek Zesde Montessorischool.</cite></li>
</ol>
</section>

Mary Bos was een klasgenoot van Anne Frank op de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Ze was&nbsp;de dochter van de bekende biljarter (veelvuldig kampioen) Arie Bos die tijdens een wedstrijd in de Verenigde Staten zijn vrouw (Amerikaans biljartkampioene) had&nbsp;leren kennen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Enkele maanden voor de Duitse inval emigreerde&nbsp;het gezin definitief naar de VS. Het had&nbsp;de nodige voeten in de aarde omdat haar broer en moeder Amerikaanse staatsburgers waren, maar zij en haar vader niet.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Ze staat op&nbsp;Anne Franks&nbsp;tiende-verjaardagssfoto genomen op het Merwedeplein,<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;samen met Anne Frank, Hanneli Goslar, Sanne Ledermann, Juultje Ketellapper, K&auml;the Egyedi, Ietje Swillens, Lucie van Dijk en Martha van de Berg.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Anne schreef &nbsp;in haar dagboek op 6 januari 1944 dat ze over Mary had gedroomd.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Bron persoonsgegevens (sterfdatum onbekend).<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Adres:&nbsp;Roompotstraat 12 boven, Amsterdam.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-2" rel="footnote">[7]</a>

<section bis_size="{&quot;x&quot;:20,&quot;y&quot;:186,&quot;w&quot;:1060,&quot;h&quot;:235,&quot;abs_x&quot;:241,&quot;abs_y&quot;:1752}" class="footnotes">
<header bis_size="{&quot;x&quot;:35,&quot;y&quot;:203,&quot;w&quot;:1030,&quot;h&quot;:23,&quot;abs_x&quot;:256,&quot;abs_y&quot;:1769}">
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="13qss" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 6 januari 1944, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ef9tf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arie_Bos" target="_blank">Arie Bos</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="c2rlp" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Bos, Mary.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7ddo2" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_AFrank_III_055.089: Groepsfoto op het Merwedeplein, 12 juni 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="o5p9b" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Mary Bos is &eacute;&eacute;n van de vriendinnen van Anne Frank die wordt geportretteerd in: Janny van der Molen, Vergeet mij niet. Anne Franks vrienden en vriendinnen, Amsterdam: Ploegsma, 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zzvho" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek B,&nbsp;6 januari- 1944, in: Verzameld werk.</cite></li>
	<li data-footnote-id="crrro" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-7-2">b</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Montessori_I_001: Inschrijfboek Zesde Montessorischool.</cite></li>
</ol>
</section>

Mary Bos was a classmate of Anne Frank at the Sixth Montessori School.

Mary Bos was een klasgenoot van Anne Frank op de Zesde Montessorischool.

Mary Bos

Maurice (Theo) Coster was a classmate of Anne Frank in the sixth year at the Sixth Montessori School<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;and the first year of the Jewish Lyceum.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> At the age of 14, he went into hiding. During the war he was in various hiding places. As a child in hiding he chose the name Theo. He used this name for the rest of his life.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In 1955 Theo emigrated to Israel. He married Ora and had two sons, Boaz and Gideon. Together with his wife he founded the company Theora, specialized in desiging and producing toys and games, including Guess Who?, Magimizer, Zingo! and Go Pop.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

As Theo Coster he wrote&nbsp;Klasgenoten van Anne Frank.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

&nbsp;Addresses:&nbsp;Zuider Amstellaan 154, Amsterdam.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ma38k" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code A_Montessori_I_027: Ouderfonds Klasse A 1940-&#39;41.</cite></li>
	<li data-footnote-id="offpy" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 16 June 1942, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mibz7" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Coster, Maurice: The Jerusalem Report, February 2, 2009, p. 40.</cite></li>
	<li data-footnote-id="24btb" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Philissa Cramer,&nbsp;<a href="https://www.timesofisrael.com/anne-franks-israeli-classmate-created-popular-toy-inspired-by-breasts/" target="_blank">Anne Frank&rsquo;s Israeli classmate behind popular breast-inspired fidget toy</a>, The Times of Israel, 13 September 2021.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ey2zf" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Theo Coster, Klasgenoten van Anne Frank, Amsterdam: Carrera, 2009. English translation: We all wore stars. Memories of Anne Frank fomr her classmates, New York, NY: Palgrave Macmillan, 2011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="szi8p" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies, Amsterdam, Archief 181e (W.S.H. Elte), inv. nr. 2f: Absentenregister klas 1LII Joods Lyceum, 1 maart &ndash; 17 juli 1942.</cite></li>
</ol>
</section>

Maurice (Theo) Coster was een klasgenoot van&nbsp;Anne Frank in de zesde klas van de Zesde Montessorischool<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;en de eerste klas van het&nbsp;Joods Lyceum.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Op 14-jarige leeftijd dook hij&nbsp;onder. Gedurende de oorlog zat hij op verschillende onderduikadressen. Als onderduikkind koos&nbsp;hij de naam Theo. Deze naam gebruikte hij gedurende de rest van zijn leven.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;

In 1955 emigreerde Theo naar Isra&euml;l. Hij trouwde met Ora en kreeg twee zoons, Boaz en Gideon. Samen met zijn vrouw zette hij het bedrijf Theora op, gespecialiseerd in het ontwerpen en maken&nbsp;van speelgoed en spellen, waaronder Guess Who?, Magimizer, Zingo!&nbsp;en Go Pop.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Als Theo Coster schreef&nbsp;hij&nbsp;Klasgenoten van Anne Frank.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Adressen:&nbsp;Zuider Amstellaan 154, Amsterdam.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ma38k" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code A_Montessori_I_027: Ouderfonds Klasse A 1940-&#39;41.</cite></li>
	<li data-footnote-id="offpy" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 16 juni 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="mibz7" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Coster, Maurice: The Jerusalem Report, February 2, 2009, p. 40.</cite></li>
	<li data-footnote-id="78742" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Philissa Cramer,&nbsp;<a href="https://www.timesofisrael.com/anne-franks-israeli-classmate-created-popular-toy-inspired-by-breasts/" target="_blank">Anne Frank&rsquo;s Israeli classmate behind popular breast-inspired fidget toy</a>, The Times of Israel, 13 september 2021.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ey2zf" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Theo Coster, Klasgenoten van Anne Frank, Amsterdam: Carrera, 2009.</cite></li>
	<li data-footnote-id="szi8p" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies, Amsterdam, Archief 181e (W.S.H. Elte), inv. nr. 2f: Absentenregister klas 1LII Joods Lyceum, 1 maart &ndash; 17 juli 1942.</cite></li>
</ol>
</section>

Maurice ('Theo') Coster was a classmate of Anne Frank at the Sixth Montessori School and the Jewish Lyceum.

Maurice (Theo) Coster was een klasgenoot van Anne Frank op de Zesde Montessorischool en het Joods Lyceum.

Theo Coster

Misha Mengelberg and his parents were among Otto Frank&#39;s closest friends after the war.

Misha was born in Kiev (Ukraine), where his mother was a harpist in an orchestra. In 1938, the family moved&nbsp;to Amsterdam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;He attended Preparatory School No. 51 from 7 December 1939, the kindergarten class of the Sixth Montessori School in Amsterdam and the Sixth Montessori School proper from 13 August 1941 to 12 July 1947. Subsequently he went to the Montessori Lyceum.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

On his 22nd birthday in 1957, Misha Mengelberg received a &#39;comet-like visit&#39;&nbsp;from Otto Frank.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In the 1960s he sought Otto&#39;s business advice. He was working on recordings and had some copyright issues. He wrote: &quot;Apart from this bizniz issue, it would be nice to meet you in person again.&quot;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<ul>
	<li>In 1969, together with&nbsp;Peter Schat, Harry Mulisch and Hugo Claus, among others, he was involved in the opera Reconstruction, performed by the Dutch Opera Foundation as part of the Holland Festival.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;The show received fierce criticism for various reasons.</li>
	<li>In 1971, together with, among others, Nelly Frijda, Renate Rubinstein, Karel van &#39;t Reve and Martin van Amerongen, he signed a petition against the threatened extradition of an American&nbsp;deserter.&nbsp;​​​​​<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
	<li>In 1981, he participated in a &#39;total theatre&#39; Opera Suite, together with Han Bennink, among others.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></li>
	<li>Together with Art Blakey, he received a &#39;Bird&#39;, the award of the North Sea Jazz Festival, in 1989.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a></li>
	<li>In 1993, in an interview, he paraphrased Karel Appel when he said about himself: &quot;I&nbsp;just mess&nbsp;around a bit&quot;.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>&nbsp;He&nbsp;remained&nbsp;active as an unconventional and controversial musician until an old age.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a></li>
</ul>

Source personal data.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>&nbsp;&nbsp;Addresses:&nbsp;Kiev; Uiterwaardenstraat 406, Amsterdam (1938).<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="97dts" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>&ldquo;We waren net op tijd vertrokken&rdquo;, NRC, 8 april 1993.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8nvzz" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessorischool_I_0001, volgnr. 906: A_Montessorischool_I_0002, volgnr. 516.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wmaxo" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_085: R. Mengelberg &ndash; Draber aan Otto Frank, 20 mei 1958</cite></li>
	<li data-footnote-id="7emt5" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_085: M. Mengelberg aan Otto Frank, 18 november 1965.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4swqw" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>&ldquo;Uitgaan in Amsterdam van 4 tot en met 13 juli&rdquo;, Algemeen Handelsblad, 4 juli 1969</cite></li>
	<li data-footnote-id="zit3d" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>&ldquo;Aan de demissionaire regering-De Jong&rdquo;, NRC, 9 juni 1971.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3y4xx" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>&ldquo;Totaaltheater als laboratorium&rdquo;, de Volkskrant, 23 november 1981</cite></li>
	<li data-footnote-id="ovfr8" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>&ldquo;Birds&rdquo;, Het Parool, 20 april 1989.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vxktk" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>&ldquo;Ik klungel maar wat aan&rdquo;, De Groene Amsterdammer, 7 april 1993.</cite></li>
	<li data-footnote-id="i2rqm" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Wikipedia:&nbsp;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Misha_Mengelberg" target="_blank">Misha Mengelberg</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="orwik" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart K.W.J. Mengelber; Obituary&rdquo;, The Guardian, 8 maart 2017</cite></li>
	<li data-footnote-id="h730p" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten, toegang 5422: Gezinskaart K.W.J. Mengelberg</cite></li>
</ol>
</section>

Misha Mengelberg en zijn ouders behoorden na de oorlog tot de intimi van Otto Frank.

Misha werd&nbsp;geboren in Kiev (Oekra&iuml;ne), waar zijn moeder een aanstelling had&nbsp;als harpiste in een orkest. In 1938 kwam&nbsp;het gezin naar Amsterdam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij bezocht vanaf 7 december 1939 de voorbereidende school No. 51, de kleuterschool bij de 6e Montessorischool te Amsterdam en van 13 augustus 1941 tot 12 juli 1947 de Zesde Montessorischool. Vervolgens ging&nbsp;hij naar het Montessori Lyceum.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Misha Mengelberg kreeg&nbsp;op zijn 22e verjaardag in 1957 een &#39;comeetachtig bezoekje&#39;&nbsp;van Otto Frank.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In de jaren zestig riep&nbsp;hij Otto&rsquo;s zakelijk advies in. Hij werkte toen mee aan plaatopnames en had daar wat auteursrechtelijke kwesties bij. Hij schreef: &#39;Los van deze bizniz-kwestie lijkt het me leuk, om u weer eens in levende lijve te ontmoeten&#39;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<ul>
	<li>In 1969&nbsp;was&nbsp;hij met onder andere Peter Schat, Harry Mulisch en Hugo Claus betrokken bij de opera Reconstructie, door de Nederlandse Operastichting opgevoerd in het kader van het Holland Festival.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;De voorstelling kreeg&nbsp;om verschillende redenen felle kritiek.</li>
	<li>In 1971 tekende&nbsp;hij met o.a. Nelly Frijda, Renate Rubinstein, Karel van &rsquo;t Reve en Martin van Amerongen een petitie tegen de dreigende uitlevering van een Amerikaanse deserteur.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
	<li>In 1981 werkte hij mee aan een &lsquo;totaaltheater&rsquo; Opera Suite, samen met onder meer Han Bennink.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></li>
	<li>Tegelijk met Art Blakey kreeg&nbsp;hij in 1989 een &lsquo;Bird&rsquo;, de onderscheiding van het North Sea Jazz Festival.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a></li>
	<li>In 1993 parafraseerde&nbsp;hij in een interview Karel Appel toen hij over zichzelf zei: &ldquo;Ik klungel maar wat aan.&rdquo;<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Tot op hoge leeftijd was&nbsp;hij actief als eigenzinnig en controversieel muzikant.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a></li>
</ul>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Kiev; Uiterwaardenstraat 406, Amsterdam (1938).<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="97dts" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>&ldquo;We waren net op tijd vertrokken&rdquo;, NRC, 8 april 1993.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8nvzz" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichrting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Montessorischool_I_0001, volgnr. 906: A_Montessorischool_I_0002, volgnr. 516.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wmaxo" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_085: R. Mengelberg &ndash; Draber aan Otto Frank, 20 mei 1958</cite></li>
	<li data-footnote-id="7emt5" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_085: M. Mengelberg aan Otto Frank, 18 november 1965.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4swqw" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>&ldquo;Uitgaan in Amsterdam van 4 tot en met 13 juli&rdquo;, Algemeen Handelsblad, 4 juli 1969</cite></li>
	<li data-footnote-id="zit3d" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>&ldquo;Aan de demissionaire regering-De Jong&rdquo;, NRC, 9 juni 1971.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3y4xx" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>&ldquo;Totaaltheater als laboratorium&rdquo;, de Volkskrant, 23 november 1981</cite></li>
	<li data-footnote-id="ovfr8" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>&ldquo;Birds&rdquo;, Het Parool, 20 april 1989.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vxktk" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>&ldquo;Ik klungel maar wat aan&rdquo;, De Groene Amsterdammer, 7 april 1993.</cite></li>
	<li data-footnote-id="viozn" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Wikipedia:&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Misha_Mengelberg" target="_blank">Misha Mengelberg</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r6sf7" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>&ldquo;Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart K.W.J. Mengelber; Obituary&rdquo;, The Guardian, 8 maart 2017.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h730p" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten, toegang 5422: Gezinskaart K.W.J. Mengelberg</cite></li>
</ol>
</section>

Misha Mengelberg was an internationally renowned pianist in jazz and improvised music and a close friend of Otto Frank.

Misha Mengelberg was een internationaal bekende pianist in de jazz en geïmproviseerde muziek en een goede kennis van Otto Frank.

Misha Mengelberg

Sally (Salo, Sol) Kimel&nbsp;was a classmate of Anne Frank at the Sixth Montessori School.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> He was the son of Felix Kimel and Eva Goldberg&nbsp;(1893), and a cousin of Appie Reiner, also a classmate of Anne.&nbsp;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> On 18 October 1941 he celebrated his Bar Mitzvah at the synagogue in Lekstraat.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

He had to suddenly go into hiding when his mother was arrested in the street, an event that also put him in danger. <a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> It is not known when and where this took place. Sally was sheltered by a sister of Johannes Post, who lived in the neighbourhood of Hoogeveen. After a year, when she could no longer keep him, he went to a nearby family member, where his uncle, aunt and two cousins had been staying for some time. On 7 February 1945 they were accidently discovered by members of the Landwacht passing by. They were subsequently arrested. His uncle was interrogated, badly beaten and finally shot dead. <a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> They were sent to Westerbork and stayed there until they were freed by the Canadians.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

In the early fifities Sally studied mathematics and physics, paid for by a weatlhy aunt. <a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> This was probably Lea Goldberg.

In June 1947&nbsp;Otto Frank sent him a copy of The Secret Annex, with a reference to the date on which he was mentioned.&nbsp;<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> He emigrated around 1954 to Israel, where he found work as a chemist.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a> He was a professor at Technion &ndash; Israel Institute of Technology and performed research into biomedical applications of lasers.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Berlin; Lutmastraat 15 huis, Amsterdam (1930); Zuider Amstellaan 37 II (March 1933); Daniel Willinkplein 29A hs (18 May 1940); 13 III (June 1940).

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="qryna" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Version A, 25 September 1942, 3rd, 6 January 1944, in: The Collected Works; transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="c6imj" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenverhalen 2010, Sol Kimel, disc1: Transcriptie interview Sol Kimel door David de Jongh, 4 mei 2009.</cite></li>
	<li data-footnote-id="nd3s8" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Het Joodsche Weekblad, 10 oktober 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xxllu" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen 2010, Ab Rinat, 6b:&nbsp;Transcriptie interview Ab Rinat door David de Jongh, 4 mei 2009.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ajo0i" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen 2010, Sol Kimel, disc 6b-c: Transcriptie interview Sol Kimel door David de Jongh, 4 mei 2009.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0tvky" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Hans Piek,&nbsp;<a href="https://westerborkportretten.nl/bevrijdingsportretten/salo-kimmel" target="_blank">Sal Kimel &amp; Lea, Ab en Marco Reiner</a>, Westerbork Portretten.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hmxtg" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Handelingen Tweede Kamer. 1952-1953. 2966, Memorie van Toelichting No. 3 (http://www.statengeneraaldigitaal.nl, geraadpleegd februari 2012).</cite></li>
	<li data-footnote-id="mt5eg" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_100: Correspondentie Otto Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fx9me" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Wikipedia:&nbsp;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Sol_Kimel" target="_blank">Sol Kimel</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="60z5e" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart E. Goldberg (1893).</cite></li>
</ol>
</section>

Sally (Salo, Sol) Kimel was een klasgenoot van Anne Frank&nbsp;op de Zesde Montessorischool.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij was de&nbsp;zoon van Felix Kimel en Eva Goldberg&nbsp;(1893) en een&nbsp;neef van Appie Reiner, ook een klasgenoot Anne.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Op 18 oktober 1941 werd hij Bar Mitzvah in de synagoge in de Lekstraat.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Hij moest plotseling onderduiken nadat zijn moeder op straat was gearresteerd en hij daardoor gevaar liep.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Hij is toen bij het gezin van zijn tante Lea Reiner-Goldberg, de zus van zijn moeder, komen wonen. Na een razzia is de familie ondergedoken; Sally ook. Hij kwam terecht bij een zus&nbsp;van Johannes Post in de buurt van Hoogeveen. Toen deze hem na een jaar niet meer kon houden, ging&nbsp;hij naar een adres in de buurt waar zijn familie al een hele tijd verbleef. Op&nbsp;7 februari 1945&nbsp;werden ze door toevallig passerende Landwachters ontdekt en gearresteerd. Zijn oom werd&nbsp;verhoord, zwaar mishandeld en tenslotte doodgeschoten.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Ze kwamen in Kamp Westerbork terecht, en bleven daar tot dit door de Canadezen werd&nbsp;bevrijd.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Begin jaren vijftig studeerde&nbsp;hij wis- en natuurkunde, wat een vermogende tante voor hem betaalde.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Waarschijnlijk was dit Lea Goldberg.

Otto Frank stuurde&nbsp;hem in&nbsp;juni 1947&nbsp;een exemplaar van&nbsp;Het Achterhuis, met een verwijzing naar de datum waarin hij wordt genoemd.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;Hij emigreerde&nbsp;rond&nbsp;1954&nbsp;naar Isra&euml;l waar hij werk vond&nbsp;als scheikundige.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Hij was professor aan Technion &ndash; Israel Institute of Technology en deed onderzoek naar biomedische toepassingen van lasers.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Berlijn; Lutmastraat 15 huis, Amsterdam (1930); Zuider Amstellaan 37 II (maart 1933); Daniel Willinkplein 29A hs (18 mei 1940); 13 III (juni 1940).<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-2" rel="footnote">[10]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="qryna" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 25 september 1942, 3e, 6 januari 1944, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="c6imj" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenverhalen 2010, Sol Kimel, disc1: Transcriptie interview Sol Kimel door David de Jongh, 4 mei 2009.</cite></li>
	<li data-footnote-id="nd3s8" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Het Joodsche Weekblad, 10 oktober 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xxllu" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen 2010, Ab Rinat, 6b:&nbsp;Transcriptie interview Ab Rinat door David de Jongh, 4 mei 2009.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ajo0i" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenverhalen 2010, Sol Kimel, disc 6b-c: Transcriptie interview Sol Kimel door David de Jongh, 4 mei 2009.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dgbvx" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Hans Piek,&nbsp;<a href="https://westerborkportretten.nl/bevrijdingsportretten/salo-kimmel" target="_blank">Sal Kimel &amp; Lea, Ab en Marco Reiner</a>, Westerbork Portretten.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hmxtg" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Handelingen Tweede Kamer. 1952-1953. 2966, Memorie van Toelichting No. 3 (http://www.statengeneraaldigitaal.nl, geraadpleegd februari 2012).</cite></li>
	<li data-footnote-id="mt5eg" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_100: Correspondentie Otto Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ipgmk" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Wikipedia: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Sol_Kimel" target="_blank">Sol Kimel</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="60z5e" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-10-2">b</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart E. Goldberg (1893).</cite></li>
</ol>
</section>

B_Montessori_I_001.023

Sal Kimel, 1941

Sally Kimel was a classmate of Anne Frank at the Sixth Montessori School.

Sally Kimel was een klasgenoot van Anne Frank op de Zesde Montessorischool.

Sally Kimel

Anne Frank op de Zesde Montessorischool

He established his company in Amsterdam.&nbsp;Opekta was a company which was licensed to sell pectin. Opekta was also the name of the gelling agent to make homemade jam. To sell his product Otto arranged&nbsp;advertisements and organizes demonstrations at meetings for housewife associations.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Victor Kugler and Miep Santrouschitz helped him build up his business. Victor was his righthand man. Miep gave&nbsp;information over the telephone and also sent&nbsp;information about using Opekta. Johannes Kleiman and Bep Voskuijl joined the company later. Others worked in the warehouse and sales.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ujfsu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>The first demonstration was on 4 July 1933: &quot;Uitnoodiging voor de Opekta-demonstratie&quot;,&nbsp;Limburgsch Dagblad, 3 juli 1933, p. 4.</cite></li>
	<li data-footnote-id="377h1" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Carol Ann Lee,&nbsp;Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie, Amsterdam: Balans, 2002, p. 58, 63, 66.</cite></li>
</ol>
</section>

Zijn bedrijf vestigde hij in Amsterdam.&nbsp;Opekta was een bedrijf dat onder licentie pectine verkocht&nbsp;aan consumenten. Dit is een geleermiddel waarmee huisvrouwen zelf jam kunnen maken. Om zijn product te verkopen verzorgde&nbsp;hij reclamematerialen en organiseerde&nbsp;hij demonstraties op bijeenkomsten van huisvrouwenverenigingen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Victor Kugler en Miep Santrouschitz hielpen Otto bij de opbouw van zijn bedrijf. Victor werd&nbsp;zijn rechterhand. Miep gaf&nbsp;telefonisch en schriftelijk inlichtingen over het gebruik van Opekta. Later kwamen&nbsp;ook Johannes Kleiman en Bep Voskuijl in dienst. Verdere werkten er mensen in het magazijn en in de verkoop.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ey7ss" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>De eerste demonstratie was op 4 juli 1933: &quot;Uitnoodiging voor de Opekta-demonstratie&quot;,&nbsp;Limburgsch Dagblad, 3 juli 1933, p. 4.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kh20h" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Carol Ann Lee,&nbsp;Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie, Amsterdam: Balans, 2002, p. 58, 63, 66.</cite></li>
</ol>
</section>

Otto Frank establishes Opekta in the Netherlands

In July 1933 Otto Frank began selling Opekta in the Netherlands.

In juli 1933 begon Otto Frank met de verkoop van Opekta in Nederland.

According to the Register of Foreign Nationals, Miep worked at Opekta from 16 October 1933, after more than ten months of unemployment. She earned NLG 15&nbsp;per week.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> By her own account, she was put to work on jam preparation the first day and spent at least a month working with all kinds of recipes. When she had mastered this, she was put on the phone to help solve problems (Opekta information department) .<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Besides the Opekta information department, Miep Gies did administrative work: her responsibilities&nbsp;included payroll and the bank giro cash book.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Sometimes Miep Gies got the people in hiding to update debtors&#39; lists and sales books.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> 
 
Miep had her workplace in the front office, where Bep and Kleiman were also working.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

After the arrest, she and Bep continued to work in the office until Kleiman&#39;s return, and according to her, Miep Gies was the only one able to continue the business activities in the meantime.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> 
 
There are photos and video material documenting Miep&#39;s presence at Opekta:

<ul>
	<li>The photo of Miep&nbsp;with Otto Frank and Henk van Beusekom, September 1936, in the office at Singel 400.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
	<li>The photo of Miep with Henk van Beusekom, Isa Cauvern and Branca Boom (sister-in-law of Miep Gies).<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></li>
	<li>The photo of Miep with Isa Cauvern, Henk van Beusekom, Hetty Levie and Kugler on the pavement of Singel 400.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a></li>
	<li>Miep figured in the Opekta advertising film, which showed jam preparation using Opekta liquid.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a></li>
	<li>The 1941 photo of Miep with Kugler, Bep, Pine and Esther in the front office of Prinsengracht 263.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a></li>
	<li>The May 1941 photo of Miep in the front office. She posed with Van Pels, Esther and Bep.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a></li>
	<li>Also from&nbsp;May 1941 is the photo of Miep with Bep and Pine at the waterfront.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a></li>
	<li>On the occasion of Miep&#39;s marriage to Jan Gies on 16 July 1941, a party was held at the Opekta office. Some photos were taken during this, both inside and outside in front of the door.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a></li>
	<li>The 1945 photo of Miep with other helpers and Otto Frank in the front office.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a></li>
</ul>

Miep herself resigned from Opekta in the summer of 1947. She felt that running a household with three men (Jan, Otto Frank and Ab Cauvern) was already a full-time job: &quot;I was no longer the young girl searching for freedom and independence&nbsp;through her work.&quot;<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hu0nu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Santrouschitz: Transcriptie Vreemdelingenkaart H. Santrouschitz, Notitie 3 augustus 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j4dy9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Miep Gies, Interview 1992, deel 1.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="2abym" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Verklaring E. van Wijk-Voskuijl, voor RIOD, 27 februari 1981.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5564e" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 30 September 1942, in: The Collected Works; transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019</cite></li>
	<li data-footnote-id="t9geb" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Alison Leslie Gold, Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987, p. 199-203.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r4c3v" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Opekta_III_002.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ryqv2" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_003. Branca komt in 1935 bij Opekta en trouwt in augustus 1936. Na haar huwelijk gaat ze weg. AFS, Getuigenarchief,&nbsp; Boom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ue1s6" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_007. Opekta betrok Singel 400 eind 1934; Henk van Beusekom werkte er tot 7 januari 1938. In die periode moet de foto zijn gemaakt.</cite></li>
	<li data-footnote-id="od3tz" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_IV_001. De film is gedateerd 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kbugw" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_008. De datering staat in Beps handschrift achterop.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ntf5k" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_009. In Beps handschrift staat achterop 1940. Het bijschrift in de Museale Collectie zegt 1941.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5kr4k" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>AFS, Digitale fotocollectie. Als deze en de vorige allebei uit mei 1941 zijn, dan in ieder geval verschillende dagen: Miep draagt andere kleren.</cite></li>
	<li data-footnote-id="aw45a" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>AFS, Digitale fotocollectie.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f2b3x" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b4edr" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>Gies &amp; Gold, Herinneringen aan Anne Frank, p. 235.</cite></li>
</ol>
</section>

Volgens het register van de Vreemdelingendienst werkte Miep Gies, bij Opekta vanaf 16 oktober 1933, na ruim tien maanden werkloosheid. Ze verdiende fl. 15, - per week.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Naar eigen zeggen, werd ze de eerste dag aan de jambereiding gezet en was ze zeker een maand met allerlei recepten in de weer. Toen ze dit onder de knie had, werd ze aan de telefoon gezet om problemen te helpen oplossen (Opekta inlichtingendienst ).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Miep had haar werkplek in het voorkantoor, waar ook Bep en Kleiman zaten.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a> Behalve de Opekta Inlichtingendienst deed Miep administratief werk: de loonadministratie en het kasbankgiroboek vielen onder andere onder haar verantwoordelijkheid.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Soms schakelde Miep Gies de onderduikers in om debiteurenlijsten en verkoopboeken door hen te laten bijwerken.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Na de arrestatie bleef ze samen met Bep op kantoor werken tot Kleimans terugkeer.&nbsp;Naar eigen zeggen was Miep Gies de enige die de bedrijfsactiviteiten in de tussentijd kon voortzetten.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp; 
 
Er is divers beeldmateriaal dat Mieps aanwezigheid bij Opekta documenteert:

<ul>
	<li>De foto van Miep met Otto Frank en Henk van Beusekom, september 1936, in het kantoor op Singel 400.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
	<li>De foto van Miep met Henk van Beusekom, Isa Cauvern en Branca Boom (schoonzus van Miep Gies).<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></li>
	<li>De foto van Miep met Isa Cauvern, Henk van Beusekom, Hetty Levie en Kugler op de stoep van Singel 400.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a></li>
	<li>Miep figureerde in de Opekta reclamefilm, waarin de jambereiding met Opekta vloeibaar werd getoond.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a></li>
	<li>De foto uit 1941 van Miep met Kugler, Bep, Pine en Esther in het voorkantoor van Prinsengracht 263.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a></li>
	<li>De foto uit mei 1941 van Miep in het voorkantoor. Ze poseerde met Van Pels, Esther en Bep.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a></li>
	<li>Eveneens gedateerd mei 1941 is de foto van Miep met Bep en Pine aan de waterkant.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a></li>
	<li>Ter gelegenheid van Mieps huwelijk met Jan Gies op 16 juli 1941 werd in het Opekta kantoor een feestje gevierd. Daarbij werden enkele foto&rsquo;s gemaakt, zowel binnen als buiten voor de deur.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a></li>
	<li>De foto uit 1945 van Miep met andere helpers en Otto Frank in het voorkantoor.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a></li>
</ul>

Miep nam in de zomer van 1947 zelf ontslag bij Opekta. Ze vond dat ze aan haar huishouden met drie mannen (Jan, Otto Frank en Ab Cauvern) een dagtaak had: &#39;Ik was niet langer het jonge meisje dat via haar werk vrijheid en onafhankelijkheid zocht.&#39;<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hu0nu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Santrouschitz: Transcriptie Vreemdelingenkaart H. Santrouschitz, Notitie 3 augustus 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j4dy9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Miep Gies, Interview 1992, deel 1.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="2abym" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Verklaring E. van Wijk-Voskuijl, voor RIOD, 27 februari 1981.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5564e" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 30 september 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="t9geb" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Alison Leslie Gold, Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987, p. 199-203.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r4c3v" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Opekta_III_002.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ryqv2" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_003. Branca komt in 1935 bij Opekta en trouwt in augustus 1936. Na haar huwelijk gaat ze weg. AFS, Getuigenarchief,&nbsp; Boom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ue1s6" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_007. Opekta betrok Singel 400 eind 1934; Henk van Beusekom werkte er tot 7 januari 1938. In die periode moet de foto zijn gemaakt.</cite></li>
	<li data-footnote-id="od3tz" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_IV_001. De film is gedateerd 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kbugw" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_008. De datering staat in Beps handschrift achterop.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ntf5k" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_009. In Beps handschrift staat achterop 1940. Het bijschrift in de Museale Collectie zegt 1941.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5kr4k" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>AFS, Digitale fotoollectie, Als deze en de vorige allebei uit mei 1941 zijn, dan in ieder geval verschillende dagen: Miep draagt andere kleren.</cite></li>
	<li data-footnote-id="aw45a" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>AFS, Digitale fotocollectie.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f2b3x" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b4edr" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>Gies &amp; Gold, Herinneringen aan Anne Frank, p. 235.</cite></li>
</ol>
</section>

Miep Gies works at Opekta

From 16 October 1933, Miep Gies worked at Opekta.

Vanaf 16 oktober 1933 werkte Miep Gies bij Opekta.

ANWU01624000001

Gebouw Candida, rond 1933

Opekta | Nieuwezijds Voorburgwal 120-126

The objective of businesses&nbsp;is to sell products and/or services to customers, thereby generating revenue.

Bedrijven hebben tot doel producten en/of diensten te verkopen aan klanten, waardoor omzet kan worden gedraaid.

Businesses

Businesses aim to sell products and/or services to customers, thereby generating revenue.

Bedrijven hebben tot doel producten en/of diensten te verkopen aan klanten, waardoor omzet kan worden gedraaid.

First office of "Nederlandsche Opekta Maatschappij N.V." and "Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie" in Candida building, Amsterdam.

Eerste kantoor van "Nederlandsche Opekta Maatschappij N.V." en "Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie" in gebouw Candida, Amsterdam.

Otto Heinrich Frank was born on Sunday, 12 May 1889 in Frankfurt am Main, the son of Kaufman (merchant) Michael Frank and Alice Betty Frank-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Otto was the second child of a family of four children, all born in Frankfurt am Main. He had two brothers,&nbsp;Robert Hermann and Herbert August,&nbsp;and a sister named Hel&egrave;ne. At the time of Otto Frank&#39;s birth, the Frank family lived at G&auml;rtnerweg 58 in Frankfurt am Main.

The Jewish Frank family belonged to the wealthy circles of Frankfurt.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Otto&#39;s father Michael managed to set up a successful banking business in the last decades of the nineteenth century. The family was a typical product of the German Bildungsb&uuml;rgertum. After attending the Lessing Gymnasium, Otto went to the University of Heidelberg for a summer semester, where he took art history classes. After this he completed an apprenticeship at the Ferdinand Sander bank in Frankfurt. Then he left for New York. He worked as an intern at Macy&#39;s and at a bank in the Financial District. Back in Germany, he worked for Fenestra, a manufacturer of various steel constructions and industrial installations. After the outbreak of World War I, Otto worked in a horseshoe factory before joining the army.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In August 1915, he joined the Third Regiment Fussartillerie&nbsp;in Mainz. After his training, his unit ended up in the area of Bapaume. Otto was a telephone operator and observer, so he was at some distance from the actual battle line. After his demobilisation he took over the management of the family bank. The company had fallen on hard times due to the economic and political chaos in Germany. In 1923 Otto and some relatives in Amsterdam founded two companies in the financial sector. Jo Kleiman was involved in both companies as managing director and deputy manager.

In 1925 Otto married Edith Holl&auml;nder. Her family had a business very similar to Fenestra. The couple had two daughters, Margot and Anne. The economic situation worsened after 1929. The political climate in Germany also deteriorated rapidly. After Hitler&#39;s rise to power, Otto and his family moved to Amsterdam. In the summer of 1933 Otto founded the Nederlandsche Opekta Maatschappij. In December 1933 he became a supervisory director of the &#39;Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie&#39;, of which Kleiman was a director. At the end of the 1930s, an attempt to set up a business in England came to nothing. The &#39;Centrale Maatschappij&#39; disappeared, after which Otto and Kleiman concentrated on building up Pectacon.

In the early stages of the war Otto tried to emigrate with his family to the United States, which failed due to the impossible procedure and bureaucracy. When the persecution measures increased, the plan to go into hiding was born. At&nbsp;Kleiman&#39;s initiative, the Secret Annex&nbsp;was made ready for this. The family moved into the hiding place on 6 July 1942.

Otto was the only one of the eight people in hiding to return from Auschwitz after the arrest and deportation. He resumed his work and also did a lot to place orphaned Jewish children with relatives or foster families. He also&nbsp;edited Anne&#39;s diary and made sure it was published.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> He saw Anne as a representative of all the murdered Jewish children and hoped that her diary would bring mankind to its senses.

After his return Otto lived with Miep and Jan Gies for seven years. He then moved to Basel and married Elfriede Markovits, who had had similar war experiences. He continued corresponding&nbsp;until an advanced age about Anne and her world of ideas, especially with young people from all over the world. He died in a Swiss hospital at the age of 91.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="osvjv" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_058: Geburtsurkunde Standesamt Frankfurt am Main I nr. 1789 (afschrift, 19 oktober 1953). Op de akte staat verder vermeld dat beide ouders isra&euml;litisch en in Frankfurt woonachtig zijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0nv0p" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>For biographies, see:&nbsp;Carol Ann Lee, The hidden life of Otto Frank, London: Viking, 2002; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jvqcy" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>H.P. van den Aardweg, J.P.J.C. H&uuml;llstrung (red.), <a href="http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/persoonlijkheden/?page_number=491" target="_blank">Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Nederlanders en hun werk</a>, Amsterdam: Van Holkema &amp; Warendorf, 1938, p. 491.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b0mhr" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Karen Bartlett. The diary that changed the world: the remarkable story of Otto Frank and the diary of Anne Frank, London: Biteback Publishing, 2022; Sandra van Beek, Geschiedenis van het dagboek: Otto Frank en Het Achterhuis, Amsterdam: Uitgeverij Pluijm, 2022.</cite></li>
</ol>
</section>

Otto Heinrich Frank werd&nbsp;geboren op zondag 12 mei 1889 in Frankfurt am Main, als zoon van&nbsp;Kaufman (koopman) Michael Frank en Alice Betty Frank-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> 
Otto Heinrich was&nbsp;het tweede kind uit een gezin van vier kinderen, allen geboren in Frankfurt am Main. Hij had twee broers,&nbsp;Robert Hermann en Herbert August,&nbsp;en een zus, genaamd Hel&egrave;ne. Ten tijde van Otto Franks geboorte woonde&nbsp;het gezin Frank op G&auml;rtnerweg 58&nbsp;te Frankfurt am Main.

De Joodse familie Frank behoorde&nbsp;tot de gegoede kringen van Frankfurt.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Otto&rsquo;s vader Michael slaagde&nbsp;erin de laatste decennia van de negentiende eeuw in een succesvol bankbedrijf op te zetten. De familie was een typisch product van het Duitse Bildungsb&uuml;rgertum. Na het doorlopen van het Lessing Gymnasium ging&nbsp;Otto voor een zomersemester naar de universiteit van Heidelberg, waar hij colleges kunstgeschiedenis volgde. Hierna doorliep&nbsp;hij een leertijd bij de bank Ferdinand Sander in Frankfurt. Vervolgens vertrok&nbsp;hij naar New York. Hij werkte als stagiair in Macy&rsquo;s en bij een bank in het Financial District. Terug in Duitsland werkte hij bij Fenestra, een fabrikant van allerhande staalconstructies en industri&euml;le installaties. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werkte Otto, alvorens in het leger te gaan, bij een hoefijzerfabriek.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In augustus 1915 kwam&nbsp;hij terecht bij het derde Regiment Fu&szlig;artillerie in Mainz. Na zijn opleiding kwam&nbsp;zijn eenheid in de omgeving van Bapaume terecht. Otto was telefonist en waarnemer, waardoor hij op enige afstand van de daadwerkelijke gevechtslinie zat. Na zijn demobilisatie nam&nbsp;hij de leiding van de familiebank op zich. Het bedrijf was door de economische en politieke chaos in Duitsland in zwaar weer terechtgekomen. In 1923 richtten Otto en enkele familieleden in Amsterdam twee bedrijven op die zich in de financi&euml;le sector bewogen. Jo Kleiman was bij beide bedrijven als directeur en procuratiehouder betrokken.

In 1925 trouwde&nbsp;Otto met&nbsp;Edith Holl&auml;nder. Haar familie had&nbsp;een bedrijf dat grote overeenkomsten vertoonde&nbsp;met Fenestra. Uit het huwelijk werden de dochters Margot en Anne geboren. Na 1929 werd&nbsp;de economische situatie slechter. Ook het politieke klimaat in Duitsland verslechterde&nbsp;snel. Na Hitlers machtsovername vertrokken Otto en zijn gezin naar Amsterdam. Otto richtte in de zomer van 1933 de Nederlandsche Opekta Maatschappij op. In december 1933 werd&nbsp;hij commissaris van de &lsquo;Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie&rsquo;, waarvan&nbsp;Kleiman&nbsp;directeur was. Eind jaren dertig liep&nbsp;een poging een zaak in Engeland op te zetten op niets uit. De &lsquo;Centrale Maatschappij&rsquo; verdween, waarna Otto en Kleiman zich op de opbouw van Pectacon toelegden.

In de beginfase van de oorlog probeerde&nbsp;Otto met zijn gezin naar de Verenigde Staten te emigreren, wat als gevolg van de onmogelijke procedure en bureaucratie mislukte. Toen de vervolgingsmaatregelen toenamen, ontstond&nbsp;het plan om onder te duiken. Op initiatief van Kleiman werd&nbsp;het Achterhuis hiervoor gereed gemaakt. Op 6 juli 1942 betrok&nbsp;het gezin de schuilplaats.

Otto was de enige van de acht onderduikers die na de arrestatie en deportatie uit Auschwitz terugkeerde. Hij hervatte zijn werk en deed&nbsp;daarnaast veel om Joodse kinderen die ouderloos uit de oorlog kwamen bij familie of pleeggezinnen onder te brengen. Bovendien redigeerde&nbsp;hij Annes dagboek en zorgde&nbsp;dat het uitgegeven werd.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Hij zag&nbsp;Anne als representante van alle vermoorde Joodse kinderen en hoopte dat haar dagboek de mensheid tot bezinning zou&nbsp;brengen.

Otto woonde&nbsp;na terugkeer zeven jaar bij&nbsp;Miep&nbsp;en Jan Gies. Hij vertrok&nbsp;vervolgens naar Bazel en trouwde&nbsp;met Elfriede Markovits, die vergelijkbare oorlogservaringen had. Tot op hoge leeftijd correspondeerde&nbsp;hij met vooral jongeren van over de hele wereld over Anne en haar idee&euml;nwereld. Hij overleed&nbsp;op 91-jarige leeftijd in een Zwitsers ziekenhuis.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5ps0n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_058: Geburtsurkunde Standesamt Frankfurt am Main I nr. 1789 (afschrift, 19 oktober 1953). Op de akte staat verder vermeld dat beide ouders isra&euml;litisch en in Frankfurt woonachtig zijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4vud1" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Voor biografie&euml;n, zie:&nbsp;Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie, Amsterdam: Balans, 2002; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbouw, 2014.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gvqtr" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>H.P. van den Aardweg, J.P.J.C. H&uuml;llstrung (red.), <a href="http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/persoonlijkheden/?page_number=491" target="_blank">Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Nederlanders en hun werk</a>, Amsterdam: Van Holkema &amp; Warendorf, 1938, p. 491.</cite></li>
	<li data-footnote-id="79kwm" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Karen Bartlett. The diary that changed the world: the remarkable story of Otto Frank and the diary of Anne Frank, London: Biteback Publishing, 2022; Sandra van Beek, Geschiedenis van het dagboek: Otto Frank en Het Achterhuis, Amsterdam: Uitgeverij Pluijm, 2022.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Otto Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1936, foto op p.52 in het album 'Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937'. Bijschrift in handschrift Anne: 'mei 1936'.

A_AFrank_III_055.133

Otto Frank, Amsterdam, mei 1936

Otto Frank was the father of Margot and Anne Frank.

Otto Frank was de vader van Margot en Anne Frank.

Otto Frank

According to his baptismal record, Victor Kugler was born on 5 June 1900 and baptized on 10 June 1900.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;A number of sources mention the same date. The place of birth was Hohenelbe.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;His birthplace Hohenelbe is in the Czech Republic. The area where it is located was part of Austria-Hungary until 1918. The present name is Vrchlab&iacute;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Kugler&#39;s forged identity card, with the name Johannes Kuinders, had the date of birth as 12&nbsp;December 1900.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

The identity of Victor Kugler&#39;s father is unknown. His mother Emilie Kugler married the miner Franz Klose in about 1909. The family moved to Duisburg, where Victor&#39;s two half-brothers and two half-sisters were born:&nbsp;Rudolf,&nbsp;Friedrich,&nbsp;Erna en&nbsp;Grete Emilie.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

In&nbsp;1911 he became a pupil at the Rektoratschule Norbertinum. In&nbsp;1914 he went back to Hohenelbe to do a course at Fachschule f&uuml;r Weberei&nbsp;(Technical School for Weaving).

He worked for a short while at the Kalisyndikat&nbsp;in Berlin. Towards the end of the First World War he was in the Austrian navy, patrolling the Adriatic Sea. As a consequence of Europe&#39;s political realignment, he received Czechoslovakian nationality. He then worked for two years as an electrician in a mine in Gladbeck. In&nbsp;1920 he worked briefly for the Deutsche Maschinenfabrik AG (Demag) in Utrecht. He stayed in Utrecht and married Laua Maria Buntenbach in&nbsp;1928. Kugler was then employed by Frans van Angeren, owner of a patisserie and lunchroom. Van Angeren also importeded baking ingredients, and so he became involved in the pectine trade.

In July 1933 Kugler met Otto Frank through Van Angeren. He then went to work for Opekta and moved to Hilversum. Somewhere in the twenties Kugler gave up his Czechoslovakian citizenship and opted for German nationality. In&nbsp;1933 he applied for Dutch naturalisation, which was denied in 1936 but later approved in&nbsp;1938.

As Otto Frank&#39;s business problems increased during the first years of the Second World War, Kugler took over the management of Gies &amp; Co. He was one of the four office workers and therefore fully aware of the plans to go into hiding. As a result of the raid on 4 August 1944, he was arrested and imprisoned in Amsterdam&#39;s &quot;Huizen van Bewaring II and I&quot; before being moved to Amersfoort and Zwolle. While in Zwolle he was helped by Gies representative Martin Brouwer. At the end of March 1945 he was in a column of prisoners near Zevenaar when they were subjected to shelling by British planes. He made a run for it and eventually arrived in Hilversum on Good Friday, taking a route through Rheden and Barneveld.

Kugler was widowed at the end of 1952. He later married an Opekta employee and took her and his new in-laws to Canada. He had various jobs there, including working as an insurance agent and an electrician. After he retired, and with the agreement of Otto Frank and the Anne Frank House, he gave a large number of lectures on the history of the Secret Annex and on the diary. In the late seventies his health, especially his mental health, declined. It was during this period that a halting collaboration took place with journalist Helen Shapiro, who wrote his biography. The manuscript remained on the shelf for years, and after Shapiro&rsquo;s death it was passed on to journalist Rick Kardonne. He edited it and then published it in&nbsp;2008. Victor Kugler died at the age of 81 in a Canadian hospital.

Addresses:&nbsp;Eemnesserweg 56, Hilversum (&#39;40-&#39;55).&nbsp;Kugler lived in Hohenelbe and at different places in the Ruhr. From 1920 he lived in Utrecht, and from 1933 at different addresses in Hilversum.&nbsp;In 1955 he moved to Canada.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="p8f5y" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_001: Doopbewijs van Victor Kugler. Peetvader is Wilhelm Zier. Over hem weten we verder niets.</cite></li>
	<li data-footnote-id="q4zim" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_003:&nbsp;Schoolrapport van Viktor Kugler van de Allgemeine Volks- un B&uuml;rgerschule in Hohenelbe, schooljaar 1906-1907. Latere rapporten bevestigen dit. Ook zijn &lsquo;death certificate&rsquo; vermeldt deze datum.&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_050: Overlijdensakte van Victor Kugler. Uit het Geburtsbuch van Hohenelbe blijkt dat de geboortedatum&nbsp;6 juni 1900 is.Mesto Vrchlab&iacute; (voorheen Hohenelbe): Geburtsbuch 1900, inschrijving 175, p. 42-43. Andere bronnen: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928;&nbsp;Stadsarchief Amsterdam, toegangsnummer 30238: Verwijskaart in het Bevolkingsregister van Amsterdam;&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_040: Rijbewijs van Victor Kugler, afgegeven op 8 augustus 1951, &nbsp;Hoe deze onduidelijkheid is ontstaan is onbekend. Het geboortehuis heeft het adres Hohenelbe 119.</cite></li>
	<li data-footnote-id="d0put" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: <a href="en.wikipedia.org/wiki/Vrchlabí" target="_blank">https://en.wikipedia.org/wiki/Vrchlab&iacute;</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="nkpol" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_033: Persoonsbewijs 039971 t.n.v. J. Kuinders. Dit is &lsquo;12/12&rsquo;, een simpel te onthouden verdubbeling van &lsquo;6/6&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wsppg" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Archive in Nordrhein-Westfalen, Stadtarchiv Gladbeck: Meldekartei Duisburg-Hamborn, Franz Klose en Hausstandsbuch Tunnelstra&szlig;e 12, Duisburg-Hamborn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="czpg9" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literature: Dineke Stam, &quot;&#39;I had to help them, they were my friends&#39;: Victor Kugler, helper of those in hiding&quot;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 18-23; Rick Kardonne (ed.), Victor Kugler, the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen, cop. 2008; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Volgens zijn doopkaartje werd&nbsp;Victor Kugler geboren op 5 juni 1900 en is hij op 10 juni 1900 gedoopt.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Een aantal bronnen noemt dezelfde datum. De geboorteplaats was Hohenelbe.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Zijn geboorteplaats Hohenelbe ligt in Tsjechi&euml;. Het gebied waar het ligt, maakte tot 1918 deel uit van Oostenrijk-Hongarije. De tegenwoordige naam is Vrchlab&iacute;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> 
Het vervalste persoonsbewijs van Kugler, met de naam Johannes Kuinders, had&nbsp;als geboortedatum 12 december 1900.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

De identiteit van zijn vader is niet bekend.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Zijn moeder Emilie Kugler trouwde&nbsp;rond&nbsp;1909&nbsp;met de mijnwerker Franz Klose. Het gezin trok&nbsp;naar Duisburg, waar twee halfbroers en twee halfzussen van Victor werden geboren:&nbsp;Rudolf,&nbsp;Friedrich,&nbsp;Erna en&nbsp;Grete Emilie.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<div>
In&nbsp;1911&nbsp;ging Victor naar de Rektoratschule Norbertinum. In&nbsp;1914&nbsp;ging&nbsp;hij terug naar Hohenelbe voor een opleiding aan de Fachschule f&uuml;r Weberei.

Hij werkte kort voor het Kalisyndikat&nbsp;in Berlijn. Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog maakte hij deel uit van de Oostenrijkse marine in de Adriatische Zee. Als gevolg van de staatkundige herschikking van Europa kreeg&nbsp;hij de Tsjechoslowaakse nationaliteit. Vervolgens werkte hij twee jaar als elektricien in een mijn in Gladbeck. In&nbsp;1920&nbsp;werkte hij voor de Deutsche Maschinenfabrik AG (Demag) enige tijd in Utrecht. Hij bleef&nbsp;in Utrecht en trouwde&nbsp;in&nbsp;1928&nbsp;met Laua Maria Buntenbach. Kugler trad&nbsp;in dienst van Frans van Angeren, eigenaar van een banketbakkerij en lunchroom. Van Angeren importeerde&nbsp;ook bakkerijgrondstoffen, en raakte zo in de pectinehandel verzeild.

In&nbsp;juli 1933&nbsp;kwam&nbsp;Kugler via Van Angeren in contact met&nbsp;Otto Frank. Hij ging toen voor Opekta werken en verhuisde&nbsp;naar Hilversum. Ergens in de jaren twintig verliet&nbsp;Kugler het Tsjechoslowaakse staatsverband en opteerde&nbsp;voor de Duitse nationaliteit. In&nbsp;1933&nbsp;vroeg&nbsp;hij naturalisatie tot Nederlander aan, wat in 1936&nbsp;werd&nbsp;afgewezen maar in&nbsp;1938&nbsp;alsnog gehonoreerd.

Toen Otto Frank in de eerste oorlogsjaren met zijn bedrijven steeds meer problemen kreeg, nam&nbsp;Kugler de leiding van Gies &amp; Co op zich. Hij was&nbsp;een van de vier kantoormedewerkers, en daarom volledig op de hoogte van de onderduikplannen. Bij de inval van&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;werd&nbsp;hij ook gearresteerd, en belandde&nbsp;via de Amsterdamse Huizen van Bewaring II en I in Amersfoort en Zwolle. In de laatste stad kreeg&nbsp;hij hulp van Gies-vertegenwoordiger Martin Brouwer.&nbsp;Eind maart 1945&nbsp;kwam&nbsp;hij met een kolonne gevangenen bij Zevenaar in een beschieting door Britse vliegtuigen terecht. Hij nam&nbsp;de benen en kwam via Rheden en Barneveld op Goede Vrijdag in Hilversum aan.

Eind&nbsp;1952&nbsp;werd&nbsp;Kugler weduwnaar. Hij hertrouwde&nbsp;met een Opekta-medewerkster en vertrok&nbsp;met haar en zijn nieuwe schoonfamilie naar Canada. Hier werkte hij onder meer als verzekeringsagent en als elektricien. Na zijn pensionering hield hij in samenspraak met Otto Frank en de Anne Frank Stichting een groot aantal voordrachten over de Achterhuisgeschiedenis en over het dagboek. In de latere jaren zeventig ging&nbsp;zijn gezondheid, vooral in mentaal opzicht, erg achteruit. Juist in deze periode was&nbsp;er ook de stroef verlopende samenwerking met de journaliste Helen Shapiro, die zijn biografie schreef. Het manuscript bleef&nbsp;jaren op de plank liggen en kwam&nbsp;na Shapiro&rsquo;s overlijden in handen van de journalist Rick Kardonne. Deze publiceerde&nbsp;het na bewerking pas in&nbsp;2008. Victor Kugler overleed&nbsp;op 81-jarige leeftijd in een Canadees ziekenhuis.

Adressen:&nbsp;Eemnesserweg 56, Hilversum (1940-1955).&nbsp;Kugler woonde&nbsp;in Hohenelbe en op verschillende plaatsen in het Roergebied.&nbsp;Vanaf 1920 woonde&nbsp;hij in Utrecht, en vanaf 1933 op verschillende adressen in Hilversum.&nbsp;In 1955 vertrok&nbsp;hij naar Canada.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="s1b2x" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_001: Doopbewijs van Victor Kugler. Peetvader is Wilhelm Zier. Over hem weten we verder niets.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dbyv9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_003:&nbsp;Schoolrapport van Viktor Kugler van de Allgemeine Volks- un B&uuml;rgerschule in Hohenelbe, schooljaar 1906-1907. Latere rapporten bevestigen dit. Ook zijn &lsquo;death certificate&rsquo; vermeldt deze datum.&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_050: Overlijdensakte van Victor Kugler. Uit het Geburtsbuch van Hohenelbe blijkt dat de geboortedatum&nbsp;6 juni 1900 is.Mesto Vrchlab&iacute; (voorheen Hohenelbe): Geburtsbuch 1900, inschrijving 175, p. 42-43. Andere bronnen: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928;&nbsp;Stadsarchief Amsterdam, toegangsnummer 30238: Verwijskaart in het Bevolkingsregister van Amsterdam;&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_040: Rijbewijs van Victor Kugler, afgegeven op 8 augustus 1951, &nbsp;Hoe deze onduidelijkheid is ontstaan is onbekend. Het geboortehuis heeft het adres Hohenelbe 119.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xz2ip" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: <a href="nl.wikipedia.org/wiki/Vrchlabí" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrchlab&iacute;</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5j6lb" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_033: Persoonsbewijs 039971 t.n.v. J. Kuinders. Dit is &lsquo;12/12&rsquo;, een simpel te onthouden verdubbeling van &lsquo;6/6&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="emzoc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928. Volgens Kuglers trouwakte uit 1927 heet ze Emilia. Zijn schoolrapporten tekent ze met &lsquo;Emma&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="reqpk" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Archive in Nordrhein-Westfalen, Stadtarchiv Gladbeck: Meldekartei Duisburg-Hamborn, Franz Klose en Hausstandsbuch Tunnelstra&szlig;e 12, Duisburg-Hamborn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r9z1c" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Literatuur: Dineke Stam, &quot;&#39;Ik moest hen helpen, ze waren mijn vrienden&#39;: Victor Kugler, helper van de onderduikers&quot;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 18-23; Rick Kardonne (ed.), Victor Kugler, the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen, cop. 2008; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis; wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

A_Kugler_III_015

Victor Kugler, datum onbekend

Victor Kugler worked for Opekta and was one of the small group who helped those hiding in the Secret Annex.

Victor Kugler was medewerker van Opekta en één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Victor Kugler

Working life

Human activity that produces goods or provides services for which there is demand in an economy

Menselijke activiteit die goederen voortbrengt of diensten verzorgt die in een economie worden gevraagd.

Otto Frank vestigt Opekta in Nederland

Otto Frank was registered at Merwedeplein from 5 December 1933, and the rest of his family from 7 December.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> However, it was not until mid-February that they were all reunited in their new home.

In a letter from November, addressed to a former neighbour from Frankfurt, Otto wrote that they had found a house.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> From spring 1934 on, a number of household helps, subtenants, relatives and acquaintances lived with the family for shorter or longer periods.

From 24 March 1939 to 29 January 1942, Edith&#39;s mother, Rosalie Holl&auml;nder &mdash; Stern, lived with the family.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="kfix7" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Woningkaarten (toegangsnummer 5445), inv. nr. 230: Woningkaart Merwedeplein 37-II</cite></li>
	<li data-footnote-id="1mtsw" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief: Trenz-Neumann, Gertrud, reg.code A_Getuigen_I_081, A_Getuigen_I_083, A_Getuigen_I_084.</cite></li>
</ol>
</section>

Vanaf 5 december 1933 was Otto Frank op het Merwedeplein ingeschreven, de rest van zijn gezin vanaf de zevende.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Het duurde echter nog tot midden februari voordat allen daadwerkelijk in de nieuwe woning herenigd waren.

In een brief uit november, gericht aan een vroeger buurmeisje uit Frankfurt, schreef Otto dat zij een woning hadden gevonden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Vanaf het voorjaar van 1934 woonden er achtereenvolgens nog een aantal huishoudelijke hulpen, onderhuurder, familieleden en bekenden korter of langer bij het gezin.&nbsp;Van 24 maart 1939 tot 29 januari 1942 woonde Ediths moeder, Rosalie Holl&auml;nder - Stern, bij het gezin.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="kfix7" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Woningkaarten (toegangsnummer 5445), inv. nr. 230: Woningkaart Merwedeplein 37-II</cite></li>
	<li data-footnote-id="1mtsw" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Getuigenarchief: Trenz-Neumann, Gertrud, reg.code A_Getuigen_I_081, A_Getuigen_I_083, A_Getuigen_I_084.</cite></li>
</ol>
</section>

Anne first wrote in her diary, which she was given for her thirteenth birthday on 12 June 1942, in the apartment. Three weeks later the family went into hiding.

The Ymere housing corporation bought the property in 2004, and restored the building in its original 1930s style in partnership with the Anne Frank House,<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> which became the owner of the Frank&rsquo;s family former home on Merwedeplein in 2017.

Four&nbsp;Stolpersteine&nbsp;(stumbling stones) commemorate the stay of the Frank family at this&nbsp;address.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> The interior of the Frank&#39;s family former home can be seen in 3D via Google Arts &amp; Culture.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="nd7jx" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>See: Piet de Rooy e.a.,&nbsp;Het andere huis van Anne Frank: geschiedenis en toekomst van een schrijvershuis,&nbsp;Bussum: Thoth, 2006</cite></li>
	<li data-footnote-id="vmdal" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>See: Stolpersteine.app: <a href="https://map.stolpersteine.app/nl/amsterdam/locaties/merwedeplein-37-ll-zuid" target="_blank">Merwedeplein 37-II Zuid</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="w25lk" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Google Arts &amp; Culture, <a href="https://artsandculture.google.com/story/NgVBtLmxVrkeKA">Anne Frank&#39;s family home</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Anne schreef hier voor het eerst in het dagboek dat ze voor haar dertiende verjaardag, op 12 juni 1942, kreeg. Drie weken later dook de familie Frank onder.

Woningcorporatie Ymere kocht de woning in 2004 en restaureerde het pand in de oorspronkelijke jaren-dertig-stijl, in samenwerking met de Anne Frank Stichting,<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;die in 2017&nbsp;eigenaar werd van de voormalige woning van de familie Frank aan het Merwedeplein.

Vier Stolpersteine herinneren aan het verblijf van de familie Frank op dit adres.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Op de website en app van Google Arts &amp; Culture kunnen bezoekers alle vertrekken van het voormalige woonhuis van de familie Frank bekijken door middel van 360 graden beelden.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="s3yje" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: Piet de Rooy e.a.,&nbsp;Het andere huis van Anne Frank: geschiedenis en toekomst van een schrijvershuis,&nbsp;Bussum: Thoth, 2006.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vmdal" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie: Stolpersteine.app: <a href="https://map.stolpersteine.app/nl/amsterdam/locaties/merwedeplein-37-ll-zuid" target="_blank">Merwedeplein 37-II Zuid</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wlu92" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Google Arts &amp; Culture, <a href="https://artsandculture.google.com/story/NgVBtLmxVrkeKA" target="_blank">Anne Franks voormalige woonhuis</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

The Frank family lives at Merwedeplein

Otto Frank and Edith Frank lived at Merwedeplein 37-II from 5 December 1933. Later that month Margot joined them, and in February 1934 Anne came to Amsterdam.

Otto Frank en Edith Frank woonden vanaf 5 december 1933 op het adres Merwedeplein 37-II. Later die maand kwam Margot, en in februari 1934 kwam Anne naar Amsterdam.

In the late summer of 1938, Edith Frank-Holl&auml;nder and her husband applied to the Dutch government for her mother&#39;s admission to the Netherlands. However, in May of that year, the government had closed the borders and the application was rejected. Only because of the so-called November pogrom, also known as Kristallnacht, an additional seven thousand refugees were granted permission to come to the Netherlands. On 17 November 1938, Rosa Holl&auml;nder received her permit, albeit on the condition that her sons Julius and Walter would not try to join her in the Netherlands.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;

Since she did not want to leave Germany before her sons were safe, it was not until the end of March of the following year before she moved to the Netherlands. On 24 March 1939, she entered the Netherlands at Simpelveld train station.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;She lived with her daughter&#39;s family until she died on 29 January 1942.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="4q037" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, (NL-HaNA), Rijksvreemdelingendienst en rechtsvoorgangers, toegangsnr. 2.09.45, inv. nr. 227: secretaris-generaal van Justitie Van Angeren aan Procureur-Generaal, 17 november 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j1ezy" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, Rijksvreemdelingendienst, inv. nr. 227:&nbsp;Otto Frank aan Bureau Grensbewaking, 22 maart 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8vsqn" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten, toegang 30238: Archiefkaart R.S. Stern.</cite></li>
</ol>
</section>

In de nazomer van 1938 diende Edith Frank - Holl&auml;nder met haar man bij de Nederlandse regering een verzoek in tot toelating van haar moeder tot Nederland. De regering had echter in mei van dat jaar de grenzen gesloten en wees het verzoek daarom af. Het was de zogenaamde Novemberpogrom, ook wel Kristallnacht, waardoor een extra zevenduizend vluchtelingen toegang tot Nederland kregen. Op 17 november 1938&nbsp;kreeg Rosa Holl&auml;nder alsnog toestemming, zij het onder de voorwaarde dat niet ook haar zoons Julius en Walter naar Nederland zouden proberen te komen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;

Omdat zij Duitsland niet wilde verlaten voor haar zoons veilig waren, duurde het nog tot eind maart van het volgende jaar voor zij daadwerkelijk kwam. Op 24 maart 1939&nbsp;kwam zij bij station Simpelveld Nederland binnen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Ze woonde bij het gezin van haar dochter tot ze op&nbsp;29 januari 1942&nbsp;overleed.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="4q037" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, (NL-HaNA), Rijksvreemdelingendienst en rechtsvoorgangers, toegangsnr. 2.09.45, inv. nr. 227: secretaris-generaal van Justitie Van Angeren aan Procureur-Generaal, 17 november 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j1ezy" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, Rijksvreemdelingendienst, inv. nr. 227:&nbsp;Otto Frank aan Bureau Grensbewaking, 22 maart 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8vsqn" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten, toegang 30238: Archiefkaart R.S. Stern.</cite></li>
</ol>
</section>

Oma Holländer in the Netherlands

In March 1939, Rosalie Holländer-Stern, Anne and Margot Frank's grandmother, came to live with the family at Merwedeplein in Amsterdam. She stayed with them until her death in January 1942.

In maart 1939 kwam de oma van Anne en Margot Frank, Rosalie Holländer-Stern, bij hen wonen op het Merwedeplein in Amsterdam. Ze bleef tot ze in januari 1942 overleed.

Margot received a call-up to report for transport to Germany on 5 July 1942. Anne wrote&nbsp;in her diary: &#39;(...)&nbsp;At three o&#39;clock&nbsp;the doorbell rang (...)&nbsp;A little while later Margot appeared in the kitchen doorway looking very agitated. &quot;Father has received a call-up notice from the SS&quot;.&#39;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;According to Ilse Ledermann-Citroen, the recipients of these call-ups had to report to&nbsp;the Gestapo the next day (6 July 1942) between eight and nine o&#39;clock, where they were given notice to come to the train station (it&#39;s not clear which one) on the 15th at 2.30 in the morning.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> This call-up prompted the Frank family to immediately go into hiding.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Preparations for this had already been made.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Miep Gies took Margot to Prinsengracht by bicycle in the early morning of 6 July 1942. The sources on this show slight differences between them:

<ul>
	<li>Diary A: &#39;Margot went too with a satchel on her bicycle&nbsp;(...)&#39;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a></li>
	<li>Diary B: &#39;Margot stuffed her schoolbag with schoolbooks, went to get her bicycle and, with Miep leading the way, rode off into the great unknown&#39;.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;That Margot still had her own bike is very likely.</li>
	<li>Miep Gies in an interview: At seven o&#39;clock she picked up Margot. Around seven-thirty they were at the Opekta office. They put the bicycles inside and went upstairs. She opened the door of the Secret Annex and pushed Margot inside.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
	<li>Miep Gies in her book: She picked up Margot around 7.30 in the morning and took her via Waalstraat, Noorder Amstellaan, Ferdinand Bolstraat, Vijzelstraat, Rokin, Dam and Raadhuisstraat to Prinsengracht. She took her to the Secret Annex and left her there. Kleiman came a little later and took Margot&#39;s bike somewhere.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></li>
</ul>

&nbsp;

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="nsklu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 8 July 1942, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rymn1" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Ilse Ledermann-Citroen aan Paul en Lientje, in:&nbsp;Letters from the Ledermanns, eigen beheer m.m.v. Yad Vashem,&nbsp;2016, p. 8.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9nljp" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Menno Metselaar, &#39;The day before going into hiding&#39;, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 14-17.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4r6r6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_071: Otto Frank aan Alice Frank en overige familie, 8 juni 1945. Otto schrijft 6 juli, maar hij vergist zich een dag.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kvjfe" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version B, 8 July 1942, in: VThe Collected Works.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9vl85" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Santrouschitz: Interview met Miep Gies, 1992, deel 3, p. 17.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3fy0l" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Aison Leslie Gold, Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987, p. 92-94.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Margot kreeg&nbsp;op 5 juli 1942 een oproep zich te melden voor&nbsp;transport naar Duitsland. Anne schrijft in haar dagboek: &#39;(...)&nbsp;om ongeveer 3 uur kwam een politieagent bij moeder die riep beneden in de deur, mej. Margot Frank, moeder ging naar beneden en kreeg van die agent een kaart, waar opstond dat Margot Frank zich moest melden bij de S.S.&#39;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Volgens Ilse Ledermann-Citroen moesten de ontvangers van deze oproepen de volgende dag (6 juli 1942) tussen acht en negen uur bij de Gestapo verschijnen, waar ze de aanzegging kregen de vijftiende om half drie &#39;s nachts naar het treinstation (niet duidelijk welk) te komen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Deze oproep was de aanleiding voor de familie Frank om meteen onder te duiken.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Voorbereidingen daartoe waren al getroffen.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Miep Gies bracht Margot met de fiets in de vroege ochtend van 6 juli 1942 naar de Prinsengracht. De bronnen hierover vertonen kleine onderlinge verschillen:

<ul>
	<li>Dagboek A: &#39;Margot ging ook met een schooltas op de fiets (...)&#39;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a></li>
	<li>Dagboek B: &#39;Margot stopte haar schooltas vol met schoolboeken, haalde haar fiets uit de stalling en reed achter Miep aan weg.&#39;<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Dat Margot haar eigen fiets nog had is heel waarschijnlijk.</li>
	<li>Miep Gies in een interview:&nbsp;Om zeven uur haalde&nbsp;ze&nbsp;Margot op. Rond half acht waren zij in het Opekta-kantoor. Ze zetten de fietsen binnen en gingen naar boven. Ze&nbsp;maakte de deur van het Achterhuis open en duwde&nbsp;Margot naar binnen.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
	<li>Miep Gies in haar boek:&nbsp;Ze&nbsp;haalde&nbsp;Margot rond half acht &#39;s morgens op en&nbsp;bracht haar via Waalstraat, Noorder Amstellaan, Ferdinand Bolstraat, Vijzelstraat, Rokin, Dam en Raadhuisstraat naar de Prinsengracht. Ze&nbsp;bracht haar naar het Achterhuis en litet haar daar achter. Kleiman kwam&nbsp;iets later en bracht Margots fiets ergens heen.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></li>
</ul>

&nbsp;

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="nsklu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 8 juli 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rymn1" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Ilse Ledermann-Citroen aan Paul en Lientje, in:&nbsp;Letters from the Ledermanns, eigen beheer m.m.v. Yad Vashem,&nbsp;2016, p. 8.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6jcbq" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Menno Metselaar, &#39;De dag voor de onderduik&#39;, in Anne Frank Magazine 1999, p. 14-17.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4r6r6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_071: Otto Frank aan Alice Frank en overige familie, 8 juni 1945. Otto schrijft 6 juli, maar hij vergist zich een dag.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kvjfe" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek B, 8 juli 1942, in: Verzameld werk.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9vl85" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Santrouschitz: Interview met Miep Gies, 1992, deel 3, p. 17.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3fy0l" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Aison Leslie Gold, Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987, p. 92-94.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Margot Frank receives a call-up

Margot received a call-up to report for transport to Germany. This prompted the Frank family to immediately go into hiding.

Margot kreeg een oproep zich te melden voor transport naar Duitsland. Dit was de aanleiding voor de familie Frank om meteen onder te duiken.

In the Secret Annex, Anne thought about Moortje often. &quot;There&#39;s always a tiny black cat roaming around the yard and it reminds me of my dear sweet Moortje.&quot;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> But in her hiding place, Anne would meet four other cats in the more than two years she spent there.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="l3gzx" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 30 September 1942,&nbsp;in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
</ol>
</section>

In het Achterhuis denkt Anne nog regelmatig aan Moortje. &lsquo;In de tuin, loopt nu altijd zo&#39;n klein zwart poesje, dat doet mij dan weer aan mijn moortje denken, o, die schat.&rsquo;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Maar in de schuilplaats zou Anne in de ruim twee jaar dat zij daar ondergedoken zat nog vier andere katten tegenkomen.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="l3gzx" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 30 september 1942,&nbsp;in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Anne Frank separated from Moortje

When Anne went into hiding on 6 July 1942, her cat Moortje had to stay behind.

Toen Anne op 6 juli 1942 ging onderduiken moest poes Moortje achterblijven.

Merwedeplein 37-II, Amsterdam

Address of the Frank family's home from 1933 until they went into hiding in July 1942.

Adres van de woning van de familie Frank van 1933 tot hun onderduik in juli 1942.